Οι Θεοί των Σκανδιναβών

«Ένα χρυσό παλάτι τόσο ψηλό, που τα βλέμματα δεν μπορούνε την κορυφή του να φτάσουν! Εκατόν πενήντα πύλες οδηγούν εκεί. Οκτακόσιοι πολεμιστές θα βγουν απ’ αυτές μια μέρα, όταν στο λυκόφως των θεών, ο Όντιν επικεφαλής τους θα ορμήσει για να πολεμήσει τους γίγαντες και τον αρχηγό τους τον Σούτουρ τον Μαύρο!»

Καλώς ήλθατε στον κόσμο της σκανδιναβικής μυθολογίας, τον κόσμο του Όντιν, του Θόρ, του κατεργάρη Λόκε, του Φένρις και των πολεμιστών της Βαλχάλα. Έναν κόσμο που ακόμη και οι θεοί μάχονται και πεθαίνουν. Έναν κόσμο που έχει αποτελέσει την χαρακτηριστικότερη, ίσως, πηγή εμπνεύσεων για τους συγγραφείς της φανταστικής λογοτεχνίας.

Ο όρος σκανδιναβική μυθολογία, ή μυθολογία των Βίκινγκ συνδέεται με την προχριστιανική θρησκεία, τους μύθους, τις πίστεις και δοξασίες των Σκανδιναβών και περιλαμβάνει εκείνες τις φυλές που εγκαταστάθηκαν στην Ισλανδία, όπου συγκεντρώθηκαν οι γραπτές πηγές για το μυθολογικό υλικό. Είναι η γνωστότερη εκδοχή της αρχαιότερης κοινής γερμανικής μυθολογίας, η οποία περιλαμβάνει επίσης την σχετική αγγλοσαξονική μυθολογία. Η γερμανική μυθολογία με τη σειρά της αναπτύχθηκε από μία αρχαιότερη ινδοευρωπαϊκή θρησκεία με ανάλογο μυθολογικό υλικό.
Η σκανδιναβική μυθολογία είναι μια συλλογή πίστεων και μύθων που τις μοιράζονταν από κοινού οι βόρειες γερμανικές φυλές και όχι κάποια αποκαλυπτική θρησκεία, από την άποψη ότι δεν υπάρχει κάποιος ισχυρισμός θεοπνευστίας στα ιερά τους κείμενα. Το μυθολογικό υλικό μεταβιβαζόταν προφορικά στο μεγαλύτερο τμήμα της εποχής των Βίκινγκ. Η γνώση μας για αυτή την περίοδο βασίζεται κυρίως στις Έντα και άλλα μεσαιωνικά κείμενα γραμμένα μετά των εκχριστιανισμό των βόρειων λαών.

Στη σκανδιναβική παράδοση οι αρχαίες πίστεις και διατηρήθηκαν επί μακρόν στις μη αστικές περιοχές, όπου ορισμένες παραδόσεις επιβιώνουν ακόμη και σήμερα, ιδιαίτερα στο νεοπαγανιστικό κίνημα Άσατρου και τον Οντινισμό. Στα βόρεια πλάτη η σκανδιναβική μυθολογία είναι σημαντικός παράγων λογοτεχνικής έμπνευσης, θεατρικής και κινηματογραφικής παραγωγής.
Στη σκανδιναβική μυθολογία το Σύμπαν αποτελείται από τρία επίπεδα που χωρίζονται το καθένα σε άλλα τρία, δίνοντας συνολικά εννέα «κόσμους».

Η ΣΎΓΧΡΟΝΗ ΦΥΣΙΚΉ ΜΙΛΆ ΓΙΑ 9 ΠΑΡΆΛΛΗΛΟΥΣ ΚΌΣΜΟΥΣ
Ο καθένας συγκρατείται στη θέση του από ένα κλαδί του Ύγκντρασιλ, του Παγκόσμιου Δένδρου. Για δέντρο μιλά και ο χριστιανισμός, Τα τρία βασικά επίπεδα είναι το Χελ, το Μίντγκαρντ και το Άσγκαρντ, δηλαδή η Γη των Νεκρών, η Γη των Ανθρώπων και η Γη των Θεών.

Ωστόσο υπάρχουν και άλλα όντα: οι Νάνοι, τα Ξωτικά του Φωτός, οι Γίγαντες, τα Ξωτικά του Σκότους κλπ. Ακόμα και οι Θεοί είναι χωρισμένοι σε δύο ομάδες, τους Βανίρους (θεοί της γονιμότητας) και τους Εσίρ (θεοί του πολέμου).

Αν και οι δύο φατρίες των θεών πολέμησαν μεταξύ τους, τελικά επήλθε ειρήνη στο Άσγκαρντ και ο Όντιν –αρχηγός των Εσίρ– αναγνωρίστηκε ως πατέρας και κεφαλή όλων. Για να διασφαλιστεί αυτή η ηρεμία οι Αίσιροι και οι Βάνιροι αντάλλαξαν ομήρους. Ένας από αυτούς ήταν και ο πάνσοφος Μιμίρ των Αισίρων, με τον οποίον οι Βάνιροι εξοργίστηκαν και του έκοψαν το κεφάλι. Ο Όντιν το ταρίχευσε και το τοποθέτησε δίπλα στο Σιντριβάνι του Μιμίρ, μία πηγή νερού από την οποία όποιος έπινε αποκτούσε απέραντη σοφία (όπως ο ίδιος ο Μιμίρ). Έτσι σε περίπτωση κρίσης ο πατέρας των θεών συμβουλεύεται το ασώματο κρανίο.

Παρόλο που οι θεοί είναι ανώτεροι όλων των προαναφερόμενων πλασμάτων δεν είναι αθάνατοι και πρόκειται να αφανιστούν στη συντέλεια του κόσμου, το Ράουναροκ: μία εποχή όπου ένας βαρύς χειμώνας θα καλύψει τη Γη, η βία θα κυριαρχήσει, ο λύκος Φένριρ θα καταπιεί το φεγγάρι και τον Ήλιο και τελικά η ζωή θα χαθεί. Η πραγματικά ανώτατη δύναμη είναι οι Νορν (αντίστοιχες με τις ελληνικές Μοίρες), οι οποίες αντιπροσωπεύουν το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Ακόμα και οι κάτοικοι του Άσγκαρντ υπακούν στις Νόρνες.

Όσον αφορά τον Όντιν, ο οποίος ονομάζεται και Γκρίζος Θεός, υπάρχουν πολλές ιστορίες που τον αναφέρουν. Όταν ο κόσμος και ο ίδιος ήταν νέοι, και ενώ οι Εσίρ πολεμούσαν ακόμα με τους Βανίρ, ο Όντιν αποζήτησε δύναμη. Έτσι προσφέρθηκε να θυσιάσει το δεξί του μάτι στον Δράκο, φρουρό του Σιντριβανιού του Μιμίρ, ώστε να μπορέσει να πιει από την πηγή. Από τότε έμεινε μονόφθαλμος αλλά και πάνσοφος, ενώ η δύναμη του Σιντριβανιού του χαρίζει ισχυρή όραση στο μοναδικό του μάτι. Μία άλλη, παρόμοια αλλά πιο επώδυνη θυσία που έκανε ήταν να κρεμαστεί από ένα κλαδί του Παγκόσμιου Δένδρου.

Για εννέα ημέρες και εννέα νύχτες τυραννιόταν από τον πόνο, μέχρι που με τεράστια προσπάθεια της θέλησής του κατάφερε να διαβάσει τους μαγικούς ρούνους που είχε σκαλίσει στο μπαστούνι του και το οποίο είχε αφήσει στη βάση του Δένδρου (οι ρουνικοί φθόγγοι θεωρούνταν πως διέθεταν υπερφυσικές και μαγικές δυνάμεις). Έτσι ξαναγεννήθηκε αθάνατος και –έχοντας πιει και από το Σιντριβάνι του Μιμίρ– έγινε αρχηγός όλων των θεών φέρνοντας την ειρήνη στο Άσγκαρντ, καθώς και αιώνιος άρχοντας του πολέμου, της ποίησης, της μαγείας και της σοφίας.

Ωστόσο οι Νόρνες έχουν ήδη πει πως ο Όντιν πρόκειται να πεθάνει κατά το Ράγκναροκ και ο κόσμος όπως τον γνωρίζουμε θα τελειώσει. Αλλά ο Γκρίζος Θεός, δείχνοντας την αληθινή ηθική του πολεμιστή, σκοπεύει να μάχεται μέχρι το τέλος. Έτσι έχει διατάξει τις εννέα φτερωτές κόρες του, τις Βαλκυρίες, να συλλέγουν από τα πεδία της μάχης του Μίντγκαρντ τα πνεύματα των νεκρών ηρώων και να τους μεταφέρουν στη Βαλχάλλα –το παλάτι των Εσίρ στο Άσγκαρντ, χτισμένο από τους δύο αδελφούς Γίγαντες Φάφνερ και Φασόλτ.

Εκεί, την ημέρα οι γενναίοι πολεμιστές μάχονται μεταξύ τους και τη νύχτα οι Βαλκυρίες τούς ταΐζουν υδρόμελι για να θεραπεύουν τις πληγές τους, μία αιώνια προπόνηση ώστε να επιτεθούν κάποτε στα όντα που θα επιφέρουν τη συντέλεια του κόσμου. Είναι ο στρατός του Όντιν που θα πολεμήσει μόνο μία φορά, στο Ράγκναροκ, όπου ο ίδιος ο Γκρίζος Θεός πρόκειται να πέσει.
Άλλοι σημαντικοί θεοί της σκανδιναβικής μυθολογίας είναι η Φρίγκα, προστάτιδα της οικογενειακής εστίας και του γάμου, σύζυγος του Όντιν. Ακόμα ο Λόκι, θεός της απάτης, ο Θωρ, θεός του κεραυνού, και η Φρέγια, θεά του έρωτα και όμηρος των Εσίρ από τους Βανίρ. Δημοφιλής είναι και ο Μπόλντερ, γιος του Όντιν και ευγενής θεός του φωτός ο οποίος δολοφονήθηκε χωρίς ιδιαίτερο λόγο από τον Λόκι.

Οι υπόλοιποι Εσίρ εξοργίστηκαν και φυλάκισαν τον τελευταίο, λέγοντας πως θα απελευθερωθεί μόνο κατά το Ράγκναροκ. Ο Χοντ, τυφλός θεός του χειμώνα που ακούσια σκότωσε τον Μπόλντερ ξεγελασμένος από τον Λόκι, βρήκε τελικά τον θάνατο στα χέρια του Βάλι –νεότερου γιου του Όντιν που γεννήθηκε αποκλειστικά για να εκδικηθεί τη δολοφονία του θεού του φωτός.

Το μεγαλύτερο τμήμα αυτής της μυθολογίας πέρασε ως εμάς προφορικά, και ένα μεγάλο μέρος της έχει χαθεί. Όμως, ένα τμήμα της καταγράφηκε από χριστιανούς, ιδιαίτερα οι Έντα και οι Χαϊμσκρίνγκλα που αποτυπώθηκαν από τον από τον Σνόρρι Στούρλουσον, που απέρριψε τη θέση ότι οι προχριστιανικές θεότητες ήταν διάβολοι. Υπάρχει επίσης το δανέζικο Gesta Danorum από τον Σάξωνα Γραμματικό, (Saxo Grammaticus), στο οποίο οι θεοί της σκανδιναβικής μυθολογίας παρουσιάζονται με τρόπο ευημεριστικό.

Η Νεώτερη Έντα γράφτηκε κατά τον 13ο αιώνα. Στον υλικό της περιλαμβάνονται παραδοσιακά παραμύθια, που σχημάτισαν την βάση πρότυπων ποιητικών εκφράσεων. Συγγραφέας της Νεώτερης Έντα ήταν ο Σνόρρι Στούρλουσον, ο γνωστός Ισλανδός φυλετικός αρχηγός, ποιητής και διπλωμάτης.
Η Αρχαία Έντα (γνωστή επίσης και ως Ποιητική Έντα) γράφτηκε περίπου 50 χρόνια αργότερα. Περιλαμβάνει 29 μεγάλα ποιήματα, από τα οποία 11 ασχολούνται με τις γερμανικές θεότητες και τα υπόλοιπα με θρυλικούς ήρωες σαν τον Σιγκούρντ τον Βόλσουνγκ, τον Ζίγκφριντ της γερμανικής εκδοχής του Τραγουδιού των Νιμπελούνγκεν. Αν και η ακαδημαϊκή έρευνα υποδεικνύει ότι γράφτηκε πιθανώς αργότερα από τις άλλες Έντα, την αποκαλούμε Αρχαία Έντα εξαιτίας της αρχαιότητας του περιεχομένου της.

Εκτός από αυτές τις πηγές, υπάρχουν μύθοι που ασχολούνται με τη σκανδιναβική παράδοση και εκατοντάδες τοπωνύμια που φέρουν ονόματα θεών. Κάποιες ρουνικές επιγραφές όπως ο Λίθος του Ροκ και το φυλακτό του Κβίνεμπαϊ, έχουν αρκετές αναφορές στη μυθολογία. Υπάρχουν επίσης αρκετά επιγραφικά στοιχεία που απεικονίζουν μορφές όπως ο Θωρ, σκηνές από τη Βολσούνγκα, ο Όντιν κ.α. Στη Δανία ανακαλύφθηκε ένας λίθος που απεικονίζει τον Λόκι.

Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη σκέψη για να σκεφτείς ότι παρά τον βίαιο εκχριστιανισμό τους οι Σκανδιναβοί παρέμειναν σε ψυχή και πνεύμα μεγάλοι παγανιστές ή παγάνες κατά το λαϊκότερο. Αυτή είναι επιγραμματικά η επετηρίδα των θεών τους. Μυστήριοι και Παράξενοι ναι αλλά όχι αλλόκοτοι όπως ο χριστιανισμός.

Οντιν: Δημιουργός του κόσμου από τα κόκαλα του γίγαντα Υμιρ. Τρύπησε το πλευρό του με τη λόγχη του και εννέα μέρες ωρυόταν πάνω στο δέντρο της ζωής Υγκρντρασιλ για να ανακαλύψει τους ρούνους (ο Γκάνταλφ του Tolkien). Ο ύπατος των Θεών Aesir, πατέρας αρκετών εξ αυτών και δημιουργός των πρώτων ανθρώπων, κύριος της Ποιήσεως, της Γνώσεως, της Εμπνεύσεως, του Πολέμου και του Θανάτου, θυσίασε το ένα του μάτι για ν’αποκτήσει το δώρο της Προφητείας και σταυρώθηκε επί εννέα ημερόνυκτα πάνω στο Δένδρο της Ζωής για να κερδίσει σε αντάλλαγμα για λογαριασμό των Θεών και των ανθρώπων τη γνώση των Ρουνών.

Μίμιρ: Θεός της γνώσης. Ο Οντιν έστησε το κεφάλι του στην πηγή του Μίμιρ και το συμβουλευόταν όταν χρειαζόταν να πάρει αποφάσεις. Η λατρεία του –άσατρου– είναι επίσημα αναγνωρισμένη στην Ισλανδία.

Μπάλντουρ: Ο θεός της ομορφιάς και της καλοσύνης είναι ο πιο μετριοπαθής και καλοσυνάτος σ’ όλη την Βαλχάλα.

Λόκυ: Ο θεός κατεργάρης, της Αποπλάνησης και της Απάτης, αντιδιαμετρικός στη λειτουργία του προς τον ηλιακό Μπάλντουρ, κύριος των σεισμών, των πυρκαϊών, των χαοτικών καταστάσεων και της εκδίκησης.

Θωρ: Θεός των κεραυνών. Η μοναδική του απασχόληση ήταν το κυνήγι γιγάντων με τη ζώνη της δύναμης, τα σιδερένια γάντια και το μαγικό σφυρί Μγιόλνιρ που είχαν σφυρηλατήσει νάνοι. (οι νάνοι του Tolkien)

Φένριρ: Γεννήθηκε από το σεξ μιας βραδιάς ανάμεσα στον θεό της απάτης Λόκι και μια παγωμένη γιγάντιδα και είχε μορφή άγριου λύκου. Ηρεμούσε μόνο όταν τον έδεναν με σχοινί που είχαν υφάνει ξωτικά από ανάσες ψαριών, τένοντες αρκούδων, γένια γυναικών και σάλιο πουλιών.

Φρέγια: Θεά της γονιμότητας, αναγκάστηκε να κοιμηθεί με επτά νάνους για να κερδίσει το κόσμημα Μπρισινγκάμεν (έμπνευση για τη Χιονάτη των αδελφών Γκριμ). Μεγάλη σεληνιακή θεότητα, αδελφή του Φρέυρ, Βασίλισσα των Βαλκυριών, Θεά των Μαχών αλλά και του Ερωτισμού, της Γονιμότητος και του Θανάτου, της Μουσικής και της Μαγείας, της Ποιήσεως της Μαντικής Τέχνης, προστάτιδα των ψυχών των παρθένων.

Αντχριμνίρ: Θεός της τροφής, κάθε βράδυ σκότωνε το κοσμικό αγριογούρουνο Σαχρινμίρ, που την επομένη ζωντάνευε. Εξασφάλιζε την επιβίωση των θεών με το γάλα της κατσίκας Χειθρούν.

Χούλντρα: Θεά των κυνηγών, από μπροστά ήταν γυμνή με μακριά καστανοκόκκινα μαλλιά και από πίσω κούφια σαν κουφάλα γέρικου κορμού δέντρου. Για να φυσήξει στην κάννη του όπλου και να προσφέρει καλό κυνήγι, έπρεπε πρώτα να κοιμηθείς μαζί της.

Κβάσιρ: Θεός της ποίησης, δημιουργήθηκε από το σάλιο των θεών. Οι νάνοι τον σκότωσαν και ανακάτεψαν το αίμα του με μέλι για να το διατηρήσουν. Από αυτό έπιναν οι Βαλκυρίες, κόρες του Οντιν, για να ζωντανέψουν τους πολεμιστές.

Μάνι: Θεός του φεγγαριού, τραβούσε κάθε βράδυ το φεγγάρι στον ουρανό κυνηγημένος από τον λύκο Χάτι. Οι εκλείψεις προκαλούνται όταν ο Χάτι πλησιάζει τον Μάνι. Οταν ο Χάτι τον προλάβει στη μεγάλη μάχη των θεών Ράγκναροκ, θα σημάνει και το τέλος του κόσμου.

Ιντουμ: Η Θεά σύζυγος του Μπράγκι, πιστή φύλακας των Χρυσών Μήλων και της Αιωνίας Νεότητος των Θεών, Θεά της Αθωότητος, της Νεότητος, της Αθανασίας και του σωματικού κάλλους.