Επιτέλους, ποιός, σε όποια κατάσταση κι αν βρίσκεται, δε θ’ αναγνωρίσει τη μεγάλη ωφέλεια της ελεύθερης ζωής; Σ’ αυτήν, ο πραματευτής βρίσκει ασφάλεια στην περιουσία του (εις το έχειν του), ο τεχνίτης έπαινο για τα έργα του κι ο παντρεμένος βεβαιότητα για την τιμή του· ο νέος έχει ευρύχωρο δρόμο για ν’ αναπτύξει τη φυσική κλίση του και να δείξει την εξυπνάδα του· αναμφίβολα, ο στρατιώτης θα ευεργετηθεί για τις ηρωικές πράξεις του· ο φτωχός δε φοβάται την ατιμία, αλλά βρίσκει συμπάθεια και βοήθεια στις δυστυχίες του και όχι ανυποληψία και ύβρεις· τέλος πάντων, κάθε καλός άνθρωπος βλέπει φανερά την ανάγκη της ελεύθερης ζωής και μόνον ο κακός θα επιλέξει τη δουλεία· αδελφοί μου, αυτό είναι φανερό, κι εσείς πολύ καλά πρέπει να το καταλάβετε.Αφού λοιπόν είναι προφανές, ότι μόνον η ελευθερία κάνει τους ανθρώπους ενάρετους κι εμφυτεύει στις καρδιές όλων των πολιτών την άμιλλα, ώστε να κάνουν αγαθές πράξεις (ευ πράττειν), γι’ αυτό και μόνο στις ελεύθερες πολιτείες γεννιούνται μεγάλοι άνθρωποι και ιδού πώς η ελεύθερη πολιτεία είναι η αιτία για μεγάλα κατορθώματα.
Όπως ένα μυρωδάτο λουλούδι (ευώδες άνθος), όταν γεννιέται ανάμεσα στα δάση, όπου κανείς δεν το βλέπει, ή κατατρώγεται από τα ζώα ή σαπίζει τελείως με τον καιρό, τέτοιας λογής πράγματα συμβαίνουν και στις υποδουλωμένες πόλεις, στις οποίες, όταν βρεθεί κάποιος άξιος άνθρωπος (άξιον υποκείμενον), αφού δεν έχει τρόπο ν’ αναδειχθεί, πεθαίνει, χωρίς κανένας να γνωρίσει ποτέ την αξιοσύνη του.
Για τούτο, και η ιστορία, σχεδόν καθόλου ή πολύ σπάνια, μνημονεύει άξιους ανθρώπους που έζησαν σε καθεστώς δουλείας, ενώ, αντίθετα, εξιστορεί πλουσιοπάροχα μύρια ονόματα ανδρών που αναδείχτηκαν σε πολιτείες ελεύθερες· λοιπόν, η ελευθερία είναι για τους άξιους πολίτες της ό,τι είναι το καλλιεργημένο περιβόλι για τα ωραία λουλούδια του, τα οποία είναι χρήσιμα, επαινούνται και αναγνωρίζονται απ’ όλους.
Αλλά, πόσες φορές πρέπει να το φωνάξω, πως η ελευθερία στον άνθρωπο είναι πιο αναγκαία κι από την ίδια την ύπαρξή του! Γιατί αυτή κάνει τη ζωή γλυκιά, αυτή γεννά τους υπερασπιστές της πατρίδας, αυτή φτιάχνει νομοθέτες, ενάρετους, σοφούς ανθρώπους και τεχνίτες, αυτή μόνη, τέλος πάντων, τιμά την ανθρωπότητα.
Άραγε, πόσοι άνδρες ικανοί γεννιούνται στην Ελλάδα, αλλά πεθαίνουν όπως γεννήθηκαν, αφού δεν έχουν τα μέσα που είναι αναγκαία για να πετύχουν σπουδαία πράγματα;
Ω, Έλληνες, οι ελεύθεροι λαοί τιμούν τους άξιους ανθρώπους, και όσο ζουν και μετά τον θάνατό τους· όσο βρίσκονται στη ζωή τους τιμούν με τον κοινό σεβασμό (κοινόν σέβας), με τους αληθινούς επαίνους, με γενναία βραβεία και με στεφάνια δόξας που τους προσφέρουν· κι όταν πεθάνουν, τους αποδίδουν τιμές με μνήμη αιώνια· τα ονόματά τους βρίσκονται χαραγμένα σε ναούς, πυραμίδες ή στύλους και ο καθένας μπορεί να δει τον νεκρό ήρωα ζωγραφισμένο ή σε άγαλμα· ώστε, βλέποντας τον, οι πολίτες εύκολα παρακινούνται να δουλέψουν με πίστη για την πατρίδα τους και με κάθε χαρά να θυσιάσουν τη ζωή τους για τη σωτηρία της. Κάθε συμπολίτης, αντικρύζοντας τη μορφή ενός ήρωα που έχει πεθάνει, λέει στον εαυτό του: ε! άμποτες να γίνω κι εγώ άξιος για τέτοια δόξα και ν’ αθανατίσω τ’ όνομά μου.
Αναμφίβολα, στη νομαρχία, φτάνει και μόνον ο πόθος του πολίτη για επιδόσεις και πράξεις αγαθές (ευ πράττειν) και μύρια είναι τα μέσα που μπορεί να χρησιμοποιήσει· πού να βρει κανείς τέτοιαν άμιλλα σε καθεστώς δουλείας; Πώς ν’ αποκτήσει δόξα ο ενάρετος άνθρωπος, εκεί όπου η αρετή καταφρονείται και ατιμάζεται; Μάλιστα, για ν’ αποδείξω ετούτα και να σας καταπείσω, παρακαλώ τους αναγνώστες να διαβάσουν απλώς την ιστορία των προγόνων μας· αυτήν είναι αδιάψευστος (αψευδής) καθρέφτης των ανθρώπινων πραγμάτων· με την ιστορία φωτίζεται ο αμαθής, και ο στοχαστικός προβλέπει σχεδόν όσα πρόκειται να συμβούν στο μέλλον, αφού οι άνθρωποι, όταν βρίσκονται στις ίδιες περιστάσεις, πάντοτε κάνουν όλοι τα ίδια πράγματα.
Λοιπόν, όποιος είναι δύσπιστος ας πάρει στα χέρια του τον αξιαγάπητο (αξιάγαστον) Πλούταρχο και τον γλυκύτατο (ηδύτατο) Ξενοφώντα, για να μάθει πόσα μπορεί να καταφέρει ο ανθρώπινος νους σε μια ελεύθερη πολιτεία και να δει, ταυτόχρονα, ότι όσα φαίνονται αδύνατα στους δούλους, μόλις είναι δύσκολα για τους ελεύθερους και μεγαλόψυχους άνδρες.
Αδελφοί μου, το ξαναλέω, η ιστορία είναι το ευκολότερο μέσο για να καταλάβετε πόσα μεγάλα κατορθώματα φέρνει η ελευθερία· αυτή, τέλος πάντων, είναι ο πιο σοφός δάσκαλος των ανθρώπων που αγαπούν να μάθουν την αλήθεια, και μάλιστα των σημερινών Ελλήνων, που την έχουν τόσο μεγάλη ανάγκη.
Αδελφοί μου, ανάμεσα στα πολλά επιπλέον αποτελέσματα της ελευθερίας, τα οποία θα προκαλέσουν τον θαυμασμό σας, αναφέρω και τούτο: όταν διαβάσετε για τις νίκες των προγόνων μας και συγκρίνετε το πλήθος τους με το πλήθος των εχθρών, θα μείνετε έκθαμβοι και ίσως κάποιοι να έχουν αμφιβολίες. Αφήνοντας λοιπόν στην άκρη κάμποσα, τα οποία θα σας φανούν επίσης παράξενα, θέλω μόνο προκαταβολικά να σας μιλήσω για τον πόλεμο, αν και δεν είναι ακριβώς ο τόπος εδώ για μια τέτοια κουβέντα, κι ούτε είμαι ο ίδιος τόσο ικανός, όσο χρειάζεται, για να συζητήσω τέτοιο θέμα· ωστόσο, ελπίζω τουλάχιστον να μη σας δυσαρεστήσω.
Ο πόλεμος είναι πότε δίκαιος και πότε άδικος· αυτό κρίνεται από τις αιτίες που τον προκαλούν. Παραδείγματος χάρη, όταν έχει ως κίνητρο την υπεράσπιση (διαφέντευσιν) της ζωής και της ελευθερίας, είναι δίκαιος· όμως, είναι άδικος ο πόλεμος, όταν κάποιος άνδρας φθονερός και άρπαγας, συναθροίζοντας κι άλλους κακότροπους και κακοήθεις άντρες, δίνοντάς τους χρήματα ή με άλλα κατάπτυστα μέσα, ορμάει ενάντια στους ίδιους τους συμπατριώτες του, κλέβει, αρπάζει, λεηλατεί και καταστρέφει άσπλαχνα τα πάντα, για να χορτάσει τη λύσσα της φιλοδοξίας ή της κενοδοξίας του.
Αν πάλι ανατρέξουμε στη διάρκεια των παρελθόντων αιώνων και θελήσουμε να εξετάσουμε ακριβώς όσα συνέβησαν στην ιστορία των ανθρώπων, θα βρούμε ότι ο πόλεμος είναι τόσο παλαιός όσο η ανθρωπότητα η ίδια· θα δούμε ακόμη, ότι για πολλούς αιώνες λειτούργησε (χρησίμευσε) ως νόμος, επειδή ο καθένας έπαιρνε μόνος του εκδίκηση πολεμώντας· λοιπόν, κάπως έτσι, από τον άδικο πόλεμο εκείνου που επιτίθεται και αρπάζει, γεννήθηκε ο δίκαιος πόλεμος της διαφέντευσης.
Όμως, δεν υπάρχει αντίρρηση, ότι, αν υποθέσουμε τρεις άντρες με την ίδια δύναμη, οπωσδήποτε οι δύο θα πρέπει να νικήσουν τον ένα· λοιπόν, η ανάγκη αυτή δίδαξε στους λιγότερους αναρίθμητους τρόπους και τέχνες, για να υπερασπιστούν την πατρίδα τους εναντίον των περισσότερων. Αλλά, για να το πω έτσι, επειδή η ιστορία (ζωή) των τεχνών είναι πάρα πολύ μεγάλη, μακρά είναι και η νηπιότητά τους· επομένως, χρειάστηκε να περάσουν πολλοί αιώνες, μέχρι τα χρόνια των Αιγυπτίων, των Περσών και των άξιων προγόνων μας, των Ελλήνων, στους οποίους, τελικά, η τέχνη του πολέμου, μικραίνοντας τον φόβο των λιγότερων και αυξάνοντας τις δυσκολίες στους πολυάριθμους, συγκρότησε με τα ίδια της τα υλικά τη θαυμάσια επιστήμη ή τέχνη της τακτικής. Με τους κανόνες της επιστήμης αυτής και χάρη στην ενασχόληση μερικών αξιόλογων ανθρώπων, οι Έλληνες έφτασαν σε τέτοιο σημείο τελειότητας την πολεμική τέχνη, ώστε για πολλούς αιώνες νικούσαν εχθρούς δεκαπλάσιους σε αριθμό και τρόμαξαν έτσι ολόκληρη σχεδόν την οικουμένη.
Οι νίκες των λιγότερων ενάντια στους περισσότερους μπορούν να παρομοιαστούν με τα πειράματα της μηχανικής: μπροστά τους μένει κατάπληκτος (έκθαμβος) ο θεατής που αγνοεί τις αιτίες. Ποιός απ’ αυτούς θα πιστέψει τον μηχανικό που λέει ότι μ’ ένα βάρος 10 κιλών μπορεί να σηκώσει άλλο βάρος 10 τόνων; Αναγκαίο είναι, λοιπόν, να τους καταπείσει με παραδείγματα και αποδείξεις· έτσι και στην πολεμική τακτική, όταν ένας αρχιστράτηγος λέει ότι οι δέκα πολλές φορές μπορούν να νικήσουν τους εκατό στρατιώτες, δύσκολα θα τον πιστέψουν όσοι αγνοούν την τέχνη του πολέμου· όμως, αν δείξουμε σ’ αυτούς χίλια παραδείγματα, τόσο από τους παλαιούς όσο και από τους νεότερους χρόνους, αναμφίβολα θα πειστούν τελείως.
Όμως, αφήνω στην άκρη τα πιο πολλά, για λόγους συντομίας, αφού παρακάτω θα παρουσιαστούν διάφορες αφορμές για ν’ αποδείξω τη διαφορά των ελεύθερων στρατευμάτων από τα υποδουλωμένα· μόνο το παράδειγμα του Λεωνίδα θέλω ν’ αναφέρω, που αποδεικνύει αρκετά τη γενναιότητα και τη μεγαλοψυχία που εμφυτεύει η ελεύθερη ζωή στις καρδιές των ανθρώπων· βεβαίως, αυτές οι δύο αρετές είναι η πρώτη και πιο αναγκαία βάση της πολεμικής επιστήμης.
Αυτός, λοιπόν, ο μέγας Λεωνίδας, όταν βρέθηκε με δυο χιλιάδες στρατιώτες στο στενό των Θερμοπυλών, και βλέποντας το πλήθος των εχθρών να πλησιάζει, αποφάσισε αμέσως να θυσιαστεί υπέρ της πατρίδας του, της Ελλάδας· διάλεξε λοιπόν μόνο τριακόσιους Σπαρτιάτες πολεμιστές, έστειλε πίσω τους υπόλοιπους, και είπε στους διαλεγμένους:
«Εμπρός, αδελφοί μου! H ελευθερία της πατρίδας κρέμεται σήμερα από την ανδρεία μας. Ας μη δειλιάσει κανένας μπροστά σε τόσους εχθρούς· αυτοί, αν και είναι πολλοί, είναι όμως άνανδροι και θηλυμανείς. Οι βάρβαροι θα τρομάξουν, μόλις δουν τους Έλληνες να ορμούν εναντίον τους· ας πάμε λοιπόν. Η δόξα μιας τέτοιας μάχης (επιχειρήσεως) δεν είναι καθημερινή, αλλά συμβαίνει σπάνια· ας μη χάσουμε την ευκαιρία για τέτοια τιμή, ας αφήσουμε τα ονόματά μας στους αιώνες (αιωνιάσωμεν) και ας δοξάσουμε (ευφημίσωμεν) την πατρίδα μας. Ο ίδιος έχω χρέος να θυσιαστώ γι’ αυτήν, και σεις είστε συμπατριώτες μου και δεν μπορείτε να στοχαστείτε αλλιώς, διαφορετικά από μένα. Η ζωή του αληθινού πολίτη πρέπει να τελειώνει ή [πεθαίνοντας] για την ελευθερία του ή με την ελευθερία του. Αλλά πώς μπορώ να εκφράσω τον ενθουσιασμό εκείνου του ήρωα και τον ένθερμο ζήλο αυτών που τον ακολουθούσαν; Ω Έλληνες! Τέτοια πράγματα δεν γράφονται ούτε μπορεί να τα διηγηθεί κανένας, μπορούμε μόνο να τα αισθανθούμε.»
Έτσι λοιπόν, αφού τον άφησαν οι υπόλοιποι να τελειώσει τον λόγο του, παίρνοντας ο καθένας τα όπλα του (άρματα), όλοι με την ίδια θέληση (ομοθυμαδόν) και με ανήκουστη ανδρεία όρμησαν κατά των εχθρών τους. Τίποτε άλλο δεν έβλεπαν παρά μόνο τη δόξα της νίκης, τη χαρά των συμπατριωτών τους, την ανανδρία των αντιπάλων τους και την αθανασία του ονόματός τους. Εν ριπή οφθαλμού σκότωσαν πλήθος βαρβάρων κι έπεσαν στη μάχη με τ’ άρματα στα χέρια, μέχρι τον τελευταίο, ετοιμάζοντας έτσι για τους συμπατριώτες τους την τελική νίκη κατά των εχθρών, οι οποίοι, φοβισμένοι από τα κατορθώματα τόσο λίγων Ελλήνων, μόλις που τόλμησαν να δοκιμάσουν την ανδρεία των υπολοίπων.
Έτσι, του αείμνηστου Λεωνίδα η γενναία απόφαση έφερε την ελευθερία όλης της Ελλάδας και γέμισε τους βαρβάρους με ανυπόφορη ντροπή. Ω μεγαλόψυχε και θαυμάσιε Λεωνίδα! Ω τρισευτυχισμένη (πανολβία) Ελλάδα που αξιώθηκες τέτοια λαμπρή τύχη! Ιδού ο καρπός των καθημερινών αγώνων που έδωσαν τα παιδιά σου. Ιδού τα θαυμαστά αποτελέσματα των φοβερών νόμων του μεγάλου Λυκούργου! Επιτέλους, ιδού ο σκοπός των ασκήσεων (γυμνάσεων), με τις οποίες οι πολίτες βρίσκονταν πάντα σε πόλεμο, ο οποίος, αν και πλαστός, δίδασκε με μεγάλη ευκολία τα πιο αναγκαία μαθήματα της στρατιωτικής τέχνης· αυτήν, μαζί με τη μεγαλοψυχία, έφεραν σε πέρας ευτυχές τις πλέον δύσκολες επιχειρήσεις.
Αδελφοί μου, η τακτική για το στράτευμα είναι ό,τι η ψυχή για το σώμα· είναι δε βεβαιωμένο από τους μεγάλους πολέμαρχους, πως δέκα χιλιάδες στρατιώτες, καλά γυμνασμένοι και οδηγούμενοι από άξιο αντιστράτηγο, μπορούν να νικήσουν είκοσι χιλιάδες και περισσότερους εχθρούς, αν αυτοί δε γνωρίζουν από τακτική.
Βέβαια, η επιστήμη των αρμάτων δεν είναι τόσο εύκολη όσο νομίζουν κάποιοι· μάλιστα είναι από τις δυσκολότερες. Ω! πόσο οι προπάτορές μας προσπαθούσαν, από νεαρή ακόμη ηλικία, να μάθουν την πολεμική τέχνη! Χάρη σ΄ αυτήν λοιπόν, οι λιγότεροι νικούν τους περισσότερους· ωστόσο, η σπανιότητα των μεγάλων αρχιστράτηγων αποδεικνύει πως είναι αρκετά δύσκολο ν’ αποκτήσει κάποιος με την αξία του τέτοιο όνομα, και ακούστε την αιτία.
Ο αληθινός αρχιστράτηγος πρέπει να ενώσει πολλά φυσικά χαρίσματα, πολλές αρετές και πολλές γνώσεις (μαθήσεις). Πρώτα λέω πως πρέπει να έχει σταθερή και άφοβη καρδιά, για να μη δειλιάσει σε οποιονδήποτε κίνδυνο κι αν βρεθεί και για να μην αφήσει στην τύχη όσα μπορεί να κάνει ο ίδιος· να έχει κοφτερό μυαλό (αγχίνους), για να προβλέπει στον κατάλληλο καιρό τις δραστηριότητες (επιτηδεύματα) και τις βουλές του εχθρού· να είναι άοκνος, ώστε να προλαβαίνει κάθε ευκαιρία, ακόμα και την ελάχιστη, αφού, όπως συμβαίνει πολλές φορές στον πόλεμο, και οι παραμικρές αμέλειες προξενούν μεγάλες καταστροφές.
Να είναι δίκαιος και φιλαλήθης, για ν’ απολαύσει το θάρρος και την αγάπη των στρατιωτών του. Πρέπει να τιμά και να βραβεύει την αξιοσύνη, σε όποιον άνθρωπο τύχει να τη βρει, για να παρακινεί έτσι προς τη δόξα και τους λιγότερο άξιους.
Να τιμωρεί (παιδεύει) σύμφωνα με τους νόμους τον φταίχτη, όποιος κι αν είναι, χωρίς προκαταλήψεις για τα πρόσωπα, ώστε να διώχνει τις κακές σκέψεις από το μυαλό τους. Ν΄ ακροάζεται τις γνώμες όλων και να διορθώνει τα δικά του σφάλματα, ώστε, ας το πω έτσι, να λατρεύεται από τους πιστούς στρατιώτες του· τέλος πάντων πρέπει να γνωρίζει τους τόπους και το θέατρο του πολέμου σαν το σπίτι του, για ν’ αποφεύγει τις ενέδρες του εχθρού και να ξεγελάει τους στοχασμούς του.
Ο τέλειος αρχιστράτηγος πρέπει ακόμη να γνωρίζει τη γλώσσα των εχθρών του και τις φυσικές κλίσεις τους, να μαθαίνει όσα μπορεί για τον αρχιστράτηγο τους και τις ικανότητές του· με λίγα λόγια, πρέπει να ξέρει όλες τις στρατιωτικές ασκήσεις του ιππικού και του πεζικού στρατεύματος, ώστε να διατάζει ορθώς και να τον υπακούνε αμέσως. Επειδή, όποτε κάποιος αρχιστράτηγος ή οποιουδήποτε άλλου μεγάλου αξιώματος άνθρωπος δεν γίνεται σεβαστός, τις περισσότερες φορές το σφάλμα είναι δικό του, γιατί αναμφίβολα οι στρατιώτες υπακούνε όποιον ξέρει να προστάζει.
Τέτοια γυμνάσματα και μαθήσεις, μαζί με άλλα πολλά που δεν γράφω χάρη συντομίας, γίνονταν με κάθε προσοχή κι επιμέλεια από τους προγόνους μας, κι αυτά αποτελούσαν τη σύνθετη τέχνη του πολέμου, δηλαδή την τακτική.
Οι δε στρατιώτες πρέπει να γνωρίζουν στην πράξη και τέλεια την εξάσκηση στα όπλα, να μπορούν να βαδίζουν με τάξη και να υπακούνε αμέσως στις προσταγές των αρχηγών τους, οι οποίοι χρειάζεται να είναι όσο το δυνατόν βραχύλογοι.
Τέλος πάντων, πρέπει να είναι συνηθισμένοι στο να υποφέρουν κάθε κόπο· όμως τέτοια μόνο με την καλή διοίκηση μπορεί να τ’ αποκτήσει κάποιος και μόνη η ελευθερία είναι η πρώτη αιτία για τα μεγάλα κατορθώματα.
Όμως η τακτική δεν συνίσταται απλώς στο να ξέρει ο στρατιώτης πώς να πολεμήσει σε ανοιχτή πεδιάδα, αφού κάτι τέτοιο θα ήταν εντελώς ανώφελο σε περίπτωση που ο εχθρός βρεθεί ασφαλισμένος σ’ ένα κάστρο ή προφυλαγμένος σε όρη δύσβατα και δάση. Οπότε, η τακτική περιλαμβάνει όλα τα ζητήματα του πολέμου, και ειδικά όσα έχουν σχέση με την ένοπλη δραστηριότητα, κατά την οποία μόνον η πολεμική τέχνη μπορεί ν’ αναπληρώσει από ανάγκη την έλλειψη δύναμης ή και να την υπερβεί.
Η στρατιωτική οργάνωση λοιπόν είναι το δυσκολότερο μάθημα της τακτικής και μέσω της καλής οργάνωσης, πολύ συχνά, οι εκατό άνδρες δεν μπορούν να νικηθούν από χίλιους. Όπως καταλαβαίνει ο καθένας, η νίκη βρίσκεται στο ν’ αντιπαρατάξουμε στις δυνατές δυνάμεις άλλες δυνατότερες, όμως μόνον η τέχνη διδάσκει τον αρχιστράτηγο πώς να τα γνωρίζει αυτά όλα με ακρίβεια.
Γι’ αυτό και η επιστήμη των αρμάτων είναι διεξοδικότατη και χρειάζεται σχετικά να γραφτεί βιβλίο όχι μικρό· αυτό μάλιστα το έχουν μεγάλη ανάγκη σήμερα οι Έλληνες και μακάρι κάποιος φιλογενής και φιλόπονος να καταφέρει να γράψει, ώστε να μάθουν όλοι πόσο σημαντική είναι η τέχνη του πολέμου και να κλάψουν πικρά, βλέποντας τους αλλόφυλους, οι οποίοι δανείστηκαν τις τέχνες και τις επιστήμες από τους προγόνους μας, να μας καταφρονούν και να μας αψηφούν τόσο. Αλλά, ελπίζω, για λίγο ακόμα θα χαίρονται στην αχαριστία (αγνωμοσύνη) τους.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου