Το δικαστήριο των δικαστηρίων
Ο λόγος Κατ᾽ Ἀριστοκράτους εκφωνήθηκε το352 ή το 351 π.Χ. από τον φίλα προσκείμενο προς τον Δημοσθένη Ευθυκλή τον Θριάσιο, που παλαιότερα είχε υπηρετήσει μαζί με τον Δημοσθένη στην περιοχή της Θράκης ως τριήραρχος. Τυπικά ο λόγος γράφεται για μια δικαστική διαμάχη, στην ουσία όμως η διαμάχη αυτή συνδέεται ευθέως με την αθηναϊκή πολιτική στην ιδιαίτερα σημαντική για το εισαγωγικό εμπόριο των Αθηναίων περιοχή της Θράκης.
Η υπόθεση σε γενικές γραμμές έχει ως εξής: Ο αρχηγός μισθοφορικού σώματος Χαρίδημος από τον Ωρεό της Εύβοιας είχε τεθεί διαδοχικά στην υπηρεσία των Αθηναίων και του βασιλιά των Θρακών Κότυ, του οποίου την κόρη παντρεύτηκε. Μετά τον θάνατο του Κότυ, τάχθηκε στο πλευρό του γιου του και διαδόχου του Κερσοβλέπτη. Με ενέργειές του κατάφερε να πείσει τον Κερσοβλέπτη και τους δύο άλλους ηγεμόνες της Θράκης να παραχωρήσουν από κοινού την περιοχή της θρακικής Χερσονήσου στους Αθηναίους. Οι Αθηναίοι τον τίμησαν με χρυσό στεφάνι και του παραχώρησαν το δικαίωμα του Αθηναίου πολίτη. Ο Χαρίδημος άφησε να γίνει γνωστό στην Αθήνα ότι, αν εγγυηθούν την ασφάλειά του, θα αποσπούσε από τον εχθρό των Αθηναίων Φίλιππο την Αμφίπολη και θα την παραχωρούσε στους Αθηναίους. Ενεργώντας προς αυτή την κατεύθυνση, ο Αριστοκράτης πρότεινεψήφισμα που προέβλεπε ότι, αν κάποιος σκότωνε τον Χαρίδημο, θα μπορούσε να συλληφθεί σε όλη την επικράτεια των Αθηναίων και των συμμάχων -κάτιπου δεν προβλεπόταν από την κείμενη νομοθεσία- και ότι όποιος τον ελευθέρωνε θα εξέπιπτε από τη συμμαχία. Το ψήφισμα αυτό, που εξασφάλιζε προνομιακή μεταχείριση στον Χαρίδημο, το προσέβαλε ο Ευθυκλής με τη διαδικασία της γραφῆς παρανόμων, υποστηρίζοντας δηλ. ότι το ψήφισμα αντίκειται σε υπάρχοντα νόμο. Διεύρυνε μάλιστα την επίθεσή του, προσθέτοντας ότι επιπλέον είναι και ασύμφορο και ότι ο Χαρίδημος δεν είναι άξιος αυτής της ειδικής μεταχείρισης. Αναπτύσσοντας το πρώτο σημείο, ότι δηλ. το ψήφισμα προσκρούει σε υπάρχοντα νόμο, ο Ευθυκλής αναφέρεται, μεταξύ άλλων, και στα δικαστήρια που είχαν την αρμοδιότητα να εκδικάζουν υποθέσεις φόνου. Στο απόσπασμα που παρατίθεται ο λόγος είναι για τον Άρειο πάγο. Από το χωρίο αυτό μαθαίνουμε ενδιαφέροντα πράγματα για την "ιστορία" του δικαστηρίου, για το κύρος του θεσμού και για τη διαδικασία.
Κατ᾽ Ἀριστοκράτους § 65-70
[65] πολλὰ μὲν δὴ παρ᾽ ἡμῖν ἐστι τοιαῦθ᾽ οἷ᾽ οὐχ ἑτέρωθι, ἓν δ᾽ οὖν ἰδιώτατον πάντων καὶ σεμνότατον, τὸ ἐν Ἀρείῳ πάγῳ δικαστήριον, ὑπὲρ οὗ τοσαῦτ᾽ ἔστιν εἰπεῖν καλὰ παραδεδομένα καὶ μυθώδη καὶ ὧν αὐτοὶ μάρτυρές ἐσμεν, ὅσα περὶ οὐδενὸς ἄλλου δικαστηρίου· ὧν ὡσπερεὶ δείγματος εἵνεκ᾽ ἄξιόν ἐστιν, ἓν ἢ δύ᾽ ἀκοῦσαι. [66] τοῦτο μὲν τοίνυν τὰ παλαιά, ὡς ἡμῖν ἀκούειν παραδέδοται, ἐν μόνῳ τούτῳ τῷ δικαστηρίῳ δίκας φόνου θεοὶ καὶ δοῦναι καὶ λαβεῖν ἠξίωσαν καὶ δικασταὶ γενέσθαι διενεχθεῖσιν ἀλλήλοις, ὡς λόγος· λαβεῖν μὲν Ποσειδῶν ὑπὲρ Ἁλιρροθίου τοῦ υἱοῦ παρ᾽ Ἄρεως, δικάσαι δ᾽ Εὐμενίσιν καὶ Ὀρέστῃ οἱ δώδεκα θεοί. καὶ τὰ μὲν δὴ παλαιὰ ταῦτα· τὰ δ᾽ ὕστερον, τοῦτο μόνον τὸ δικαστήριον οὐχὶ τύραννος, οὐκ ὀλιγαρχία, οὐ δημοκρατία τὰς φονικὰς δίκας ἀφελέσθαι τετόλμηκεν, ἀλλὰ πάντες ἀσθενέστερον ἂν τὸ δίκαιον εὑρεῖν ἡγοῦνται περὶ τούτων αὐτοὶ τοῦ παρὰ τούτοις εὑρημένου δικαίου. πρὸς δὲ τούτοις τοιούτοις οὖσιν, ἐνταυθοῖ μόνον οὐδεὶς πώποτ᾽ οὔτε φεύγων ἁλοὺς οὔτε διώκων ἡττηθεὶς ἐξήλεγξεν ὡς ἀδίκως ἐδικάσθη τὰ κριθέντα.
***
(65) Υπάρχουν πολλά εδώ, ανάλογα των οποίων δεν υπάρχουν αλλού, υπάρχει όμως και ένα που είναι το πιο χαρακτηριστικό και το πιο αξιοσέβαστο, το δικαστήριο του Αρείου πάγου, για το οποίο είναι δυνατόν να λεχθούν τόσα εγκωμιαστικά, που είτε τα έχουμε ακουστά και ανήκουν στη σφαίρα του μύθου είτε τα γνωρίζουμε εμείς οι ίδιοι, όσα για κανένα άλλο δικαστήριο· από αυτά αξίζει, δείγματος χάριν κατά κάποιον τρόπο, να ακούσετε ένα ή δύο. [66] Κατ᾽ αρχήν, την παλαιά εποχή, όπως παραδίδεται από στόμα σε στόμα, σ᾽ αυτό το δικαστήριο και μόνο συγκατατέθηκαν να δώσουν και να λάβουν ικανοποίηση για φόνο θεοί και να εμφανιστούν ως δικαστές διαδίκων που διαφώνησαν μεταξύ τους, να λάβει, όπως λέγεται, ικανοποίηση ο Ποσειδώνας από τον Άρη για τον γιο του τον Αλιρρόθιο1 και να εμφανιστούν ως δικαστές ανάμεσα στις Ευμενίδες και τον Ορέστη οι δώδεκα θεοί. Αυτά λοιπόν είναι τα παλαιά· όσον αφορά τώρα σε εκείνα που ακολούθησαν αργότερα, τούτο είναι το μόνο δικαστήριο από το οποίο ούτε τύραννος ούτε ολιγαρχία ούτε δημοκρατία δεν τόλμησε να αφαιρέσει την αρμοδιότητα να εκδικάζει τις υποθέσεις φόνου, αλλά όλοι θεωρούν ότι σε τέτοιες περιπτώσεις η δικαιοσύνη που θα απέδιδαν οι ίδιοι δεν θα είχε το κύρος που έχει η δικαιοσύνη που αποδίδεται από το συγκεκριμένο δικαστήριο. Επιπλέον, εκτός από αυτά, που είναι όπως τα περιγράφω, μόνο εδώ κανείς έως σήμερα, ούτε κατηγορούμενος που καταδικάστηκε ούτε κατήγορος που έχασε τη δίκη, δεν απέδειξε ότι η απόφαση που εκδόθηκε υπήρξε άδικη.
----------------
Η υπόθεση σε γενικές γραμμές έχει ως εξής: Ο αρχηγός μισθοφορικού σώματος Χαρίδημος από τον Ωρεό της Εύβοιας είχε τεθεί διαδοχικά στην υπηρεσία των Αθηναίων και του βασιλιά των Θρακών Κότυ, του οποίου την κόρη παντρεύτηκε. Μετά τον θάνατο του Κότυ, τάχθηκε στο πλευρό του γιου του και διαδόχου του Κερσοβλέπτη. Με ενέργειές του κατάφερε να πείσει τον Κερσοβλέπτη και τους δύο άλλους ηγεμόνες της Θράκης να παραχωρήσουν από κοινού την περιοχή της θρακικής Χερσονήσου στους Αθηναίους. Οι Αθηναίοι τον τίμησαν με χρυσό στεφάνι και του παραχώρησαν το δικαίωμα του Αθηναίου πολίτη. Ο Χαρίδημος άφησε να γίνει γνωστό στην Αθήνα ότι, αν εγγυηθούν την ασφάλειά του, θα αποσπούσε από τον εχθρό των Αθηναίων Φίλιππο την Αμφίπολη και θα την παραχωρούσε στους Αθηναίους. Ενεργώντας προς αυτή την κατεύθυνση, ο Αριστοκράτης πρότεινεψήφισμα που προέβλεπε ότι, αν κάποιος σκότωνε τον Χαρίδημο, θα μπορούσε να συλληφθεί σε όλη την επικράτεια των Αθηναίων και των συμμάχων -κάτιπου δεν προβλεπόταν από την κείμενη νομοθεσία- και ότι όποιος τον ελευθέρωνε θα εξέπιπτε από τη συμμαχία. Το ψήφισμα αυτό, που εξασφάλιζε προνομιακή μεταχείριση στον Χαρίδημο, το προσέβαλε ο Ευθυκλής με τη διαδικασία της γραφῆς παρανόμων, υποστηρίζοντας δηλ. ότι το ψήφισμα αντίκειται σε υπάρχοντα νόμο. Διεύρυνε μάλιστα την επίθεσή του, προσθέτοντας ότι επιπλέον είναι και ασύμφορο και ότι ο Χαρίδημος δεν είναι άξιος αυτής της ειδικής μεταχείρισης. Αναπτύσσοντας το πρώτο σημείο, ότι δηλ. το ψήφισμα προσκρούει σε υπάρχοντα νόμο, ο Ευθυκλής αναφέρεται, μεταξύ άλλων, και στα δικαστήρια που είχαν την αρμοδιότητα να εκδικάζουν υποθέσεις φόνου. Στο απόσπασμα που παρατίθεται ο λόγος είναι για τον Άρειο πάγο. Από το χωρίο αυτό μαθαίνουμε ενδιαφέροντα πράγματα για την "ιστορία" του δικαστηρίου, για το κύρος του θεσμού και για τη διαδικασία.
Κατ᾽ Ἀριστοκράτους § 65-70
[65] πολλὰ μὲν δὴ παρ᾽ ἡμῖν ἐστι τοιαῦθ᾽ οἷ᾽ οὐχ ἑτέρωθι, ἓν δ᾽ οὖν ἰδιώτατον πάντων καὶ σεμνότατον, τὸ ἐν Ἀρείῳ πάγῳ δικαστήριον, ὑπὲρ οὗ τοσαῦτ᾽ ἔστιν εἰπεῖν καλὰ παραδεδομένα καὶ μυθώδη καὶ ὧν αὐτοὶ μάρτυρές ἐσμεν, ὅσα περὶ οὐδενὸς ἄλλου δικαστηρίου· ὧν ὡσπερεὶ δείγματος εἵνεκ᾽ ἄξιόν ἐστιν, ἓν ἢ δύ᾽ ἀκοῦσαι. [66] τοῦτο μὲν τοίνυν τὰ παλαιά, ὡς ἡμῖν ἀκούειν παραδέδοται, ἐν μόνῳ τούτῳ τῷ δικαστηρίῳ δίκας φόνου θεοὶ καὶ δοῦναι καὶ λαβεῖν ἠξίωσαν καὶ δικασταὶ γενέσθαι διενεχθεῖσιν ἀλλήλοις, ὡς λόγος· λαβεῖν μὲν Ποσειδῶν ὑπὲρ Ἁλιρροθίου τοῦ υἱοῦ παρ᾽ Ἄρεως, δικάσαι δ᾽ Εὐμενίσιν καὶ Ὀρέστῃ οἱ δώδεκα θεοί. καὶ τὰ μὲν δὴ παλαιὰ ταῦτα· τὰ δ᾽ ὕστερον, τοῦτο μόνον τὸ δικαστήριον οὐχὶ τύραννος, οὐκ ὀλιγαρχία, οὐ δημοκρατία τὰς φονικὰς δίκας ἀφελέσθαι τετόλμηκεν, ἀλλὰ πάντες ἀσθενέστερον ἂν τὸ δίκαιον εὑρεῖν ἡγοῦνται περὶ τούτων αὐτοὶ τοῦ παρὰ τούτοις εὑρημένου δικαίου. πρὸς δὲ τούτοις τοιούτοις οὖσιν, ἐνταυθοῖ μόνον οὐδεὶς πώποτ᾽ οὔτε φεύγων ἁλοὺς οὔτε διώκων ἡττηθεὶς ἐξήλεγξεν ὡς ἀδίκως ἐδικάσθη τὰ κριθέντα.
…
[67] ἴστε δήπου τοῦθ᾽ ἅπαντες, ὅτι ἐν Ἀρείῳ πάγῳ, οὗ δίδωσ᾽ ὁ νόμος καὶ κελεύει τοῦ φόνου δικάζεσθαι, πρῶτον μὲν διομεῖται κατ᾽ ἐξωλείας αὑτοῦ καὶ γένους καὶ οἰκίας ὅ τιν᾽ αἰτιώμενος εἰργάσθαι τι τοιοῦτον, [68] εἶτ᾽ οὐδὲ τὸν τυχόντα τιν᾽ ὅρκον {τοῦτο ποιήσει} ἀλλ᾽ ὃν οὐδεὶς ὄμνυσ᾽ ὑπὲρ οὐδενὸς ἄλλου, στὰς ἐπὶ τῶν τομίων κάπρου καὶ κριοῦ καὶ ταύρου, καὶ τούτων ἐσφαγμένων ὑφ᾽ ὧν δεῖ καὶ ἐν αἷς ἡμέραις καθήκει, ὥστε καὶ ἐκ τοῦ χρόνου καὶ ἐκ τῶν μεταχειριζομένων ἅπαν, ὅσον ἔσθ᾽ ὅσιον, πεπρᾶχθαι. καὶ μετὰ ταῦθ᾽ ὁ τὸν τοιοῦτον ὅρκον ὀμωμοκὼς οὔπω πεπίστευται, ἀλλ᾽ ἐὰν ἐξελεγχθῇ μὴ λέγων ἀληθῆ, τὴν ἐπιορκίαν ἀπενεγκάμενος τοῖς αὑτοῦ παισὶν καὶ τῷ γένει πλέον οὐδ᾽ ὁτιοῦν ἕξει. [69] ἂν δὲ δόξῃ τὰ δίκαι᾽ ἐγκαλεῖν καὶ ἕλῃ τὸν δεδρακότα τοῦ φόνου, οὐδ᾽ οὕτω κύριος γίγνεται τοῦ ἁλόντος, ἀλλ᾽ ἐκείνου μὲν οἱ νόμοι κύριοι κολάσαι καὶ οἷς προστέτακται, τῷ δ᾽ ἐπιδεῖν διδόντα δίκην ἔξεστιν, ἣν ἔταξ᾽ ὁ νόμος, τὸν ἁλόντα, πέρα δ᾽ οὐδὲν τούτου. καὶ τῷ μὲν διώκοντι ὑπάρχει ταῦτα, τῷ δὲ φεύγοντι τὰ μὲν τῆς διωμοσίας ταὐτά, τὸν πρότερον δ᾽ ἔξεστιν εἰπόντα λόγον μεταστῆναι, καὶ οὔθ᾽ ὁ διώκων οὔθ᾽ οἱ δικάζοντες οὔτ᾽ ἄλλος ἀνθρώπων οὐδεὶς κύριος κωλῦσαι. [70] τί δήποτ᾽, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τοῦθ᾽ οὕτως ἔχει; ὅτι οἱ ταῦτ᾽ ἐξ ἀρχῆς τὰ νόμιμα διαθέντες, οἵτινές ποτ᾽ ἦσαν, εἴθ᾽ ἥρωες εἴτε θεοί, οὐκ ἐπέθεντο τοῖς ἀτυχήμασιν, ἀλλ᾽ ἀνθρωπίνως ἐπεκούφισαν, εἰς ὅσον εἶχε καλῶς, τὰς συμφοράς. ***
(65) Υπάρχουν πολλά εδώ, ανάλογα των οποίων δεν υπάρχουν αλλού, υπάρχει όμως και ένα που είναι το πιο χαρακτηριστικό και το πιο αξιοσέβαστο, το δικαστήριο του Αρείου πάγου, για το οποίο είναι δυνατόν να λεχθούν τόσα εγκωμιαστικά, που είτε τα έχουμε ακουστά και ανήκουν στη σφαίρα του μύθου είτε τα γνωρίζουμε εμείς οι ίδιοι, όσα για κανένα άλλο δικαστήριο· από αυτά αξίζει, δείγματος χάριν κατά κάποιον τρόπο, να ακούσετε ένα ή δύο. [66] Κατ᾽ αρχήν, την παλαιά εποχή, όπως παραδίδεται από στόμα σε στόμα, σ᾽ αυτό το δικαστήριο και μόνο συγκατατέθηκαν να δώσουν και να λάβουν ικανοποίηση για φόνο θεοί και να εμφανιστούν ως δικαστές διαδίκων που διαφώνησαν μεταξύ τους, να λάβει, όπως λέγεται, ικανοποίηση ο Ποσειδώνας από τον Άρη για τον γιο του τον Αλιρρόθιο1 και να εμφανιστούν ως δικαστές ανάμεσα στις Ευμενίδες και τον Ορέστη οι δώδεκα θεοί. Αυτά λοιπόν είναι τα παλαιά· όσον αφορά τώρα σε εκείνα που ακολούθησαν αργότερα, τούτο είναι το μόνο δικαστήριο από το οποίο ούτε τύραννος ούτε ολιγαρχία ούτε δημοκρατία δεν τόλμησε να αφαιρέσει την αρμοδιότητα να εκδικάζει τις υποθέσεις φόνου, αλλά όλοι θεωρούν ότι σε τέτοιες περιπτώσεις η δικαιοσύνη που θα απέδιδαν οι ίδιοι δεν θα είχε το κύρος που έχει η δικαιοσύνη που αποδίδεται από το συγκεκριμένο δικαστήριο. Επιπλέον, εκτός από αυτά, που είναι όπως τα περιγράφω, μόνο εδώ κανείς έως σήμερα, ούτε κατηγορούμενος που καταδικάστηκε ούτε κατήγορος που έχασε τη δίκη, δεν απέδειξε ότι η απόφαση που εκδόθηκε υπήρξε άδικη.
...
(67) Γνωρίζετε ασφαλώς όλοι ότι στον Άρειο πάγο, όπου ο νόμος επιτρέπει και επιτάσσει να εκδικάζονται οι υποθέσεις ανθρωποκτονίας, εκείνος που κατηγορεί κάποιον ότι έχει διαπράξει ένα τέτοιο έγκλημα, κατ᾽ αρχάς ορκίζεται επικαλούμενος τον αφανισμό τον δικό του και του γένους του και του σπιτιού του· [68] έπειτα, ο όρκος που δίνει δεν είναι ο τυχών, αλλά ένας όρκος που δεν τον δίνει κανείς σε καμία άλλη περίπτωση· στέκεται όρθιος πάνω στα κομμένα μέλη κάπρου, κριού και ταύρου, που έχουν μάλιστα σφαγεί από τα πρόσωπα που πρέπει και τις ημέρες που πρέπει, ώστε τα πάντα, και ως προς το χρόνο και ως προς τα εμπλεκόμενα πρόσωπα, να έχουν πραχθεί, στο μέτρο του δυνατού, σύμφωνα με τις ιερές επιταγές. Μετά και από αυτά, εκείνος που έδωσε τέτοιον όρκο δεν γίνεται ακόμα πιστευτός, αλλά αν αποδειχθεί ότι δεν λέει την αλήθεια, χρεώνεται την επιορκία για τα παιδιά του και το γένος του και δεν κερδίζει τίποτα. [69] Αν πάλι κριθεί ότι η κατηγορία ευσταθεί και καταδικαστεί ο δράστης για φόνο, ούτε και τότε δεν έχει εξουσία επί του καταδικασθέντος· εξουσία να τον τιμωρήσουν εκείνον έχουν οι νόμοι και τα εντεταλμένα πρόσωπα, ενώ ο κατήγορος έχει απλώς το δικαίωμα να δει να επιβάλλεται στον καταδικασμένο η τιμωρία που όρισε ο νόμος, πέραν τούτου τίποτε άλλο. Και για μεν τον κατήγορο ισχύουν αυτά· για τον κατηγορούμενο τώρα τα σχετικά με την ορκοδοσία είναι τα ίδια, έχει όμως το δικαίωμα να εγκαταλείψει την πόλη μετά την πρώτη απολογία, και ούτε ο κατήγορος ούτε οι δικαστές ούτε άλλος κανείς έχει εξουσία να τον εμποδίσει. [70] Για ποιο λόγο άραγε, άνδρες Αθηναίοι, υπάρχουν αυτές οι ρυθμίσεις; Επειδή εκείνοι που εξ αρχής εθέσπισαν αυτούς τους κανόνες, όποιοι τέλος πάντων ήσαν, είτε ήρωες είτε θεοί, δεν φάνηκαν σκληροί με τις ατυχίες, αλλά, στο βαθμό που ήταν πρέπον, ανακούφισαν ανθρώπινα τις συμφορές.----------------
1 Ο Άρης σκότωσε τον Αλιρρόθιο, επειδή εκείνος αποπειράθηκε να βιάσει την κόρη του Αλκίππη. Μετά την πράξη του, ο Άρης δικάστηκε από δικαστήριο που συγκροτήθηκε από θεούς και συνήλθε σε ένα βράχο, ο οποίος έκτοτε ονομάζεται βράχος του Άρη (Ἄρειος πάγος).
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου