Όταν η φύση σωπαίνει

Όσο η εμπειρία μας από το φυσικό κόσμο θα συρρικνώνεται, τόσο δεν θα νιώθουμε πια το βάθος των ίδιων μας των λέξεων.
Πενήντα χρόνια τώρα η ανθρωπότητα φιμώνει τις φωνές της φύσης κι αυτή η σιωπή της φύσης με τη σειρά της φιμώνει κάτι μέσα στον ανθρώπινο νου.
Ούτε κελάιδισμα ούτε τιτίβισμα ούτε κρώξιμο. Η θλιβερή σιωπή της άνοιξης χωρίς τα πουλιά της ήταν η κεντρική εικόνα στο φημισμένο βιβλίο της Ρέιτσελ Κάρσον «Silent Spring». Από τη δημοσίευσή του, 50 χρόνια πριν, η ανθρωπότητα εξακολουθεί να φιμώνει τις φωνές της φύσης, με τα εντομοκτόνα που εξέτασε η Κάρσον, την καταστροφή των βιότοπων, τη ρύπανση, την υπεραλίευση, την κλιματική αλλαγή, μειώνοντας δραματικά τους πληθυσμούς και οδηγώντας πολλά είδη στην εξαφάνιση.
Οι απώλειες που υφίσταται ο φυσικός κόσμος είναι δικές μας απώλειες, η σιωπή της φύσης φιμώνει κάτι μέσα στον ανθρώπινο νου. Η ανθρώπινη γλώσσα είναι γεμάτη αναφορές στα άλλα ζωικά είδη – τρέχουμε σαν λαγοί, βγάζουμε τα κάστανα απ’ τη φωτιά και το φίδι απ’ την τρύπα, είμαστε «αλεπούδες», «μπούφοι», «γουρούνια», «αετοί». Όταν όμως η εμπειρία μας από τον φυσικό κόσμο συρρικνώνεται, δεν νιώθουμε πια το βάθος των ίδιων μας των λέξεων: η γλώσσα χάνει τη λάμψη και τη ζωντάνια της.
Ο ανθρώπινος νους έχει ανάγκη τη φύση για να σκεφτεί βαθύτερα. Παριστάνοντας πως είναι άλλα πλάσματα, τα παιδιά εξασκούνται στην αλληγορία και στην ενσυναίσθηση ταυτόχρονα. Οι πολιτισμοί έχουν από τα πανάρχαια χρόνια αφηγηθεί και διδάξει σε μη ανθρώπινες φωνές. Ο Απόλλων, ο θεός της μουσικής, της ιατρικής και της γνώσης, έπαιρνε συχνά τη μορφή δελφινιού. Τα δελφίνια όμως που γεμίζουν τους ωκεανούς με τις φωνές τους και οι φάλαινες που τραγουδούν σε ρυθμούς θαλασσινής τζαζ -αληθινή γαλάζια ραψωδία- καταδιώκονται ως την άκρη της σιωπής.
Κατά τη σουμεριανή περίοδο, σύμφωνα με τον θρύλο, αγγελιαφόροι των θεών με τη μορφή ψαριού περνούσαν τις νύχτες τους μέσα στη θάλασσα και την ημέρα δίδασκαν στους ανθρώπους τον ηθικό κώδικα και τις τέχνες. Μετά τον κατακλυσμό, δεν επέστρεψαν, κι έτσι οι σοφοί μεταξύ των ανθρώπων ντύνονταν με μανδύες ψαριού, με λέπια και ουρές, για να διδάξουν τους άλλους.
Η ηλιθιότητα της υπεραλίευσης θα προκαλούσε σοκ στην Κάρσον, η οποία ήταν θαλάσσια βιολόγος. Από τη δεκαετία του 1950, όταν δημοσίευσε την τριλογία της «The Sea», τα δύο τρίτα των ψαριών που αλιεύουμε έχουν υποστεί δραματική μείωση. Μηχανότρατες αφανίζουν τον γόνο, λιπάσματα προκαλούν φονική αύξηση του πλαγκτόν και η κλιματική αλλαγή απειλεί δραματικά τη θαλάσσια ζωή.
Οι μάγοι γιατροί της Αμαζονίας λένε ότι κάθε φυτό έχει το δικό του «τραγούδι» και ότι για να καταλάβεις πώς πρέπει να το χρησιμοποιήσεις, πρέπει να ακούσεις τη φωνή του. Το σιωπητήριο που επιβάλλεται στα τροπικά δάση είναι διπλή καταστροφή, όχι μόνο των δέντρων αλλά και της θεραπευτικής γνώσης. Οι γιατροί στις φυλές των τροπικών δασών χρησιμοποιούν φάρμακα που θα ήταν πολύτιμα για τον δυτικό κόσμο. Εκείνοι όμως που αδιαφορούν για τη φύση θέλουν να επιβάλουν σιωπή στους υπερασπιστές της.
Η Ρέιτσελ Κάρσον είχε αντιμετωπίσει ψευδείς κατηγορίες ότι η επιρροή της στον περιορισμό των ψεκασμών με DDT προκάλεσε πλήθος θανάτους από ελονοσία. Και στην Αμαζονία, οι γιατροί της ζούγκλας δέχονται επιθέσεις από «ιεραποστόλους» ενώ τα δέντρα καταστρέφονται για να επωφεληθούν έμποροι ξυλείας και κτηνοτρόφοι. Παίρνουμε τα πιο πολύτιμα φάρμακα που μας δίνει το δάσος για να τα μετατρέψουμε σε χάμπουργκερ.

Στα σιωπηλά δάση, στις σιωπηλές θάλασσες, ο ανθρώπινος νους χάνει τα μονοπάτια της σκέψης και τις αντηχήσεις της γλώσσας του, τοποθετώντας τη σημασία της άγριας φύσης στη λίστα των υπό εξαφάνιση ιδεών. Το δίκτυο της ζωής είναι επίσης δίκτυο σκέψης και ο νους μας έχει τη φωλιά του στην γη που ξέρει να μιλάει και να τραγουδάει.