ΚΙΝΕΖΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Η ιστορία της κινεζικής φιλοσοφίας χωρίζεται σε τρεις περιόδους, την κλασική, που διήρκησε από τον 6ο μέχρι το 2ο αιώνα π.Χ. (τους τέσσερις τελευταίους αιώνες της δυναστείας των Ζου), τη μεσαιωνική, η οποία κράτησε μέχρι τον 110 αιώνα μ.Χ. (καλύπτοντας τη δυναστεία των Τσιν και των Χαν, την περίοδο των έξι δυναστειών, τις δυναστείες των Σούι και των Τάνγκ, την περίοδο των πέντε δυναστειών και τις αρχές της δυναστείας των Σονγκ), και τη σύγχρονη περίοδο (η οποία καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος της δυναστείας των Σονγκ, τις δυναστείες των Γιουάν, των Μινγκ και των Μαντσού, καθώς και τη σύγχρονη περίοδο, κατά την οποία δεν υπάρχουν δυναστείες).

Η κλασική εποχή ήταν μια περίοδος ταραχών και αναστατώσεων, καθώς η δυναστεία των Ζου είχε εισέλθει σε μια βασανιστικά αργή, επίπονη και συχνά βίαιη διαδικασία αποσύνθεσης. Την εποχή αυτή έζησαν ο Κομφούκιος, ο Μο-τσι, ο Μέγκιος, ο Χον Φέι-τσι και ο Λάο-τσε. Τα τέσσερα μεγάλα συστήματα της κινεζικής σκέψης έχουν την καταγωγή τους στην περίοδο αυτή. Ο Κομφούκιος έθεσε τις βάσεις ενός ηθικού και πολιτικού συστήματος, του κομφουκιανισμού, το οποίο περίπου διακόσια χρόνια αργότερα ο Μέγκιος το ανέπτυξε ακόμα περισσότερο, προσπαθώντας ολόκληρη τη ζωή του να εισαγάγει τη θεωρία του Κομφούκιου στην καρδιά της κινεζικής κυβέρνησης. Την ίδια περίπου εποχή εμφανίστηκε ένα ακόμα πιο μυστικιστικό σύστημα (αν και εξίσου φυσιοκρατικό), το σύστημα του νταοϊσμού ή ταοϊσμού, το οποίο αποδίδεται στο μυστικιστή φιλόσοσφο Λάο-τσε. Πάντως, το βιβλίο που φέρει το όνομά του δεν γράφτηκε πριν το 300 π.Χ.. Το θεωρητικό αυτό σύστημα αναπτύχθηκε ακόμα περισσότερο από τον Ζουάνγκ-τσι, του οποίου το ομώνυμο βιβλίο παρέχει ένα μείγμα επιχειρημάτων και ανεκδότων σε μια προσπάθεια να υπερασπιστεί τη βασική θέση του ταοϊσμού σύμφωνα με την οποία ό,τι είναι φυσικό είναι καλό και όσο μικρότερη κυβέρνηση έχουμε τόσο το καλύτερο. Το βιβλίο αυτό παρουσιάζει τον Κομφούκιο ως ταοϊστή. Ο Μο-τσι ανέπτυξε την έννοια του οικουμενικού έρωτα και την άποψη ότι ο καλύτερος τρόπος για να εξελιχτεί και να προοδεύσει μια κοινωνία είναι η εξασφάλιση του συμφέροντος του συνόλου. Ίδρυσε μάλιστα μια κοινότητα η οποία ακολουθώντας τις βασικές γραμμές της θεωρίας του, έγινε οικονομικά και στρατιωτικά ανεξάρτητη.

Τελικά στις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ. έκανε την εμφάνισή του ένα καινούριο σύστημα σκέψης, το οποίο απέρριπτε την αφελή και υπεραισιόδοξη αντίληψη για την ανθρώπινη φύση που χαρακτήριζε τις υπόλοιπες σχολές. Η θεωρία αυτή ονομάστηκε λεγκαλισμός και ο κυριότερος εκπρόσωπός του ήταν ένας φιλόσοφος που έζησε τον 3ο αιώνα π.Χ. και λεγόταν Χαν Φέι-τσι. Σύμφωνα με τον λεγκαλισμό οι άνθρωποι είναι κατά βάση κακοί και για να πειθαρχήσουν πρέπει να υπάρχει ένα σύστημα αυστηρών νόμων και ποινών. Συνέπεια της φιλοσοφίας αυτής είναι μια πολιτική θεωρία που συγγενεύει με τον ολοκληρωτισμό και άσκησε μεγάλη επίδραση στην κινεζική πολιτική για αιώνες.

ΑΡΕΤΗ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΝΟΜΟΥ

Μιλώντας πολύ απλά, θα λέγαμε ότι ο κομφουκιανισμός και ο μοϊσμός υποστηρίζουν την άποψη ότι ο νόμος πρέπει να στηρίζεται στην αρετή (η ανθρώπινη φύση είναι ουσιαστικά καλή) ο λεγκαλισμός θεωρεί ότι ο νόμος πρέπει να είναι αυστηρός και να επιβάλλονται σκληρές ποινές, ενώ ο ταοϊσμός δεν ενδιαφέρεται τόσο για τα ζητήματα αυτά και, ενίοτε, υποστηρίζει τον μοναχισμό και την απόσυρση από την κοινωνία.

Εκ πρώτης όψεως, η κινεζική φιλοσοφία εμφανίζεται να ασχολείται κυρίως με κοινωνικά, ηθικά και πολιτικά ζητήματα. Ωστόσο, υπήρξαν πολλοί στοχαστές που ασχολήθηκαν με τα ζητήματα της λογικής (οι Μοϊστές ιδιαίτερα καλλιέργησαν πολύ τη λογική, αν και το έργο τους δεν εκτιμήθηκε τόσο από τους άλλους φιλοσόφους) και της μεταφυσικής (παρ’ ότι οι θέσεις τους είχαν δεχτεί έντονες επιρροές από μυστικιστικές και θρησκευτικές τάσεις ανάλογες εκείνων του Πυθαγόρα του Σάμιου).

Δύο ακόμα σχολές πρέπει να αναφερθούν εδώ, οι οποίες αν και θεωρούνται ελάσσονος σημασίας, παρουσιάζουν σχετικό ενδιαφέρον. Η Σχολή Γιν-Γιανγκ διαμόρφωσε μια κοσμολογική θεωρία και μια φιλοσοφία της ιστορίας, οι οποίες θεμελιώθηκαν πάνω στο θεωρητικό σχήμα των Πέντε Δυνάμεων που αντιστοιχούσαν στα πέντε βασικά «στοιχεία», το νερό, τη φωτιά, το ξύλο, το μέταλλο και τη γη. Παράλληλα με τη σχολή αυτή, αναπτύχθηκε και εκείνη του Γι Τζινγκ ή Σχολή των Ονομάτων. Η σχολή αυτή επικέντρωσε το ενδιαφέρον της σε γλωσσολογικά κυρίως ζητήματα. Δυστυχώς, ελάχιστα γραπτά των διαφόρων εκπροσώπων της έχουν διασωθεί, ενώ γενικά οι υπόλοιποι φιλόσοφοι δεν ασχολήθηκαν ιδιαίτερα μαζί της.

Η ιστορία της φιλοσοφίας στην Κίνα μετά την κλασική εποχή είναι περισσότερο μια προσπάθεια αφενός παγίωσης και σχολιασμού των μεγάλων συστημάτων του παρελθόντος (ιδιαίτερα του κομφουκιανισμού) και αφετέρου εισαγωγής ξένων θεωριών και αντιλήψεων παρά προσπάθεια δημιουργίας πρωτότυπης και αυθεντικής θεωρητικής σκέψης. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι δεν παράγονται σημαντικά και ενδιαφέροντα φιλοσοφικά έργα- όπως για παράδειγμα το έργο του μεσαιωνικού φιλοσόφου Γουάνγκ Τσονγκ καθώς και αυτά των σύγχρονων φιλοσόφων Τζου Σι και Γουάνγκ φου-τσι.