Επιτέλους, κάποιος με άκουσε. Κάποιος γνωρίζει πώς είναι να είμαι εγώ

Όταν αναφέρω ότι απολαμβάνω να ακούω κάποιον, εννοώ φυσικά να ακούω σε βάθος. Εννοώ ότι ακούω τα λόγια, τις σκέψεις, τη διαβάθμιση των συναισθημάτων, το προσωπικό νόημα, ακόμη και το νόημα που βρίσκεται πίσω από τη συνειδητή πρόθεση του ομιλητή. Μερικές φορές, επίσης, σε ένα μήνυμα που επιφανειακά δεν είναι πολύ σημαντικό, ακούω μια βαθιά ανθρώπινη κραυγή που βρίσκεται θαμμένη κι άγνωστη, πολύ βαθιά κάτω από την επιφάνεια του προσώπου.

Έτσι, έμαθα να ρωτώ τον εαυτό μου: «Μπορώ να ακούω τους ήχους και να νιώθω τη μορφή που έχει ο εσωτερικός κόσμος του άλλου προσώπου; Μπορώ να φέρνω στο προσκήνιο αυτό που λέει στο βάθος του, ώστε να νιώθω τα νοήματα που φοβάται, τα οποία, όμως, θα ήθελε να μοιραστεί, καθώς και εκείνα που γνωρίζει».

Θα σας αναφέρω ένα σύντομο παράδειγμα. Πριν από λίγο καιρό, μου τηλεφώνησε για κάποιο ζήτημα ένας φίλος με τον οποίο δεν ζούμε στο ίδιο μέρος. Τελειώσαμε τη συνδιάλεξη και έκλεισα το τηλέφωνο. Τότε και μόνο τότε συνειδητοποίησα πραγματικά τον τόνο της φωνής του. Είπα στον εαυτό μου ότι πίσω από το θέμα που συζητούσαμε φαινόταν να υπάρχει κάποιο ίχνος απογοήτευσης, αποθάρρυνσης, ακόμη και απελπισίας, που δεν σχετιζόταν με το θέμα της συζήτησής μας. Το ένιωσα τόσο έντονα, που του έγραψα ένα γράμμα αναφέροντας ορισμένα στοιχεία γι’ αυτό που ένιωσα:

«Μπορεί να κάνω και λάθος σε αυτό που πρόκειται να πω, και, αν κάνω, να πετάξεις το γράμμα στο καλάθι των αχρήστων· συνειδητοποίησα όμως, αφού κλείσαμε το τηλέφωνο, ότι ακουγόσουν σαν να ένιωθες πραγματική απογοήτευση και πόνο, ίσως και πραγματική απελπισία». Έπειτα, προσπάθησα να μοιραστώ μαζί του μερικά από τα δικά μου συναισθήματα γι’ αυτόν· προσπάθησα να χειριστώ την κατάστασή του με τέτοιον τρόπο που ήλπιζα ότι θα τον βοηθήσει. Έστειλα το γράμμα με κάποιο δισταγμό, έχοντας στο νου μου ότι μπορεί να είχα κάνει τελείως λάθος. Πολύ σύντομα έλαβα απάντηση. ‘Ήταν πολύ ευγνώμων που κάποιος τον άκουσε. Σωστά άκουσα τον τόνο της φωνής του, και ένιωσα πολύ ευχαριστημένος που ήμουν σε θέση να τον βοηθήσω κι έτσι να καταστήσω δυνατή τη πραγματική επικοινωνία. Πολύ συχνά, όπως και σε αυτή την περίπτωση, ενώ οι λέξεις μεταφέρουν ένα συγκεκριμένο μήνυμα, ο τόνος της φωνής μεταφέρει ένα άλλο τελείως διαφορετικό.

Διαπιστώνω, στις εμπειρίες των εντατικών ομάδων, που είναι πολύ σημαντικές για εμένα, ότι το να ακούμε τους άλλους έχει συνέπειες. Όταν πραγματικά ακούω ένα πρόσωπο και τα νοήματα που είναι σημαντικά γι’ αυτό εκείνη τη στιγμή -όχι να ακούω απλώς τις λέξεις αλλά το ίδιο το πρόσωπο- και όταν του δείχνω ότι έχω ακούσει τα δικά του προσωπικά νοήματα συμβαίνουν πολλά. Καταρχήν, το πρόσωπο αυτό έχει ένα βλέμμα ευγνωμοσύνης, νιώθει απελευθερωμένο και θέλει να μου πει περισσότερα για τον κόσμο του· προχωρά σε μια νέα αίσθηση ελευθερίας· γίνεται πιο ανοιχτό στη διαδικασία της αλλαγής.

Συχνά έχω παρατηρήσει ότι όσο πιο βαθιά ακούω τα νοήματα αυτού του προσώπου τόσο πιο πολλά συμβαίνουν. Σχεδόν πάντα, όταν ένα πρόσωπο συνειδητοποιεί ότι το έχουν ακούσει σε βάθος, δακρύζουν τα μάτια του. Νομίζω ότι, κατά μία πραγματική έννοια, δακρύζει από χαρά. Είναι σαν να λέει: «Επιτέλους, κάποιος με άκουσε. Κάποιος γνωρίζει πώς είναι να είμαι εγώ». Τις στιγμές αυτές έρχεται στο νου μου η φανταστική εικόνα ενός κρατούμενου σε ένα κελί που στέλνει κάθε μέρα σήματα Μορς με το μήνυμα: «Με ακούει κανείς; Υπάρχει κανείς;«. Τελικά, κάποια μέρα, ακούει ένα αχνό σήμα με το μήνυμα: «Ναι». Με αυτή την απλή απάντηση απελευθερώνεται από τη μοναξιά του, γίνεται πάλι άνθρωπος. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που ζουν σήμερα στα προσωπικά τους κελιά, που δεν δίνουν στον εξωτερικό κόσμο καμιά ένδειξη γι’ αυτό που ζουν. Στην περίπτωση αυτή, πρέπει να ακούμε πολύ προσεκτικά για να αντιληφθούμε τα αχνά μηνύματα από το κελί.

Αν το θεωρείτε δακρύβρεχτο ή υπερβολικό, θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας μια εμπειρία που είχα πρόσφατα σε μια βασική ομάδα συνάντησης με δεκαπέντε άτομα που κατέχουν σημαντικές διευθυντικές θέσεις. Στις πρώτες πολύ εντατικές συνεδρίες της εβδομάδας τούς ζητήθηκε να γράψουν ανώνυμα ένα μικρό κείμενο για κάποια συναισθήματα που δεν ήταν πρόθυμοι να μοιραστούν με την ομάδα. Κάποιος άντρας έγραψε: «Δεν δημιουργώ σχέσεις εύκολα με τους ανθρώπους. Έχω ένα σχεδόν αδιαπέραστο προσωπείο. Δεν διεισδύει τίποτα που μπορεί να με πληγώσει, αλλά και τίποτα δεν βγαίνει έξω. Έχω καταπιέσει τόσα πολλά συναισθήματα, που πλησιάζω στη συναισθηματική ανικανότητα. Δεν με ευχαριστεί αυτό, αλλά δεν ξέρω τι να κάνω. Ίσως, αν γνώριζα πώς αντιδρούν οι άλλοι απέναντι σ’ εμένα και γιατί, αυτό να με βοηθούσε». Αυτό ήταν σαφώς ένα μήνυμα από το κελί. Αργότερα, μέσα στην εβδομάδα, ένα μέλος της ομάδας ομολόγησε ότι εκείνο έγραψε το ανώνυμο μήνυμα, και αναφέρθηκε με περισσότερες λεπτομέρειες στο αίσθημα της απομόνωσης και της απόλυτης ψυχρότητας που ένιωθε. Αισθανόταν ότι η ζωή είχε φανεί τόσο σκληρή μαζί του, που αναγκάστηκε να ζει χωρίς συναίσθημα όχι μόνο στη δουλειά αλλά και στις κοινωνικές συναναστροφές του – και το χειρότερο απ’ όλα, στην οικογένειά του. Το γεγονός ότι σταδιακά καταφέραμε να εκφραστούμε στην ομάδα, να φοβόμαστε λιγότερο μήπως πληγωθούμε και να μοιραζόμαστε περισσότερο τον εαυτό μας με τους άλλους ήταν πολύ ωφέλιμη εμπειρία για όλους εμάς που συμμετείχαμε.

Μου φάνηκε πολύ ευχάριστο και διασκεδαστικό όταν σε ένα γράμμα του μερικές εβδομάδες αργότερα, στο οποίο με ρωτούσε σχετικά με κάποιο άλλο θέμα, συμπεριέλαβε και την εξής παράγραφο: «Όταν επέστρεψα [από την ομάδα μας], ένιωθα σαν μικρό κορίτσι που το ξελόγιασαν, αλλά που όμως ένιωθε ότι αυτό ακριβώς περίμενε και χρειαζόταν! Ακόμη δεν γνωρίζω ακριβώς ποιος ήταν υπεύθυνος για την αποπλάνηση – εσείς ή η ομάδα, ή μήπως ήταν κοινό εγχείρημα. Υποψιάζομαι ότι ήταν το δεύτερο. Τέλος πάντων, θέλω να σας ευχαριστήσω για την ουσιαστική και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα εμπειρία». Νομίζω ότι δεν είναι υπερβολή να πω πως, επειδή αρκετοί από εμάς στην ομάδα ήμασταν σε θέση να τον ακούσουμε πραγματικά και ουσιαστικά, απελευθερώθηκε από το κελί του και βγήκε έξω, τουλάχιστον ως ένα βαθμό, στον πιο φωτεινό κόσμο των εγκάρδιων διαπροσωπικών σχέσεων.

Υπάρχει ένα δίδαγμα που θέλω να μοιραστώ μαζί σας: απογοητεύομαι τρομερά και κλείνομαι στον εαυτό μου όταν προσπαθώ να εκφράσω κάτι που ανήκει στο βαθύτερο εαυτό μου, κάτι που είναι μέρος του δικού μου προσωπικού, εσωτερικού κόσμου, και ο άλλος δεν καταλαβαίνει. Όταν παίρνω το ρίσκο να μοιραστώ κάτι που είναι πολύ προσωπικό με ένα άλλο άτομο και εκείνο δεν το αντιλαμβάνεται και δεν το κατανοεί, βιώνω μια πολύ αποκαρδιωτική και μοναχική εμπειρία. Κατέληξα να πιστεύω ότι μια τέτοια εμπειρία μπορεί να καταστήσει κάποια άτομα ψυχωτικά. Τα οδηγεί να σταματήσουν να ελπίζουν ότι κάποιος μπορεί να τα καταλάβει. Από τη στιγμή που χάνουν αυτή την ελπίδα, τότε ο εσωτερικός τους κόσμος, που γίνεται ολοένα και πιο περίεργος, είναι το μόνο μέρος όπου μπορούν να ζήσουν. Δεν μπορούν να βιώσουν πια καμία εμπειρία μαζί με άλλους ανθρώπους. Μπορώ να τους συμπονέσω γιατί γνωρίζω ότι, όταν προσπαθώ να μοιραστώ κάτι από το συναισθηματικό μου κόσμο που είναι προσωπικό και πολύτιμο, για το οποίο μάλιστα δεν νιώθω σίγουρος, αλλά αυτή η διάθεση για επικοινωνία έρχεται αντιμέτωπη με την αξιολόγηση και τη στρέβλωση του νοήματός μου, η αντίδρασή μου είναι έντονη: «Μα, δεν ωφελεί». Μια τέτοια στιγμή, ο καθένας νιώθει τι σημαίνει να είναι μόνος.

Συνεπώς, όπως μπορείτε να καταλάβετε απ’ αυτά που έχω αναφέρει μέχρι τώρα, μια δημιουργική, ενεργητική, ευαίσθητη, ακριβής, ενσυναισθητική ακρόαση, χωρίς κριτική διάθεση, είναι για μένα εξαιρετικά σημαντική σε μια σχέση. Είναι σημαντικό για μένα να την παρέχω, και ήταν εξαιρετικά σημαντικό, ειδικά σε κάποιες φάσεις της ζωής μου, που την έλαβα. Νιώθω ότι εξελίσσομαι εσωτερικά όταν ακούω με αυτόν τον τρόπο. Είμαι πολύ βέβαιος ότι έχω εξελιχθεί, ότι έχω απελευθερωθεί και έχω ενισχυθεί τις φορές που με έχουν ακούσει με αυτόν τον τρόπο.