Αν πλησιάζαμε έναν κοντινό μας άνθρωπο, και με το δάκτυλο μας σχηματίζαμε στον ώμο ή το λαιμό του:“Σ' αγαπώ”, μικρή σημασία θα είχε η λέξη καθεαυτή. Διότι, αν το δάκτυλο μας κινούταν στο δέρμα του με τρυφερότητα, εκείνος θα έπαιρνε το μήνυμα, ανεξάρτητα από το αν θα κατάφερνε να αποκωδικοποιήσει τις κινήσεις μας ως γράμματα. Αν, από την άλλη χρησιμοποιούσαμε τα νύχια μας με κάποια σχετική βαρβαρότητα, μπήγοντας τα άκομψα, το πιθανότερο είναι να αντιδρούσε με ενόχληση, σα να του γράφαμε “σε μισώ”. Αν τέλος, ο τρόπος μας ήταν τόσο αμφιθυμικός, που του προκαλούσε γαργάλημα, μάλλον δε θα μας άφηνε να συνεχίσουμε πέρα από το δεύτερο άλφα. Φαίνεται, πως το δέρμα διαθέτει μια δική του γλώσσα.Το δέρμα είναι η επιφάνεια της ύπαρξης μας, που υπαινίσσεται το εσωτερικό της και άρα το βάθος της. Αποτελεί κρυψώνα και ταυτόχρονα εκδήλωση της ψυχής. Μεταφέρει μηνύματα, τα παραλλάσσει, τα αποκρύπτει. Είναι πηγή περηφάνιας αλλά και τοπίο ντροπής. Με τις μυρωδιές, τις ατέλειες, τις τρίχες, τις ουλές του μας υπενθυμίζει τη ζωική μας καταγωγή. Μέσα από το καλλωπισμό, το στόλισμα και τη φροντίδα του, μπορεί να γίνει καμβάς τέχνης και καθρέπτης της διαφοροποίησης μας. Ένας χωμάτινος άγγελος του πνεύματος μας.
Παρατηρώ το δέρμα μου, σημαίνει διαλογίζομαι πάνω στον εαυτό μου. Διότι το δέρμα κραυγάζει μέσα από τα εκζέματα του. Ανακουφίζει μέσα από την απαλότητα του. Μας ταξιδεύει με τις αποχρώσεις του και μας αιφνιδιάζει με τις δυσοίωνες ελιές του. Το δέρμα επίσης αφηγείται:
“Τα σημάδια στα γόνατα! Σκιερά φαντάσματα πόνου και ανεμελιάς. Κοιτάζοντας τα καλύτερα θυμάμαι. Το τρέξιμο στη γειτονιά, το αναπόφευκτο χτύπημα, το ζωηρό αίμα... ύστερα τα γέρικα χέρια που το καθαρίζουν, το ιώδιο που σαν μια δεύτερη στρώση θεραπευτικού αίματος με κάνει να τσούζω, ακόμη πιο ύστερα τα μυστήρια λόγια: μέχρι να παντρευτείς θα έχει περάσει.”
Από την ώρα που γεννιόμαστε, φαίνεται πως το δέρμα με τις συγκεχυμένες αισθήσεις του μας πληροφορεί για τον κόσμο: Μας κρατάνε, μας χαϊδεύουν, μας πλένουν, μας σπρώχνουν, μας πιέζουν, μας πονάνε. Το δέρμα επίσης ευαίσθητο σε ποιότητες όπως ζεστό- κρύο, υγρό- στεγνό κτλ, παρακολουθεί βουβά την περιοδικότητα των περιβαλλοντικών αλλαγών, δίνοντας το έναυσμα για την κατανόηση της ψυχικής κίνησης έστω και αν αυτή συμβαίνει ανεξάρτητα από τη θέληση μας.
Ο Didier Anzieu, περιγράφει τρεις λειτουργίες του δέρματος, στο βιβλίο του Skin Ego, που χρησιμοποίησε το βιολογικό μας δέρμα για να περιγράψει την αλληγορία του δέρματος ως ψυχικό όργανο. Καταρχήν είδε το δέρμα ως θύλακα που εμπεριέχει και συγκρατεί εσωτερικά τη καλοσύνη και το αίσθημα του γεμίσματος που προέρχονται από το τάισμα, τη φροντίδα και το μπάνιο. Μετά αναγνώρισε τη λειτουργία του ως σύνορο, που αποτρέπει τη διείσδυση της επιθετικότητας και του απληστίας των άλλων ανθρώπων. Τέλος, αποτελεί έναν τόπο επικοινωνίας, όπου τα αγγίγματα μεταφέρουν σημαντικά μηνύματα. Μερικά μάλιστα από αυτά χαράσσονται για πάντα, όπως ένα τραυματικό άγγιγμα, ή ακόμη και η απουσία του αγγίγματος.
Αν πιστέψουμε τον Anzieu, πως στην αρχή διαθέτουμε ένα φαντασιωσικό “κοινό δέρμα” με τη μητέρα μας, τότε ίσως κατανοήσουμε γιατί στις πρωτόγονες κοινωνίες το δέρμα πιστευόταν πως κουβαλούσε το “μάννα” και συνεπώς ήταν ανάλογο της αιώνιας άφθαρτης ψυχής(δείτε και το Skin Disease, A message from the Soul της Anne Maguire). Από τον Δία και την ασπίδα από το δέρμα της Αμάλθειας, τον Ηρακλή και το λιοντάρι της Νεμέας, έως το Leonardo di Capriο και το δέρμα της αρκούδας, είτε κατορθώνουμε θαύματα, είτε κερδίζουμε τα όσκαρ, το δέρμα μας θεραπεύει, μας προστατεύει από τους εχθρούς, μας προσδίδει θαυμάσιες ψυχικές ιδιότητες. Φορώντας το δέρμα του λιονταριού, ο Ηρακλής γίνεται ο ίδιος λιοντάρι. Αν με τσιμπήσει ένα κουνούπι κάποιο βράδυ που είμαι μόνος μου, ίσως κάπου στη πλάτη, γίνομαι και εγώ ένα αβοήθητο κουνούπι που “πετάει” από γωνία σε γωνία, μουρμουρίζοντας.
Τούτη η παράδοξη αντίληψη, φτάνει έως και σήμερα κάνοντας τον ερωτευμένο να ανατριχιάζει από το άγγιγμα της αγαπημένης του. Κάνει τον έφηβο να αποφεύγει να πλυθεί στο σημείο που τον ακούμπησε έστω και τυχαία ο λατρεμένος του ροκ σταρ. Μέσω του δέρματος λοιπόν, γίνεται μια “μετάδοση” στο εσωτερικό μας της ψυχής, του άλλου, όπως κυλά το ζεστό και ικανοποιητικό γάλα κατά το θηλασμό, που μας γεμίζει μαγικά, προσφέροντας άφθονα το δώρο της ζωής.
Όμως το δέρμα, μπορεί επίσης να προειδοποιήσει για την κακία του άλλου που θεωρείται κολλητική. Τα σημάδια της λέπρας γέμιζαν με τρόμο τις ψυχές των ανθρώπων σαν φριχτές σφραγίδες των αμαρτιών των κολασμένων πασχόντων. Τους απομάκρυναν σε απομονωμένα νησιά, σε φριχτά λεπροκομεία. Το δέρμα σαν το πανί του κινηματογράφου, μετατρέπεται σε οθόνη των ψυχικών αναταραχών. Όπως το δέρμα του ασθενή που αυτοτραυματίζεται. Κραυγές πόνου, θυμού, απελπισίας, που μετατρέπονται σε “ουλές- στόματα” που καταμαρτυρούν τις προσπάθειες τιμωρίας και ανακούφισης. Στόματα χαραγμένα στη σωματική μεμβράνη που πνίγει. Μερικές φορές γίνονται τόσα πολλά που καθιστούν το δέρμα έναν ακατανόητο πύργο της Βαβέλ. Το δέρμα τότε, αλλά και σε άλλες περιπτώσεις χρειάζεται ένας ψύχραιμο μεταφραστή.
Το δέρμα ώρες ώρες, γίνεται ένας απαίσιος προδότης. Αν η ντροπή είναι το συναίσθημα που απαιτεί επειγόντως να ανοίξει η γη να μας καταπιεί για να κρυφτούμε, το δέρμα φροντίζει να μας ρουφιανέψει, μεταμορφώνοντας μας σε αμήχανες παπαρούνες. Οι ιδρωμένες μας παλάμες, σε μια ερωτική πρώτη χειραψία, αποκαλύπτουν ίσως το βάθος της ανάγκης μας. Ακόμη πολλές φορές, προσπαθώντας να αφηγηθούμε ψύχραιμα, μια ενοχλητική ιστορία που μας εκνεύρισε φοβερά, ο λαιμός μας γεμίζει με κατακόκκινες εκρήξεις που ακυρώνουν το διανοητικό μας προσωπείο. Στα εκζέματα[εκ + ζέω(=βράζω)] το δέρμα βράζει από την επιθυμία του, πιθανόν για ένα διαφορετικό άγγιγμα στη ψυχή. Άλλες φορές το δέρμα γίνεται οιωνός, μιας δυσλειτουργίας ενός εσωτερικού οργάνου.
Προδότης τελικά ή αγγελιοφόρος; Ένα είναι σίγουρο. Το δέρμα είναι σύμβολο της αναγέννησης και της μεταμόρφωσης, ως ένα όργανο αέναα ανανεούμενο. Κορυφαία αναπαράσταση ετούτου του συμβολισμού είναι το δέρμα του φιδιού, που κάθε χρόνο ανανεώνεται ολοκληρωτικά, καθιστώντας το άδικα στιγματισμένο ερπετό, σε έμβλημα γονιμότητας. Πόσο παράδοξο είναι αλήθεια, η επιφάνεια της ύπαρξης μας, αυτό που με μια πρώτη ματιά είναι αρκετά σταθερό και επίμονα όμοιο, να αποτελεί και το σύμβολο της αλλαγής. Η καλή λειτουργία του οφείλεται στη διαρκή μα βουβή ανανέωση του. Άλλες φορές πάλι φλέγεται, από φαγούρες, καψίματα, στίγματα. Εκεί μας αναγκάζει να το κοιτάξουμε, ίσως μερικές φορές και να το αγγίξουμε περισσότερο από το συνηθισμένο. Το δέρμα επίσης γερνάει, χάνει την ελαστικότητα του, μας πείθει να πιστεύουμε σε θαυματουργές κρέμες. Μας υπενθυμίζει αυτό που ίσως δε θέλουμε να αναλογιζόμαστε. Το δέρμα επίσης είναι το πρώτο που “εξαφανίζεται” όταν παύουμε να ζούμε.
Το δέρμα λοιπόν είτε ως επιφάνεια, είτε ως βάθος, είναι απεικόνιση της ψυχής, ίσως μερικές φορές η ίδια η ψυχή. Προδότης ή αγγελιοφόρος είναι το μόνιμο ερώτημα που έχουμε σχετικά με τη ψυχή μας σχεδόν πάντα. Η έκφραση “το ένιωσα στο πετσί μου”, από που βρίσκει τάχα την απαράμιλλη δύναμη της; Το δέρμα αναπνέει αθόρυβα πολύ μακριά από την επίγνωση μου, αυτοθεραπευέται από τις πληγές του μακριά από τη συνειδητή μου προσπάθεια. Έχει λοιπόν μια ιδιότυπη μυστικοπάθεια όπως ο ύπνος και τα όνειρα. Άλλες φορές, με κάνει να υποφέρω από τη φαγούρα του, με αναγκάζει να το ξύνω όπως ο σκύλος που ψάχνει μανιωδώς το κόκκαλο του. Με κάνει να θέλω να αλλάξω δέρμα! Να αλλάξω ζωή.
Για το τέλος, θα ήθελα να επιστρέψω στο πρώτο άθλο του Ηρακλή. Προσπαθώντας να σκοτώσει το αιμοβόρικο λιοντάρι της Νεμέας, διαπίστωσε πως τα σιδερένια βέλη του, δε μπορούσαν να τρυπήσουν τη σάρκα του αχόρταγου θηρίου. Έπρεπε λοιπόν να εγκαταλείψει την ελπίδα να το αποτελειώσει από απόσταση και πράγματι πάλεψε με γυμνά χέρια, στραγγαλίζοντας το. Όπως κάθε θριαμβευτής, χρειαζόταν μια απόδειξη της επιτυχίας του και σκέφτηκε να του βγάλει το δέρμα και να το φορέσει. Παρατήρησε όμως πως τα εργαλεία του δε μπορούσαν να το επιτύχουν αυτό και έτσι, ύστερα από κάποια ολιγόωρη απελπισία, είχε την ιδέα να χρησιμοποιήσει τα σκληρά νύχια του ίδιου του ζώου. Τούτο πέτυχε.
Νομίζω πως στην αλληγορική του πλευρά ο μύθος μας ενημερώνει ποιητικά για ορισμένα πράγματα. Πρώτον στη μάχη μας με τα ένστικτα, δε μπορούμε να έχουμε ιδιαίτερη επιτυχία με διανοητικά τρικ και λύσεις από απόσταση, όπως τα βέλη. Το δέρμα, δηλαδή η ψυχή του ζώου, μέσα μας έχει τεράστια δύναμη ώστε να πληγεί από την εκλογίκευση. Δεύτερον η μάχη πρέπει να γίνει μέσω του αγγίγματος, και για τούτο θα πρέπει να έχουμε επαρκώς δυνατό δέρμα και εμείς. Τρίτον, για να κατανοήσουμε το θηρίο και να απολαύσουμε τα δώρα του, χρειάζεται να χρησιμοποιήσουμε τα ίδια του τα νύχια. Με άλλα λόγια να γνωρίσουμε τη Σκιά μας, το κρυμμένο θηρίο μέσα μας. Τέταρτον, να φορέσουμε το δέρμα του, να γίνουμε λιοντάρια, δέρμα πάνω στο δέρμα, ψυχή δίπλα στη ψυχή...
