Υγιής σχέση με το φαγητό θυσιασμένη στο βωμό των κοινωνικών επιταγών
Ζούμε σε μία εποχή όπου κύριο χαρακτηριστικό των σύγχρονων ανεπτυγμένων κοινωνιών είναι η προώθηση συγκεκριμένων προτύπων ομορφιάς που υπόσχονται την πολυπόθητη αποδοχή και κοινωνική επιτυχία με τις περιπτώσεις διατροφικών διαταραχών να κάνουν την εμφάνισή τους ολοένα και πιο συχνά. Ραγδαίοι ρυθμοί ζωής, άγχος, απογυμνωμένες από κάθε ηθική αξία κοινωνικές δομές, επιδερμικές διαπροσωπικές σχέσεις, αλλοτρίωση, φοβίες. Μία συνεχής «πλύση εγκεφάλου» στην οποία ιδιαίτερα οι νέοι άνθρωποι υπόκεινται καθημερινά και προσπαθούν με υπερβολικά μέσα να επιτύχουν, προκειμένου να συμβαδίσουν με τις κοινωνικές επιταγές. Τρέχουν αγωνιωδώς να αιχμαλωτίσουν τα κύτταρα τους σε μικροσκοπικά κομμάτια υφάσματος για να μοιάσουν στα πρότυπα που κυριαρχούν παντού γύρω τους.
Το «φαίνεσθαι» ισοδυναμεί με κοινωνική και προσωπική επιτυχία ή πιο σωστά νομίζουν πως ισοδυναμεί καθώς υιοθετώντας τέτοιες αντιλήψεις δεν γνωρίζουν πως ήδη έχουν πέσει σε μία μεγάλη πλάνη του νου με καταστροφικές συνέπειες για την ψυχοσύνθεσή τους. Υψηλές απαιτήσεις, μεγάλοι στόχοι, αναζήτηση του «τέλειου», άγχος και πίεση αποτελούν τα κύρια γνωρίσματα ανθρώπων που υποτάσσονται στην εικόνα όπως η κοινωνία επιβάλλει μέσα από τα πρότυπά της, για να αποκτήσουν αυτό που όλοι οι άνθρωποι από νεογνά επιζητούμε: την αποδοχή. Πνίγονται, λοιπόν, σε ένα κυκεώνα απαιτήσεων και περιορισμών οριοθετώντας φαινομενικά τις ορμές τους στο φαγητό, αλλά στην ουσία αποδυναμώνοντας την ψυχή τους που απεγνωσμένα ζητά βοήθεια αλλά η εμμονή του εγκεφάλου στην «τέλεια» εικόνα, δεν αφήνει τη φωνή της να ακουστεί.
Ο άνθρωπος παύει να ακούει τις ιδιαίτερες ανάγκες του σώματος και του οργανισμού του, το βάθος γίνεται πλάτος, το επουσιώδες αντικαθιστά το ουσιώδες, το πνεύμα ατονεί και η ψυχή γεμίζει τενεκεδένια κονσερβοκούτια άδειων συναισθημάτων που τη ρυπαίνουν και την αποσαθρώνουν σιγά σιγά οδηγώντας το άτομο σε άσχημη ψυχοσωματική κατάσταση και μακροπρόθεσμα σε κατάρρευση. Η υγιής σχέση με το φαγητό εξαφανίζεται και τη θέση της παίρνει η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά που εκδηλώνεται με τους διάφορους τύπους των διατροφικών διαταραχών (ψυχογενής βουλιμία, νευρική ανορεξία, υπερφαγία) με δραματικές συνέπειες για την ψυχική και σωματική υγεία των νέων ανθρώπων που προσβάλλει κατά κόρον.
Σε αυτό το σημείο, θα αναρωτιούνται μερικοί: “μα τι χάος, τι αντίφαση, τι χίμαιρα είναι αυτός ο ευφυής νεανικός ανθρώπινος εγκέφαλος; πώς γίνεται να εμμένει σε μία αυτοκαταστροφική συμπεριφορά ενώ έχει τη δύναμη να παράγει ρηξικέλευθες ιδέες και να πετυχαίνει σπουδαία κατορθώματα; Γιατί δεν επιστρατεύει τη λογική;” Η απάντηση είναι τόσο απλή στο να δωθεί αλλά τόσο πολύπλοκη στο να εξηγηθεί απλούστατα διότι ένας άνθρωπος που πάσχει από οποιαδήποτε μορφή διατροφικής διαταραχής ζει μία εφιαλτική πραγματικότητα κάθε λεπτό της ημέρας έχοντας το χειρότερο αντίπαλο που θα μπορούσε να έχει: τον ίδιο του τον εαυτό, η άκρατη ανάγκη του για αποδοχή και συμμόρφωση με τα κοινωνικά πρότυπα τον ωθεί στο να εκδηλώνει αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές ακολουθώντας τη «λογική» ενός ψυχικά διαταραγμένου ατόμου που πονά και υποτάσσεται στον εσωτερικό δαίμονα που τον ταλανίζει, ο αγώνας τους για απελευθέρωση είναι αέναος και πολύ ψυχοφθόρος.
Τις περισσότερες φορές μάλιστα είναι κρυφός μέχρις ότου εκδηλωθούν έντονα οι συνέπειες αυτής της συμπεριφοράς. Κάποιοι από αυτούς μπορεί να παραμένουν χαμογελαστοί και σε σχετικά φυσιολογικά επίπεδα βάρους με αποτέλεσμα κανείς να μην αντιλαμβάνεται ότι αντιμετωπίζουν κάποιο πρόβλημα, μα αν κοιτάξεις στα μάτια τους θα δεις μία άλλη πραγματικότητα, μάτια θλιμμένα σαν πικρά αμύγδαλα που καμπυλώνουν προς τα κάτω και σου δείχνουν τον κατήφορο τον οποίο έχει πάρει η ψυχική τους ισορροπία προκειμένου να αποκτήσουν αυτή την πολυπόθητη «τέλεια» εικόνα, να γίνουν «όμορφοι». Αριθμοί της ζυγαριάς κυριεύουν τη σκέψη τους, το ομοίωμά τους στον καθρέπτη δεν είναι ποτέ ικανοποιητικό για εκείνους.
Το φαγητό μετατρέπεται σε ένα τέρας το οποίο κρύβεται στη ντουλάπα, εκεί στις ετικέτες των ρούχων. Όλα μοιάζουν πιο σκοτεινά και η στέρηση ή αποβολή ή υπερβολική κατανάλωση του φαγητού είναι ο μόνος τρόπος για να κατευνάσουν τα αρνητικά τους συναισθήματα. Τουλάχιστον προσωρινά εως ότου επέλθουν οι ενοχές που ελλοχεύουν σε πολλές περιπτώσεις ειδικά όσον αφορά στα επεισόδια υπερφαγίας.
Η αποξένωση από το ίδιο το ‘είναι’ είναι μία αργή και βασανιστική διαδικασία και δυστυχώς σε πολλές περιπτώσεις δεν το αντιλαμβάνονται ούτε οι ίδιοι αλλά και ούτε και το ευρύτερο περιβάλλον με αποτέλεσμα τα πλοκάμια των διατροφικών διαταραχών να απλώνονται ολοένα και περισσότερο και να κατακερματίζουν την ισορροπία αυτών των ατόμων οδηγώντας τους κάποιες φορές στην πιο δειλή μα μοναδική για εκείνους λύση που είναι η αυτοκτονία. Κρίνεται λοιπόν αδήριτη ανάγκη σε αυτές τις περιπτώσεις, η κατάλληλη ψυχιατρική υποστήριξη που θα αναζητήσει τα αίτια αυτών των συμπεριφορών και θα κατευθύνει την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή για να δοθεί ένα φως στο μαύρο τούνελ από το οποίο απεγνωσμένα προσπαθούν να δραπετεύσουν μα δεν έχουν τη δύναμη πια ούτε να προσπαθήσουν.
Ωστόσο, για να μπορέσουμε να χτυπήσουμε στη ρίζα του προβλήματος και να συμβάλλουμε όσο μπορούμε στο να αποφευχθεί η εκδήλωση τέτοιων διαταραχών ειδικά στη νέα γενιά που είναι πιο επιρρεπής και ευάλωτη, απαιτείται να επενδύσουμε στην ΠΡΟΛΗΨΗ. Ασφαλιστική δικλείδα σε αυτή μας την ενέργεια θα είναι η αλλαγή του τρόπου σκέψης και η αποδοχή του ιδιαίτερου ‘είναι’ μας με τις ατέλειες και τα ελαττώματά του, το οποίο θα επιτευχθεί μέσα από τη σωστή διαπαιδαγώγηση. Γονείς, σχολικό περιβάλλον αλλά και διάφοροι κοινωνικοί φορείς μπορούν να κινήσουν τα νήματα αυτής της προσπάθειας πάντα φυσικά με την επιστημονική καθοδήγηση των ειδικών ψυχικής υγείας.
Ας μην αφήσουμε άλλες νέες ψυχές να βομβαρδιστούν από τις συνεχόμενες αυστηρές κοινωνικές επιταγές ομορφιάς υποκύπτοντας στο φαύλο κύκλο των διαταραχών πρόσληψης τροφής. Ας μην επιτρέψουμε να χαθούν στον σκοτεινό λαβύρινθο της τελειοθηρίας νέα μυαλά που μπορούν να προσφέρουν τόσα πολλά στην κοινωνία αλλά η ψυχική τους εμμονή τα κρατά αιχμάλωτα. Ας αποκαλύψουμε πρώτα απ’όλα στον ίδιο μας τον εαυτό και έπειτα στους γύρω μας και ειδικά στα μικρότερα παιδιά πως η πραγματική ομορφιά αναβλύζει από μέσα μας.
Η ευτυχία είναι σίγουρα η Ιθάκη για όλους μας, αλλά το ταξίδι προς εκείνη δεν απαιτεί να είμαστε «τέλειοι». Μας ζητά απλά να είμαστε αυθεντικοί. Η υγιής σχέση με το φαγητό θα είναι μία από τις πολλές ωφέλειες της υγιούς συνύπαρξης με τον ίδιο μας τον εαυτό, ας αφεθούμε σε απλές μα τόσο μαγικές στιγμές όπως είναι ένα ζεστό χαμόγελο, η θέα ενός όμορφου λουλουδιού που κάνει την πρώτη του εμφάνιση την άνοιξη, μία βόλτα με αγαπημένα πρόσωπα, η απόλαυση του να βλέπουμε ένα ουράνιο τόξο να ζωγραφίζεται στο γαλάζιο του ουρανού μετά από μία μπόρα, ο ψίθυρος στο αυτί του αγαπημένου μας «σ’αγαπώ» και τόσα άλλα και μόνο τότε θα συνειδητοποιήσουμε πως εκεί κρύβεται η πραγματική Ευτυχία.
Ερμαιο των Ενοχών
Πόσες φορές έχεις καταστεί έρμαιο των σκέψεων και της ηθικής σου που δεν κατάφεραν να αγγίξουν τον «ιδανικό εαυτό», όπως εσύ τον έχεις θεσμοθετήσει; Πόσες φορές έχεις νιώσει τις ψυχοσωματικές επιδράσεις (ανησυχία, λύπη, στομαχόπονος, κρίση πανικού, κ.ά) μίας αποτυχίας στην εναρμόνιση της συνείδησης με τις τελικές ενέργειες σου; Κάποιοι χρησιμοποιούν χαρακτηρισμούς όπως «μαύρο πρόβατο» ή «αποδιοπομπαίος τράγος» – κεντρικό τμήμα άλλοτε της εξιλαστήριας τελετής Γιομ Κιπούρ- για να περιγράψουν την παραπάνω κατάσταση.
Τον άνθρωπο, δηλαδή, που σε συγκινησιακό και αισθητικό επίπεδο θεωρείται μη αποδεκτός από την κοινωνία ή την οικογένεια και ταλανίζεται από ενοχές που συνιστούν παρα-προϊόν των πράξεών του το οποίο συγκρούεται με τον ηθικό κώδικα που έχει επιβληθεί από τους ίδιους ή από εξωτερική πηγή. Έτσι, αναπτύσσει το συναίσθημα της ενοχής από το υπερεγώ στο μητριαρχικό επίπεδο και τον Εαυτό, καθιστώντας το «είναι» τους ανίκανο να αναπτυχθεί και να συνθέσει μία συνεκτική ατομική ταυτότητα με αποτέλεσμα να προβάλλεται διαρκώς πάνω στο συλλογικό και τις υποχρεώσεις του, παραβλέποντας την ατομική του ακεραιότητα.
Ανασφάλεια, αποξένωση, φόβος της απόρριψης και χαμηλή αυτοεκτίμηση συνθέτουν τον καμβά των ενοχικών σκέψεων, θυμίζοντας το περίφημο γκρίζο πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέυ. Φρόιντ, Λακάν, Μελανί Κλάιν,Βίννικοτ, Λούις Ενγκελ, Τομ Φέργιουσον και δεκάδες άλλες σπουδαίες προσωπικότητες της επιστήμης της Ψυχικής Υγείας, ξόδεψαν αμέτρητα μελάνια σε μία προσπάθεια να προσδιορίσουν τις γενεσιουργές αιτίες εκδήλωσης του ενοχικού συνδρόμου, με τις εμπειρίες της παιδικής ηλικίας, το βιωμένο τραυματικό παρελθόν καθώς και τα μοντέλα διαπροσωπικών σχέσεων που συνέβαλαν στη δημιουργία νευρωσικών λειτουργιών της προσωπικότητας, να πρωτοστατούν. Δεν θα αναλύσω περαιτέρω την πηγή του συναισθήματος της ενοχής καθώς θεωρώ μείζονος σημασίας τη διττή φύση που αυτή εμπεριέχει.
Οι περισσότεροι άνθρωποι πέφτουν συχνά στην πλάνη της συσχέτισης ενοχής και ενδιαφέροντος. Παγιδεύονται δηλαδή στην αυταπάτη ότι ένας άνθρωπος που δεν νιώθει ενοχές είναι «κακός» γιατί δεν νοιάζεται. Το τραγελαφικό με αυτό τον τρόπο σκέψης είναι πως για να εναρμονίσεις το «καλό» με το «είναι» σου, πρέπει να νιώσεις ενοχές και να ακολουθείς απαρέγκλιτα όσα το περιβάλλον σου επιθυμεί. Ασφαλώς, αυτό το σκεπτικό συνθλίβει τις ατομικές ανάγκες και βαθύτερες επιθυμίες και καθιστά το άτομο ανήμπορο να χτίσει το δικό του ηθικό κώδικα να λειτουργήσει βάσει αυτού, έχοντας μία ήρεμη και ευτυχισμένη ζωή.
Η ενοχή μετατρέπεται σε κραυγή απόγνωσης και το άτομο νιώθει ανίκανο να κατορθώσει κάτι, ανήμπορο να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων, αισθανόμενο ανεπαρκές και «λίγο» ανάμεσα στο «πολύ» των ανθρώπινων φωνών γύρω του που αλαλάζουν στα αυτιά του και σαπίζουν κάθε ίχνος της υγιούς αυτοεκτίμησής του. Έτσι η ψυχή του ατόμου θυσιάζεται στη νοσηρότητα της ενοχής εξαιτίας του φόβου της απώλειας της αγάπης, θαυμασμού ή εκτίμησης των ανθρώπων που είναι σημαντικοί στη ζωή του. Ωστόσο, η ενοχή όταν διατηρείται στα πλαίσια της ισορροπημένης αλληλεπίδρασής μας με τους άλλους ανθρώπους, συνιστά αναγκαίο συναίσθημα.
Στην περίπτωση αυτή αποτελεί ένα πολύ σημαντικό και χρήσιμο συναγερμό που ηχεί δυνατά κάθε φορά που διαπράττουμε ενέργειες που βιάζουν την ηθική μας. Είναι οι εσωτερικοί μας κανόνες που μας βοηθούν να ελέγξουμε τις άσχημες πτυχές του χαρακτήρα μας, όπως το θυμό, την επιθετικότητα, τον εγωισμό, την απληστία και να τηρούμε τους βασικούς κανόνες «καλής» συμπεριφοράς.
Έτσι, μας δίνεται η δυνατότητα να συνειδητοποιήσουμε και να επανορθώσουμε για το όποιο παράπτωμα, βλάβη ή ατύχημα μπορεί να προξενήσαμε. Τα λάθη άλλωστε είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης και όσο έχουμε τη δύναμη ψυχής να νιώσουμε υγιείς ενοχές και να τα αναγνωρίσουμε, τότε μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως μία ασπίδας σοφίας για το μέλλον! Ας μην θυσιάζουμε, λοιπόν, στο βραχυπρόθεσμο βωμό των ενοχικών συμπτωμάτων, μακροπρόθεσμες αξίες όπως η Ευτυχία! Αυτοαποδοχή, συμπόνια για τον εαυτό και αγάπη για το ιδιαίτερο «είναι» μας είναι το μυστικό μείγμα για να σχηματίσουμε τη χημική ένωση των εσώτερων επιθυμιών μας. Αγαπώ τον εαυτό μου, σέβομαι τις ανάγκες του, αντιμετωπίζω τα καταπιεσμένα συναισθήματα μου, απελευθερώνομαι από το φόβο απόρριψης και χτίζω μία ζωή απαλλαγμένη από νοσηρές ενοχές, γεμάτη φως και σεβασμό σε όσα το σώμα και η ψυχή μου έχουν ανάγκη!
Παρατηρώντας την ιστορία του ανθρώπου από την εποχή που έφτιαξε τον πέλεκυ μέχρι την εφεύρεση της θερμοπυρηνικής βόμβας, θα συνειδητοποιήσει κανείς ότι το ανθρώπινο είδος χαρακτηρίζεται από ένα απίστευτο παραλογισμό ριζωμένο στην εγκεφαλική οργάνωσή του όπως αναφέρει ο Καίσλερ. Η παράδοξη ανθρώπινη συμπεριφορά μπορεί να γίνει κατανοητή αν σκεφτεί κανείς πως ο άνθρωπος διακόσμησε την Capella Sixtina και κατασκεύασε το διεθνή διαστημικό σταθμό ενώ ταυτόχρονα συμμετείχε σε εγκληματικές ενέργειες, ανθρωποκτονίες καθώς και πολεμικές συρράξεις.
Αναρωτιέται λοιπόν κανείς, τι έχει μέσα στο κεφάλι του αυτός ο Ηomo; Τι χάος, τι αντίφαση, τι χίμαιρα είναι αυτός ο ανθρώπινος εγκέφαλος και πώς αντιδρά στη σύγχρονη μορφή της κοινωνίας που επιβάλλει το «φαίνεσθαι» ως κώδικα κοινωνικής επιτυχίας; Ραγδαίοι ρυθμοί ζωής, άγχος, απογυμνωμένες από κάθε ηθική αξία κοινωνικές δομές, επιδερμικές διαπροσωπικές σχέσεις, αλλοτρίωση, φοβίες, τρέχουν να αιχμαλωτίσουν τα πάντα, το βάθος γίνεται πλάτος, το επουσιώδες αντικαθιστά το ουσιώδες, το πνεύμα ατονεί και η ψυχή χάνεται στο κυκεώνα του «φαίνεσθαι», της «τέλειας» εικόνας σε μία προσπάθεια να γεμίσει τα τενεκεδένια κονσερβοκούτια άδειων συναισθημάτων που τη ρυπαίνουν.
Υψηλές απαιτήσεις, μεγάλοι στόχοι, αναζήτηση του «τέλειου» αποτελούν χαρακτηριστικά γνωρίσματα πολλών ανθρώπων ειδικά των νέων που αδυνατούν να διαχειριστούν τα συναισθήματα άγχους και πίεσης που νιώθουν. Σίγουρα η γόνιμη τελειοθηρία που στηρίζεται στη θεσμοθέτηση στόχων και προσπάθεια επίτευξης τους με τη συνδρομή των πνευματικών και ψυχικών δυνάμεων του ανθρώπου, αποτελούν μία υγιής έκφραση της επιθυμίας του για βελτίωση της προσωπικότητάς του. σε πολλά επίπεδα.
Ωστόσο, τις περισσότερες φορές η τελειοθηρία αγγίζει τον ψυχαναγκασμό και τότε η κατάκτηση υψηλών στόχων, συχνά ιδιαίτερα δύσκολων και ανέφικτων, μετατρέπεται σε μία παγίδα του ανθρώπινου νου, σε ένα φαύλο συνεχούς αμφισβήτησης του «εγώ», χαμηλής αυτοεκτίμησης, αποτυχίας, απογοήτευσης και παραίτησης έως ότου τεθεί ο επόμενος υψηλός στόχος και ο κύκλο ξεκινήσει ξανά. Απόρροια αυτού είναι το αίσθημα αποξένωσης του ανθρώπου από τον ίδιο του τον εαυτό, η αδυναμία δημιουργίας ενός βαθύτερου εσωτερικού κόσμου και η φυλάκιση της ευαισθησίας και των αυθόρμητων συναισθημάτων σε μία ανελέητη προσπάθεια για την επίτευξη του «τέλειου».
Τότε, ειδικά εμείς οι νέοι, αδυνατώντας να διαχειριστούμε αυτά τα δύσκολα συναισθήματα που προκαλούνται από την ψυχαναγκαστική τελειομανία, την οποία επιβάλλουμε στον εαυτό μας ώστε να νιώσουμε την αποδοχή, την αγάπη και την εσωτερική γαλήνη που ενδεχομένως νιώθουμε ότι μας λείπουν, οδηγούμαστε πολλές φορές στα σκοτεινά μονοπάτια των διατροφικών διαταραχών. Η αδηφάγα κατανάλωση του φαγητού ή αντίστοιχα η στέρηση αυτού αποτελεί μια προσπάθεια για αίσθημα πληρότητας απέναντι στη μοναξιά, το κενό και τις φοβίες που χαράζουν υπομονετικά και χρόνια την ψυχή. Έτσι, η καθημερινότητα μετατρέπεται σε ένα εφιάλτη με τις διαπροσωπικές σχέσεις να καθίστανται ολοένα και πιο δύσκολες. Σε αυτό το σημείο πετυχαίνεται ένας αθέμιτος συμβιβασμός.
Ο άνθρωπος έχοντας εισέλθει στη φάση του «αβοήθητου» παραδίνεται και η συνείδησή του συμβιβάζεται. Η συνείδηση, αυτό το καθρέφτισμα της μέλαινας πραγματικότητας της ζωής ενός ανθρώπου με κάποια ψυχαναγκαστική διαταραχή, αυτό το είδωλο που δεν είναι τίποτε άλλο από ένα πλασματικό δημιούργημα μετατρέπει την ανθρώπινη ψυχή σε ένα νέο πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέυ βαμμένο με χρώματα λευκά και μαύρα που αντικατοπτρίζουν το «όλα ή τίποτα» που τους χαρακτηρίζει, την «ηθική του σφιγκτήρα» όπως κάποιοι αποκαλούν ειρωνικά.
Ο άνθρωπος, λοιπόν, που ταλανίζεται από κάποια διατροφική διαταραχή μετατρέπεται σε ένα νέο Ντοστογιέφσκι που προσπαθεί να ξεφύγει από την τυραννία της ψυχαναγκαστικής του σκέψης βουλιάζοντας ανάλγητος και ψυχικά εξαντλημένος στο φαγητό ή στην πλήρη απουσία αυτού. Η πνοή δημιουργίας, το πάθος για ζωή, η ενεργητικότητα, ο ερωτισμός, αποχαυνώνονται και παρασύρονται στα σκοτεινά κανάλια της ανθρώπινης σκέψης, εκεί που ο πόνος της απόρριψης και του αισθήματος αποτυχίας στον προσωπικό υψηλό πήχη των προσδοκιών παρελαύνουν θριαμβευτικά και γίνονται παράσιτα της ψυχής.
Το είδωλο στον καθρέπτη παίρνει άλλη μορφή, η πραγματικότητα δίνει τη θέση στην πλασματική εικόνα και τα υγιή συναισθήματα γίνονται υπόδουλοι εσωτερικών ανασταλτικών ψυχικών μηχανισμών που καταψύχουν την ψυχική ισορροπία και γαλήνη. Άραγε είναι όμως μόνο παιχνίδι του νου; Μήπως τελικά ο άνθρωπος που πάσχει από ψυχαναγκαστική τελειομανία που συνακόλουθα τον οδηγεί σε κάποια μορφή διατροφικής διαταραχής, φοβάται να δει το πραγματικό του εαυτό και επαναπαύεται στο πλασματικό είδωλο που δημιουργεί ο νους του, σε μία προσπάθεια επιβίωσης από τον ψυχικό πόνο που νιώθει;
Ο Έριχ Φρομ διατύπωσε την άποψη πως ο σύγχρονος άνθρωπος φοβάται να αντικρύσει τον εαυτό του κατάματα. Φοβάται τις εσωτερικές αντιφάσεις και ενδεχομένως την οδύνη που θα μπορούσε να γεννήσει η διαπίστωση ότι από τον εσωτερικό κόσμο δεν απομένουν και πολλά για να υπερασπίσει. Φοβάται την περισυλλογή και την αυτογνωσία, όμως δίχως αυτές τις ασφαλιστικές δικλείδες, δεν νοείται η κατάκτηση της εσωτερικής ζωής η οποία είναι ταυτότητα και απόδειξη αυθεντικότητάς μας.
Ο Ανθρωπος Φοβάται
Ευφυϊα και ψυχικές διαταραχές: αυτοκαταστροφικός μονόδρομος
ή εποικοδομητική (υπο όρους) αμφίδρομη σχέση;
Πριν από 2.500 χρόνια ο Αριστοτέλης υποστήριξε πως «δεν υπάρχει καμία μεγάλη ιδιοφυΐα χωρίς κάποια δόση παράνοιας». Σήμερα ο ισχυρισμός του αποδεικνύεται επιστημονικά καθώς πολυάριθμες μελέτες αποδεικνύουν πως η ευφυΐα σχετίζεται με ισχυρότερες τάσεις που αφορούν στην κατάθλιψη, στη σχιζοφρένεια και στη διπολική διαταραχή καθώς επίσης και σε εθισμούς όπως τα ναρκωτικά και το αλκοόλ. Σύμφωνα με μία μελέτη που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Neuron αυτό οφειλεται σε μία πρωτεΐνη που παράγεται στον εγκέφαλο (neuronal calcium sensor-1 protein) και η οποία έχει άμεση σύνδεση με τη μνήμη, τη δημιουργική σκέψη και με σοβαρές ψυχικές διαταραχές όπως οι παραπάνω.
Επιπρόσθετα, σε έρευνες που έλαβαν χώρα στην Αγγλία και σε Σκανδιναβικές χώρες αποδεικνύεται πως υπάρχει άρρηκτος δεσμός ανάμεσα στη διπολική διαταραχή και στις υψηλές επιδόσεις των μαθητών στο σχολείο ειδικότερα σε όσους μελετούσαν μαθηματικά, λογοτεχνία και μουσική. Αυτό άλλωστε επιβεβαιώνεται ιστορικά από αναρίθμητα παραδείγματα εξεχόντων προσωπικοτήτων του χώρου της τέχνης και των επιστημών που ταλανίστηκαν από σοβαρές ψυχικές ασθένειες κατα τη διάρκεια του πολύκροτου βίου τους όπως ο Van Gogh, ο Κερτ Κομπέιν,η Σύλβια Πλαθ, ο Έντεκα Άλαν Πόε, η Βιρτζίνια Γουλφ και χιλιάδες άλλοι.
Φαίνεται λοιπόν, πως αναπτύσσεται μία αλληλοσχέση ανάμεσα στην ευφυΐα και το δημιουργικό πνεύμα κάτι ωστόσο που δεν αποτελεί τον κανόνα σύμφωνα με μία γνωστή έρευνα των Getzels και Jackson (1962), που δείχνει ότι δημιουργικοί άνθρωποι δεν ήταν κατ’ ανάγκην και οι έχοντες την πλέον υψηλή νοημοσύνη. Αυτό το συμπέρασμα χρήζει ιδιαίτερης προσοχής καθώς σε πολλές περιπτώσεις ανθρώπων με έντονη συνύπαρξη ψυχικών ασθενειών και καλλιτεχνικής δραστηριότητας, οι πράξεις αυτοχειρίας κατέχουν υψηλό ποσοστό καθιστώντας τις πράξεις αυτοκαταστροφής ως μία πράξη ηρωισμού σε μία προσπάθεια λύτρωσης μίας βασανισμένης ιδιοφυίας. Φυσικά αυτός ο τρόπος σκέψης κρίνεται από την επιστημονική κοινότητα ως ανεδαφικός καθώς η γοητεία σε μία πράξη αυτοχειρίας είναι το ίδιο παράλογη με τη δαιμονοποίησή της αφού αναστέλλει την κατανόησή μας για σοβαρές ψυχικές διαταραχές που υποβόσκουν στις εξέχοντες καλλιτεχνικές προσωπικότητες που ενδεχομένως πολλοί από εμας έχουμε θαυμάσει.
Αυτό που πρέπει να γίνει σαφές είναι πως η κατάθλιψη ή οποιαδήποτε άλλη ψυχική διαταραχή δεν αποτελεί το εισιτήριο μίας ιδιοφυίας και κατ’επεκτάση μίας πράξης αυτοχειρίας. Η αυτοκτονία αποτελεί μία από τις σοβαρότερες εκφάνσεις των ψυχικών ασθενειών και σίγουρα δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να θεωρηθεί ως μία φυσιολογική ή ακόμα και ηρωική πράξη ενός ευφυούς και δημιουργικού ανθρώπου. Ένας άνθρωπος που προβαίνει σε μία τέτοια ενέργεια, κρίνεται ψυχικά διαταραγμένος και στόχος μας θα πρέπει να είναι η πρόληψη και η σωστή ενημέρωση από επιστήμονες του χώρου της Ψυχιατρικής έτσι ώστε να αντιμετωπίσουμε με τον κατάλληλο χειρισμό τέτοιες περιπτώσεις που ενδεχομένως αντιλήφθουμε στο περιβάλλον μας.
Αξίζει να σημειωθεί πως η οπτική γωνία με την οποία βλέπουμε τέτοιες καταστάσεις διαδραματίζει πολύ σημαντικό ρόλο καθώς οδηγεί πολλούς ανθρώπους στο να χρησιμοποιούν τις ταμπέλες του «άρρωστου», του «καταθλιπτικού», του «προβληματικού» κ.ά τις οποίες μακροπρόθεσμα θα υιοθετήσει και ο ίδιος ο πάσχων οδηγώντας τον συχνά σε προβληματικές εσωτερικεύσεις που λειτουργούν ανασταλτικά στην προσπάθεια ανάρρωσής του. Η παιδεία, οι αντιλήψεις και το πνευματικό επίπεδο της κοινωνίας καθώς και η η επιστημονική πρόοδος σε θέματα ψυχικής υγείας της κάθε χώρας ασφαλώς διαδραματίζει βαρυσήμαντο ρόλο στην υιοθέτηση τέτοιων απόψεων.
Εν κατακλείδι, η αλληλοσχέση δημιουργικότητας, ευφυίας και ψυχικών διαταραχών είναι επιστημονικά αποδεδειγμένη και δεδομένου οτι η αυτοχειρία ή οποιαδήποτε άλλη πράξη αυτοκαταστροφής αποτελούν τις σοβαρότερες εκφάνσεις αυτών των διαταραχών, δεν θα πρέπει να θεωρούνται σε καμία περίπτωση ως μία δικαιολογημένη ή «φυσιολογική» αντίδραση λύτρωσης υπο το μανδύα της «βασανισμένης ιδιοφυίας». Κρίνεται αναπόδραστη αναγκαιότητα η συνειδητοποίηση εκ μέρους του πάσχοντος αλλά και του περιβάλλοντός του, πως οποιαδήποτε ψυχική ασθένεια δεν αποτελεί αντικείμενο ντροπής, τύψεων ή κατωτερότητας γι’αυτό και η αποδοχή της διαφορετικότητας του ατόμου καθώς και η ορθολογική αντιμετώπιση της συμπτωματολογίας του, θα αποτελέσουν το εναρκτήριο λάκτισμα στην προσπάθεια απελευθέρωσης από τους δαίμονες που αποδομούν την ψυχική του ισορροπία.
Στόχος καθίσταται η πρόληψη και η σωστή ενημέρωση από επιστήμονες της Ψυχιατρικής σε θέματα ψυχικής υγείας. Η οποιαδήποτε ακραία αντιμετώπιση των ψυχικών ασθενειών αποτελεί τροχοπέδη στην προσπάθεια παροχής βοήθειας σε ανθρώπους που πραγματικά χρειάζονται την στήριξη και την επιστημονική αρωγή μας.Με αυτή την ασφαλιστική δικλείδα, άνθρωποι με ιδιάιτερη ευφυία που ενδεχομένως αντιμετωπίζουν κάποια διαταραχή θα μπορέσουν να εκφράσουν εποικοδομητικά το μεγαλείο του ταλέντου τους. Ίσως τελικά αυτή η ανάγκη έκφρασης του ιδιαίτερου ψυχισμού τους και η απόδραση από την επίπονη πραγματικότητα είναι που ωθούν αυτά τα άτομα στην ενασχόλησή τους με τον κόσμο των τεχνών και των επιστημών καθιστώντας τους ιδιαίτερα επιτυχημένους στο αντικείμενο που επιλέγουν.
Το καπλάνι της τελειοθηρίας
Παρατηρώντας την ιστορία του ανθρώπου από την εποχή που έφτιαξε τον πέλεκυ μέχρι την εφεύρεση της θερμοπυρηνικής βόμβας, θα συνειδητοποιήσει κανείς ότι το ανθρώπινο είδος χαρακτηρίζεται από ένα απίστευτο παραλογισμό ριζωμένο στην εγκεφαλική οργάνωσή του όπως αναφέρει ο Καίσλερ. Η παράδοξη ανθρώπινη συμπεριφορά μπορεί να γίνει κατανοητή αν σκεφτεί κανείς πως ο άνθρωπος διακόσμησε την Capella Sixtina και κατασκεύασε το διεθνή διαστημικό σταθμό ενώ ταυτόχρονα συμμετείχε σε εγκληματικές ενέργειες, ανθρωποκτονίες καθώς και πολεμικές συρράξεις.
Αναρωτιέται λοιπόν κανείς, τι έχει μέσα στο κεφάλι του αυτός ο Ηomo; Τι χάος, τι αντίφαση, τι χίμαιρα είναι αυτός ο ανθρώπινος εγκέφαλος και πώς αντιδρά στη σύγχρονη μορφή της κοινωνίας που επιβάλλει το «φαίνεσθαι» ως κώδικα κοινωνικής επιτυχίας; Ραγδαίοι ρυθμοί ζωής, άγχος, απογυμνωμένες από κάθε ηθική αξία κοινωνικές δομές, επιδερμικές διαπροσωπικές σχέσεις, αλλοτρίωση, φοβίες, τρέχουν να αιχμαλωτίσουν τα πάντα, το βάθος γίνεται πλάτος, το επουσιώδες αντικαθιστά το ουσιώδες, το πνεύμα ατονεί και η ψυχή χάνεται στο κυκεώνα του «φαίνεσθαι», της «τέλειας» εικόνας σε μία προσπάθεια να γεμίσει τα τενεκεδένια κονσερβοκούτια άδειων συναισθημάτων που τη ρυπαίνουν. Υψηλές απαιτήσεις, μεγάλοι στόχοι, αναζήτηση του «τέλειου» αποτελούν χαρακτηριστικά γνωρίσματα πολλών ανθρώπων ειδικά των νέων που αδυνατούν να διαχειριστούν τα συναισθήματα άγχους και πίεσης που νιώθουν.
Σίγουρα η γόνιμη τελειοθηρία που στηρίζεται στη θεσμοθέτηση στόχων και προσπάθεια επίτευξης τους με τη συνδρομή των πνευματικών και ψυχικών δυνάμεων του ανθρώπου, αποτελούν μία υγιή έκφραση της επιθυμίας του για βελτίωση της προσωπικότητάς του. σε πολλά επίπεδα. Ωστόσο, τις περισσότερες φορές η τελειοθηρία αγγίζει τον ψυχαναγκασμό και τότε η κατάκτηση υψηλών στόχων, συχνά ιδιαίτερα δύσκολων και ανέφικτων, μετατρέπεται σε μία παγίδα του ανθρώπινου νου, σε ένα φαύλο συνεχούς αμφισβήτησης του «εγώ», χαμηλής αυτοεκτίμησης, αποτυχίας, απογοήτευσης και παραίτησης έως ότου τεθεί ο επόμενος υψηλός στόχος και ο κύκλο ξεκινήσει ξανά. Απόρροια αυτού είναι το αίσθημα αποξένωσης του ανθρώπου από τον ίδιο του τον εαυτό, η αδυναμία δημιουργίας ενός βαθύτερου εσωτερικού κόσμου και η φυλάκιση της ευαισθησίας και των αυθόρμητων συναισθημάτων σε μία ανελέητη προσπάθεια για την επίτευξη του «τέλειου».
Τότε, ειδικά εμείς οι νέοι , αδυνατώντας να διαχειριστούμε αυτά τα δύσκολα συναισθήματα που προκαλούνται από την ψυχαναγκαστική τελειομανία, την οποία επιβάλλουμε στον εαυτό μας ώστε να νιώσουμε την αποδοχή, την αγάπη και την εσωτερική γαλήνη που ενδεχομένως νιώθουμε ότι μας λείπουν, οδηγούμαστε πολλές φορές στα σκοτεινά μονοπάτια των διατροφικών διαταραχών. Η αδηφάγα κατανάλωση του φαγητού ή αντίστοιχα η στέρηση αυτού αποτελεί μια προσπάθεια για αίσθημα πληρότητας απέναντι στη μοναξιά, το κενό και τις φοβίες που χαράζουν υπομονετικά και χρόνια την ψυχή. Έτσι, η καθημερινότητα μετατρέπεται σε ένα εφιάλτη με τις διαπροσωπικές σχέσεις να καθίστανται ολοένα και πιο δύσκολες.
Σε αυτό το σημείο πετυχαίνεται ένας αθέμιτος συμβιβασμός. Ο άνθρωπος έχοντας εισέλθει στη φάση του «αβοήθητου» παραδίνεται και η συνείδησή του συμβιβάζεται. Η συνείδηση, αυτό το καθρέφτισμα της μέλαινας πραγματικότητας της ζωής ενός ανθρώπου με κάποια ψυχαναγκαστική διαταραχή, αυτό το είδωλο που δεν είναι τίποτε άλλο από ένα πλασματικό δημιούργημα μετατρέπει την ανθρώπινη ψυχή σε ένα νέο πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέυ βαμμένο με χρώματα λευκά και μαύρα που αντικατοπτρίζουν το «όλα ή τίποτα» που τους χαρακτηρίζει, την «ηθική του σφιγκτήρα» όπως κάποιοι αποκαλούν ειρωνικά.
Ο άνθρωπος, λοιπόν, που ταλανίζεται από κάποια διατροφική διαταραχή μετατρέπεται σε ένα νέο Ντοστογιέφσκι που προσπαθεί να ξεφύγει από την τυραννία της ψυχαναγκαστικής του σκέψης βουλιάζοντας ανάλγητος και ψυχικά εξαντλημένος στο φαγητό ή στην πλήρη απουσία αυτού. Η πνοή δημιουργίας, το πάθος για ζωή, η ενεργητικότητα, ο ερωτισμός, αποχαυνώνονται και παρασύρονται στα σκοτεινά κανάλια της ανθρώπινης σκέψης, εκεί που ο πόνος της απόρριψης και του αισθήματος αποτυχίας στον προσωπικό υψηλό πήχη των προσδοκιών παρελαύνουν θριαμβευτικά και γίνονται παράσιτα της ψυχής. Το είδωλο στον καθρέπτη παίρνει άλλη μορφή, η πραγματικότητα δίνει τη θέση στην πλασματική εικόνα και τα υγιή συναισθήματα γίνονται υπόδουλοι εσωτερικών ανασταλτικών ψυχικών μηχανισμών που καταψύχουν την ψυχική ισορροπία και γαλήνη.
Άραγε είναι όμως μόνο παιχνίδι του νου;
Μήπως τελικά ο άνθρωπος που πάσχει από ψυχαναγκαστική τελειομανία που συνακόλουθα τον οδηγεί σε κάποια μορφή διατροφικής διαταραχής, φοβάται να δει το πραγματικό του εαυτό και επαναπαύεται στο πλασματικό είδωλο που δημιουργεί ο νους του, σε μία προσπάθεια επιβίωσης από τον ψυχικό πόνο που νιώθει; Ο Έριχ Φρομ διατύπωσε την άποψη οι ο σύγχρονος άνθρωπος φοβάται να αντικρύσει τον εαυτό του κατάματα. Φοβάται τις εσωτερικές αντιφάσεις και ενδεχομένως την οδύνη που θα μπορούσε να γεννήσει η διαπίστωση ότι από τον εσωτερικό κόσμο δεν απομένουν και πολλά για να υπερασπίσει. Φοβάται την περισυλλογή και την αυτογνωσία όμως δίχως αυτές τις ασφαλιστικές δικλείδες, δεν νοείται η κατάκτηση της εσωτερική ζωής η οποία είναι ταυτότητα και απόδειξη αυθεντικότητάς μας.
Η αυτογνωσία λοιπόν και η βαθιά ενδοσκόπηση θα γίνουν αρωγοί στην προσπάθεια ενός ανθρώπου με τη συγκεκριμένη διαταραχή, να ανακαλύψει τις βαθύτερες συναισθηματικές αιτίες αυτής της μέλαινας πραγματικότητας που βιώνει και με τη βοήθεια των ειδικών Ψυχικής Υγείας , να μπορέσει να βρει το νόημα της ζωής του και να απαλλαγεί από τους εσωτερικούς δαίμονες που τον κατακλύζουν. Να μπορέσει να κατακτήσει την ευτυχία, αυτή την υπέρτατη αξία, που αποτελεί τη μοναδική για τον κάθε άνθρωπο «ιθάκη». Αγαπόντας και αποδέχοντας την ανθρώπινη φύση που δεν είναι ποτέ «τέλεια» και γενόμενος δότης αληθινών συναισθημάτων προς τους ανθρώπους που έχει στη ζωή του, η μετάγγιση της αγάπης θα ανταμείψει αυτό τον βασανισμένο ψυχικά άνθρωπο.
Εν κατακλείδι, να σημειωθεί πως σίγουρα δεν νοείται ζωή δίχως στόχους και φιλοδοξίες. Η θεσμοθέτηση υψηλών στόχων ανήκει και αυτή στις λογικές και σεβαστές ανάγκες του ανθρώπου. Άλλωστε ένα ιδιαίτερο γνώρισμα ειδικά των νέων είναι να μάχονται επιστρατεύοντας τα ψυχικά και πνευματικά τους αποθέματα. Ωστόσο, αυτό που πρέπει να γίνει απόλυτα σαφές είναι ότι η προσπάθεια είναι αυτή που τιμά τους ανθρώπους και ακόμη και αν ο στόχος τον οποίο εχει θέσει κάποιος δεν επιτευχτεί, αυτό δεν μεταφράζεται σε αποτυχία καθώς το ταξίδι για την πραγμάτωση αυτών των στόχων θα εχει εφοδιάσει τις ψυχικές του αποσκευές με πολύτιμα λάφυρα εμπειριών και νέων προοπτικών για τη ζωή.
Η αποδέσμευση από τον ψυχαναγκασμό της τελειομανίας και η *υγιής σχέση με το φαγητό θα μπορέσουν να συμβάλλουν στην κατάκτηση της εσωτερικής γαλήνης και ευτυχίας που τα άτομα με τέτοιου είδους διαταραχές επιζητούν. Ας γίνει στόχος το «κάλλιστο» σε συμφωνία με τις δυνατότητες και τα ψυχικά αποθέματα του καθενός και όχι το «μέγιστο». Η ευτυχία βρίσκεται εκεί έξω κρυμμένη στις πιο απλές, αδιόρατες και φαινομενικά ασήμαντες στιγμές όπως σε ένα ζεστό χαμόγελο, σ’ ένα όμορφο λουλούδι που κάνει την πρώτη του εμφάνιση την άνοιξη, σε μία βόλτα με αγαπημένα πρόσωπα, στην απόλαυση του να βλέπουμε ένα ουράνιο τόξο να ζωγραφίζεται στο γαλάζιο του ουρανού μετά από μία μπόρα, στον ψίθυρο στο αυτί του αγαπημένου μας «σ’αγαπώ» και δεν ζητάει να μαστε τέλειοι για να την κατακτήσουμε.
Το «φαίνεσθαι» ισοδυναμεί με κοινωνική και προσωπική επιτυχία ή πιο σωστά νομίζουν πως ισοδυναμεί καθώς υιοθετώντας τέτοιες αντιλήψεις δεν γνωρίζουν πως ήδη έχουν πέσει σε μία μεγάλη πλάνη του νου με καταστροφικές συνέπειες για την ψυχοσύνθεσή τους. Υψηλές απαιτήσεις, μεγάλοι στόχοι, αναζήτηση του «τέλειου», άγχος και πίεση αποτελούν τα κύρια γνωρίσματα ανθρώπων που υποτάσσονται στην εικόνα όπως η κοινωνία επιβάλλει μέσα από τα πρότυπά της, για να αποκτήσουν αυτό που όλοι οι άνθρωποι από νεογνά επιζητούμε: την αποδοχή. Πνίγονται, λοιπόν, σε ένα κυκεώνα απαιτήσεων και περιορισμών οριοθετώντας φαινομενικά τις ορμές τους στο φαγητό, αλλά στην ουσία αποδυναμώνοντας την ψυχή τους που απεγνωσμένα ζητά βοήθεια αλλά η εμμονή του εγκεφάλου στην «τέλεια» εικόνα, δεν αφήνει τη φωνή της να ακουστεί.
Ο άνθρωπος παύει να ακούει τις ιδιαίτερες ανάγκες του σώματος και του οργανισμού του, το βάθος γίνεται πλάτος, το επουσιώδες αντικαθιστά το ουσιώδες, το πνεύμα ατονεί και η ψυχή γεμίζει τενεκεδένια κονσερβοκούτια άδειων συναισθημάτων που τη ρυπαίνουν και την αποσαθρώνουν σιγά σιγά οδηγώντας το άτομο σε άσχημη ψυχοσωματική κατάσταση και μακροπρόθεσμα σε κατάρρευση. Η υγιής σχέση με το φαγητό εξαφανίζεται και τη θέση της παίρνει η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά που εκδηλώνεται με τους διάφορους τύπους των διατροφικών διαταραχών (ψυχογενής βουλιμία, νευρική ανορεξία, υπερφαγία) με δραματικές συνέπειες για την ψυχική και σωματική υγεία των νέων ανθρώπων που προσβάλλει κατά κόρον.
Σε αυτό το σημείο, θα αναρωτιούνται μερικοί: “μα τι χάος, τι αντίφαση, τι χίμαιρα είναι αυτός ο ευφυής νεανικός ανθρώπινος εγκέφαλος; πώς γίνεται να εμμένει σε μία αυτοκαταστροφική συμπεριφορά ενώ έχει τη δύναμη να παράγει ρηξικέλευθες ιδέες και να πετυχαίνει σπουδαία κατορθώματα; Γιατί δεν επιστρατεύει τη λογική;” Η απάντηση είναι τόσο απλή στο να δωθεί αλλά τόσο πολύπλοκη στο να εξηγηθεί απλούστατα διότι ένας άνθρωπος που πάσχει από οποιαδήποτε μορφή διατροφικής διαταραχής ζει μία εφιαλτική πραγματικότητα κάθε λεπτό της ημέρας έχοντας το χειρότερο αντίπαλο που θα μπορούσε να έχει: τον ίδιο του τον εαυτό, η άκρατη ανάγκη του για αποδοχή και συμμόρφωση με τα κοινωνικά πρότυπα τον ωθεί στο να εκδηλώνει αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές ακολουθώντας τη «λογική» ενός ψυχικά διαταραγμένου ατόμου που πονά και υποτάσσεται στον εσωτερικό δαίμονα που τον ταλανίζει, ο αγώνας τους για απελευθέρωση είναι αέναος και πολύ ψυχοφθόρος.
Τις περισσότερες φορές μάλιστα είναι κρυφός μέχρις ότου εκδηλωθούν έντονα οι συνέπειες αυτής της συμπεριφοράς. Κάποιοι από αυτούς μπορεί να παραμένουν χαμογελαστοί και σε σχετικά φυσιολογικά επίπεδα βάρους με αποτέλεσμα κανείς να μην αντιλαμβάνεται ότι αντιμετωπίζουν κάποιο πρόβλημα, μα αν κοιτάξεις στα μάτια τους θα δεις μία άλλη πραγματικότητα, μάτια θλιμμένα σαν πικρά αμύγδαλα που καμπυλώνουν προς τα κάτω και σου δείχνουν τον κατήφορο τον οποίο έχει πάρει η ψυχική τους ισορροπία προκειμένου να αποκτήσουν αυτή την πολυπόθητη «τέλεια» εικόνα, να γίνουν «όμορφοι». Αριθμοί της ζυγαριάς κυριεύουν τη σκέψη τους, το ομοίωμά τους στον καθρέπτη δεν είναι ποτέ ικανοποιητικό για εκείνους.
Το φαγητό μετατρέπεται σε ένα τέρας το οποίο κρύβεται στη ντουλάπα, εκεί στις ετικέτες των ρούχων. Όλα μοιάζουν πιο σκοτεινά και η στέρηση ή αποβολή ή υπερβολική κατανάλωση του φαγητού είναι ο μόνος τρόπος για να κατευνάσουν τα αρνητικά τους συναισθήματα. Τουλάχιστον προσωρινά εως ότου επέλθουν οι ενοχές που ελλοχεύουν σε πολλές περιπτώσεις ειδικά όσον αφορά στα επεισόδια υπερφαγίας.
Η αποξένωση από το ίδιο το ‘είναι’ είναι μία αργή και βασανιστική διαδικασία και δυστυχώς σε πολλές περιπτώσεις δεν το αντιλαμβάνονται ούτε οι ίδιοι αλλά και ούτε και το ευρύτερο περιβάλλον με αποτέλεσμα τα πλοκάμια των διατροφικών διαταραχών να απλώνονται ολοένα και περισσότερο και να κατακερματίζουν την ισορροπία αυτών των ατόμων οδηγώντας τους κάποιες φορές στην πιο δειλή μα μοναδική για εκείνους λύση που είναι η αυτοκτονία. Κρίνεται λοιπόν αδήριτη ανάγκη σε αυτές τις περιπτώσεις, η κατάλληλη ψυχιατρική υποστήριξη που θα αναζητήσει τα αίτια αυτών των συμπεριφορών και θα κατευθύνει την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή για να δοθεί ένα φως στο μαύρο τούνελ από το οποίο απεγνωσμένα προσπαθούν να δραπετεύσουν μα δεν έχουν τη δύναμη πια ούτε να προσπαθήσουν.
Ωστόσο, για να μπορέσουμε να χτυπήσουμε στη ρίζα του προβλήματος και να συμβάλλουμε όσο μπορούμε στο να αποφευχθεί η εκδήλωση τέτοιων διαταραχών ειδικά στη νέα γενιά που είναι πιο επιρρεπής και ευάλωτη, απαιτείται να επενδύσουμε στην ΠΡΟΛΗΨΗ. Ασφαλιστική δικλείδα σε αυτή μας την ενέργεια θα είναι η αλλαγή του τρόπου σκέψης και η αποδοχή του ιδιαίτερου ‘είναι’ μας με τις ατέλειες και τα ελαττώματά του, το οποίο θα επιτευχθεί μέσα από τη σωστή διαπαιδαγώγηση. Γονείς, σχολικό περιβάλλον αλλά και διάφοροι κοινωνικοί φορείς μπορούν να κινήσουν τα νήματα αυτής της προσπάθειας πάντα φυσικά με την επιστημονική καθοδήγηση των ειδικών ψυχικής υγείας.
Ας μην αφήσουμε άλλες νέες ψυχές να βομβαρδιστούν από τις συνεχόμενες αυστηρές κοινωνικές επιταγές ομορφιάς υποκύπτοντας στο φαύλο κύκλο των διαταραχών πρόσληψης τροφής. Ας μην επιτρέψουμε να χαθούν στον σκοτεινό λαβύρινθο της τελειοθηρίας νέα μυαλά που μπορούν να προσφέρουν τόσα πολλά στην κοινωνία αλλά η ψυχική τους εμμονή τα κρατά αιχμάλωτα. Ας αποκαλύψουμε πρώτα απ’όλα στον ίδιο μας τον εαυτό και έπειτα στους γύρω μας και ειδικά στα μικρότερα παιδιά πως η πραγματική ομορφιά αναβλύζει από μέσα μας.
Η ευτυχία είναι σίγουρα η Ιθάκη για όλους μας, αλλά το ταξίδι προς εκείνη δεν απαιτεί να είμαστε «τέλειοι». Μας ζητά απλά να είμαστε αυθεντικοί. Η υγιής σχέση με το φαγητό θα είναι μία από τις πολλές ωφέλειες της υγιούς συνύπαρξης με τον ίδιο μας τον εαυτό, ας αφεθούμε σε απλές μα τόσο μαγικές στιγμές όπως είναι ένα ζεστό χαμόγελο, η θέα ενός όμορφου λουλουδιού που κάνει την πρώτη του εμφάνιση την άνοιξη, μία βόλτα με αγαπημένα πρόσωπα, η απόλαυση του να βλέπουμε ένα ουράνιο τόξο να ζωγραφίζεται στο γαλάζιο του ουρανού μετά από μία μπόρα, ο ψίθυρος στο αυτί του αγαπημένου μας «σ’αγαπώ» και τόσα άλλα και μόνο τότε θα συνειδητοποιήσουμε πως εκεί κρύβεται η πραγματική Ευτυχία.
Ερμαιο των Ενοχών
Πόσες φορές έχεις καταστεί έρμαιο των σκέψεων και της ηθικής σου που δεν κατάφεραν να αγγίξουν τον «ιδανικό εαυτό», όπως εσύ τον έχεις θεσμοθετήσει; Πόσες φορές έχεις νιώσει τις ψυχοσωματικές επιδράσεις (ανησυχία, λύπη, στομαχόπονος, κρίση πανικού, κ.ά) μίας αποτυχίας στην εναρμόνιση της συνείδησης με τις τελικές ενέργειες σου; Κάποιοι χρησιμοποιούν χαρακτηρισμούς όπως «μαύρο πρόβατο» ή «αποδιοπομπαίος τράγος» – κεντρικό τμήμα άλλοτε της εξιλαστήριας τελετής Γιομ Κιπούρ- για να περιγράψουν την παραπάνω κατάσταση.
Τον άνθρωπο, δηλαδή, που σε συγκινησιακό και αισθητικό επίπεδο θεωρείται μη αποδεκτός από την κοινωνία ή την οικογένεια και ταλανίζεται από ενοχές που συνιστούν παρα-προϊόν των πράξεών του το οποίο συγκρούεται με τον ηθικό κώδικα που έχει επιβληθεί από τους ίδιους ή από εξωτερική πηγή. Έτσι, αναπτύσσει το συναίσθημα της ενοχής από το υπερεγώ στο μητριαρχικό επίπεδο και τον Εαυτό, καθιστώντας το «είναι» τους ανίκανο να αναπτυχθεί και να συνθέσει μία συνεκτική ατομική ταυτότητα με αποτέλεσμα να προβάλλεται διαρκώς πάνω στο συλλογικό και τις υποχρεώσεις του, παραβλέποντας την ατομική του ακεραιότητα.
Ανασφάλεια, αποξένωση, φόβος της απόρριψης και χαμηλή αυτοεκτίμηση συνθέτουν τον καμβά των ενοχικών σκέψεων, θυμίζοντας το περίφημο γκρίζο πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέυ. Φρόιντ, Λακάν, Μελανί Κλάιν,Βίννικοτ, Λούις Ενγκελ, Τομ Φέργιουσον και δεκάδες άλλες σπουδαίες προσωπικότητες της επιστήμης της Ψυχικής Υγείας, ξόδεψαν αμέτρητα μελάνια σε μία προσπάθεια να προσδιορίσουν τις γενεσιουργές αιτίες εκδήλωσης του ενοχικού συνδρόμου, με τις εμπειρίες της παιδικής ηλικίας, το βιωμένο τραυματικό παρελθόν καθώς και τα μοντέλα διαπροσωπικών σχέσεων που συνέβαλαν στη δημιουργία νευρωσικών λειτουργιών της προσωπικότητας, να πρωτοστατούν. Δεν θα αναλύσω περαιτέρω την πηγή του συναισθήματος της ενοχής καθώς θεωρώ μείζονος σημασίας τη διττή φύση που αυτή εμπεριέχει.
Οι περισσότεροι άνθρωποι πέφτουν συχνά στην πλάνη της συσχέτισης ενοχής και ενδιαφέροντος. Παγιδεύονται δηλαδή στην αυταπάτη ότι ένας άνθρωπος που δεν νιώθει ενοχές είναι «κακός» γιατί δεν νοιάζεται. Το τραγελαφικό με αυτό τον τρόπο σκέψης είναι πως για να εναρμονίσεις το «καλό» με το «είναι» σου, πρέπει να νιώσεις ενοχές και να ακολουθείς απαρέγκλιτα όσα το περιβάλλον σου επιθυμεί. Ασφαλώς, αυτό το σκεπτικό συνθλίβει τις ατομικές ανάγκες και βαθύτερες επιθυμίες και καθιστά το άτομο ανήμπορο να χτίσει το δικό του ηθικό κώδικα να λειτουργήσει βάσει αυτού, έχοντας μία ήρεμη και ευτυχισμένη ζωή.
Η ενοχή μετατρέπεται σε κραυγή απόγνωσης και το άτομο νιώθει ανίκανο να κατορθώσει κάτι, ανήμπορο να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων, αισθανόμενο ανεπαρκές και «λίγο» ανάμεσα στο «πολύ» των ανθρώπινων φωνών γύρω του που αλαλάζουν στα αυτιά του και σαπίζουν κάθε ίχνος της υγιούς αυτοεκτίμησής του. Έτσι η ψυχή του ατόμου θυσιάζεται στη νοσηρότητα της ενοχής εξαιτίας του φόβου της απώλειας της αγάπης, θαυμασμού ή εκτίμησης των ανθρώπων που είναι σημαντικοί στη ζωή του. Ωστόσο, η ενοχή όταν διατηρείται στα πλαίσια της ισορροπημένης αλληλεπίδρασής μας με τους άλλους ανθρώπους, συνιστά αναγκαίο συναίσθημα.
Στην περίπτωση αυτή αποτελεί ένα πολύ σημαντικό και χρήσιμο συναγερμό που ηχεί δυνατά κάθε φορά που διαπράττουμε ενέργειες που βιάζουν την ηθική μας. Είναι οι εσωτερικοί μας κανόνες που μας βοηθούν να ελέγξουμε τις άσχημες πτυχές του χαρακτήρα μας, όπως το θυμό, την επιθετικότητα, τον εγωισμό, την απληστία και να τηρούμε τους βασικούς κανόνες «καλής» συμπεριφοράς.
Έτσι, μας δίνεται η δυνατότητα να συνειδητοποιήσουμε και να επανορθώσουμε για το όποιο παράπτωμα, βλάβη ή ατύχημα μπορεί να προξενήσαμε. Τα λάθη άλλωστε είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης και όσο έχουμε τη δύναμη ψυχής να νιώσουμε υγιείς ενοχές και να τα αναγνωρίσουμε, τότε μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως μία ασπίδας σοφίας για το μέλλον! Ας μην θυσιάζουμε, λοιπόν, στο βραχυπρόθεσμο βωμό των ενοχικών συμπτωμάτων, μακροπρόθεσμες αξίες όπως η Ευτυχία! Αυτοαποδοχή, συμπόνια για τον εαυτό και αγάπη για το ιδιαίτερο «είναι» μας είναι το μυστικό μείγμα για να σχηματίσουμε τη χημική ένωση των εσώτερων επιθυμιών μας. Αγαπώ τον εαυτό μου, σέβομαι τις ανάγκες του, αντιμετωπίζω τα καταπιεσμένα συναισθήματα μου, απελευθερώνομαι από το φόβο απόρριψης και χτίζω μία ζωή απαλλαγμένη από νοσηρές ενοχές, γεμάτη φως και σεβασμό σε όσα το σώμα και η ψυχή μου έχουν ανάγκη!
Παρατηρώντας την ιστορία του ανθρώπου από την εποχή που έφτιαξε τον πέλεκυ μέχρι την εφεύρεση της θερμοπυρηνικής βόμβας, θα συνειδητοποιήσει κανείς ότι το ανθρώπινο είδος χαρακτηρίζεται από ένα απίστευτο παραλογισμό ριζωμένο στην εγκεφαλική οργάνωσή του όπως αναφέρει ο Καίσλερ. Η παράδοξη ανθρώπινη συμπεριφορά μπορεί να γίνει κατανοητή αν σκεφτεί κανείς πως ο άνθρωπος διακόσμησε την Capella Sixtina και κατασκεύασε το διεθνή διαστημικό σταθμό ενώ ταυτόχρονα συμμετείχε σε εγκληματικές ενέργειες, ανθρωποκτονίες καθώς και πολεμικές συρράξεις.
Αναρωτιέται λοιπόν κανείς, τι έχει μέσα στο κεφάλι του αυτός ο Ηomo; Τι χάος, τι αντίφαση, τι χίμαιρα είναι αυτός ο ανθρώπινος εγκέφαλος και πώς αντιδρά στη σύγχρονη μορφή της κοινωνίας που επιβάλλει το «φαίνεσθαι» ως κώδικα κοινωνικής επιτυχίας; Ραγδαίοι ρυθμοί ζωής, άγχος, απογυμνωμένες από κάθε ηθική αξία κοινωνικές δομές, επιδερμικές διαπροσωπικές σχέσεις, αλλοτρίωση, φοβίες, τρέχουν να αιχμαλωτίσουν τα πάντα, το βάθος γίνεται πλάτος, το επουσιώδες αντικαθιστά το ουσιώδες, το πνεύμα ατονεί και η ψυχή χάνεται στο κυκεώνα του «φαίνεσθαι», της «τέλειας» εικόνας σε μία προσπάθεια να γεμίσει τα τενεκεδένια κονσερβοκούτια άδειων συναισθημάτων που τη ρυπαίνουν.
Υψηλές απαιτήσεις, μεγάλοι στόχοι, αναζήτηση του «τέλειου» αποτελούν χαρακτηριστικά γνωρίσματα πολλών ανθρώπων ειδικά των νέων που αδυνατούν να διαχειριστούν τα συναισθήματα άγχους και πίεσης που νιώθουν. Σίγουρα η γόνιμη τελειοθηρία που στηρίζεται στη θεσμοθέτηση στόχων και προσπάθεια επίτευξης τους με τη συνδρομή των πνευματικών και ψυχικών δυνάμεων του ανθρώπου, αποτελούν μία υγιής έκφραση της επιθυμίας του για βελτίωση της προσωπικότητάς του. σε πολλά επίπεδα.
Ωστόσο, τις περισσότερες φορές η τελειοθηρία αγγίζει τον ψυχαναγκασμό και τότε η κατάκτηση υψηλών στόχων, συχνά ιδιαίτερα δύσκολων και ανέφικτων, μετατρέπεται σε μία παγίδα του ανθρώπινου νου, σε ένα φαύλο συνεχούς αμφισβήτησης του «εγώ», χαμηλής αυτοεκτίμησης, αποτυχίας, απογοήτευσης και παραίτησης έως ότου τεθεί ο επόμενος υψηλός στόχος και ο κύκλο ξεκινήσει ξανά. Απόρροια αυτού είναι το αίσθημα αποξένωσης του ανθρώπου από τον ίδιο του τον εαυτό, η αδυναμία δημιουργίας ενός βαθύτερου εσωτερικού κόσμου και η φυλάκιση της ευαισθησίας και των αυθόρμητων συναισθημάτων σε μία ανελέητη προσπάθεια για την επίτευξη του «τέλειου».
Τότε, ειδικά εμείς οι νέοι, αδυνατώντας να διαχειριστούμε αυτά τα δύσκολα συναισθήματα που προκαλούνται από την ψυχαναγκαστική τελειομανία, την οποία επιβάλλουμε στον εαυτό μας ώστε να νιώσουμε την αποδοχή, την αγάπη και την εσωτερική γαλήνη που ενδεχομένως νιώθουμε ότι μας λείπουν, οδηγούμαστε πολλές φορές στα σκοτεινά μονοπάτια των διατροφικών διαταραχών. Η αδηφάγα κατανάλωση του φαγητού ή αντίστοιχα η στέρηση αυτού αποτελεί μια προσπάθεια για αίσθημα πληρότητας απέναντι στη μοναξιά, το κενό και τις φοβίες που χαράζουν υπομονετικά και χρόνια την ψυχή. Έτσι, η καθημερινότητα μετατρέπεται σε ένα εφιάλτη με τις διαπροσωπικές σχέσεις να καθίστανται ολοένα και πιο δύσκολες. Σε αυτό το σημείο πετυχαίνεται ένας αθέμιτος συμβιβασμός.
Ο άνθρωπος έχοντας εισέλθει στη φάση του «αβοήθητου» παραδίνεται και η συνείδησή του συμβιβάζεται. Η συνείδηση, αυτό το καθρέφτισμα της μέλαινας πραγματικότητας της ζωής ενός ανθρώπου με κάποια ψυχαναγκαστική διαταραχή, αυτό το είδωλο που δεν είναι τίποτε άλλο από ένα πλασματικό δημιούργημα μετατρέπει την ανθρώπινη ψυχή σε ένα νέο πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέυ βαμμένο με χρώματα λευκά και μαύρα που αντικατοπτρίζουν το «όλα ή τίποτα» που τους χαρακτηρίζει, την «ηθική του σφιγκτήρα» όπως κάποιοι αποκαλούν ειρωνικά.
Ο άνθρωπος, λοιπόν, που ταλανίζεται από κάποια διατροφική διαταραχή μετατρέπεται σε ένα νέο Ντοστογιέφσκι που προσπαθεί να ξεφύγει από την τυραννία της ψυχαναγκαστικής του σκέψης βουλιάζοντας ανάλγητος και ψυχικά εξαντλημένος στο φαγητό ή στην πλήρη απουσία αυτού. Η πνοή δημιουργίας, το πάθος για ζωή, η ενεργητικότητα, ο ερωτισμός, αποχαυνώνονται και παρασύρονται στα σκοτεινά κανάλια της ανθρώπινης σκέψης, εκεί που ο πόνος της απόρριψης και του αισθήματος αποτυχίας στον προσωπικό υψηλό πήχη των προσδοκιών παρελαύνουν θριαμβευτικά και γίνονται παράσιτα της ψυχής.
Το είδωλο στον καθρέπτη παίρνει άλλη μορφή, η πραγματικότητα δίνει τη θέση στην πλασματική εικόνα και τα υγιή συναισθήματα γίνονται υπόδουλοι εσωτερικών ανασταλτικών ψυχικών μηχανισμών που καταψύχουν την ψυχική ισορροπία και γαλήνη. Άραγε είναι όμως μόνο παιχνίδι του νου; Μήπως τελικά ο άνθρωπος που πάσχει από ψυχαναγκαστική τελειομανία που συνακόλουθα τον οδηγεί σε κάποια μορφή διατροφικής διαταραχής, φοβάται να δει το πραγματικό του εαυτό και επαναπαύεται στο πλασματικό είδωλο που δημιουργεί ο νους του, σε μία προσπάθεια επιβίωσης από τον ψυχικό πόνο που νιώθει;
Ο Έριχ Φρομ διατύπωσε την άποψη πως ο σύγχρονος άνθρωπος φοβάται να αντικρύσει τον εαυτό του κατάματα. Φοβάται τις εσωτερικές αντιφάσεις και ενδεχομένως την οδύνη που θα μπορούσε να γεννήσει η διαπίστωση ότι από τον εσωτερικό κόσμο δεν απομένουν και πολλά για να υπερασπίσει. Φοβάται την περισυλλογή και την αυτογνωσία, όμως δίχως αυτές τις ασφαλιστικές δικλείδες, δεν νοείται η κατάκτηση της εσωτερικής ζωής η οποία είναι ταυτότητα και απόδειξη αυθεντικότητάς μας.
Ο Ανθρωπος Φοβάται
Ευφυϊα και ψυχικές διαταραχές: αυτοκαταστροφικός μονόδρομος
ή εποικοδομητική (υπο όρους) αμφίδρομη σχέση;
Πριν από 2.500 χρόνια ο Αριστοτέλης υποστήριξε πως «δεν υπάρχει καμία μεγάλη ιδιοφυΐα χωρίς κάποια δόση παράνοιας». Σήμερα ο ισχυρισμός του αποδεικνύεται επιστημονικά καθώς πολυάριθμες μελέτες αποδεικνύουν πως η ευφυΐα σχετίζεται με ισχυρότερες τάσεις που αφορούν στην κατάθλιψη, στη σχιζοφρένεια και στη διπολική διαταραχή καθώς επίσης και σε εθισμούς όπως τα ναρκωτικά και το αλκοόλ. Σύμφωνα με μία μελέτη που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Neuron αυτό οφειλεται σε μία πρωτεΐνη που παράγεται στον εγκέφαλο (neuronal calcium sensor-1 protein) και η οποία έχει άμεση σύνδεση με τη μνήμη, τη δημιουργική σκέψη και με σοβαρές ψυχικές διαταραχές όπως οι παραπάνω.
Επιπρόσθετα, σε έρευνες που έλαβαν χώρα στην Αγγλία και σε Σκανδιναβικές χώρες αποδεικνύεται πως υπάρχει άρρηκτος δεσμός ανάμεσα στη διπολική διαταραχή και στις υψηλές επιδόσεις των μαθητών στο σχολείο ειδικότερα σε όσους μελετούσαν μαθηματικά, λογοτεχνία και μουσική. Αυτό άλλωστε επιβεβαιώνεται ιστορικά από αναρίθμητα παραδείγματα εξεχόντων προσωπικοτήτων του χώρου της τέχνης και των επιστημών που ταλανίστηκαν από σοβαρές ψυχικές ασθένειες κατα τη διάρκεια του πολύκροτου βίου τους όπως ο Van Gogh, ο Κερτ Κομπέιν,η Σύλβια Πλαθ, ο Έντεκα Άλαν Πόε, η Βιρτζίνια Γουλφ και χιλιάδες άλλοι.
Φαίνεται λοιπόν, πως αναπτύσσεται μία αλληλοσχέση ανάμεσα στην ευφυΐα και το δημιουργικό πνεύμα κάτι ωστόσο που δεν αποτελεί τον κανόνα σύμφωνα με μία γνωστή έρευνα των Getzels και Jackson (1962), που δείχνει ότι δημιουργικοί άνθρωποι δεν ήταν κατ’ ανάγκην και οι έχοντες την πλέον υψηλή νοημοσύνη. Αυτό το συμπέρασμα χρήζει ιδιαίτερης προσοχής καθώς σε πολλές περιπτώσεις ανθρώπων με έντονη συνύπαρξη ψυχικών ασθενειών και καλλιτεχνικής δραστηριότητας, οι πράξεις αυτοχειρίας κατέχουν υψηλό ποσοστό καθιστώντας τις πράξεις αυτοκαταστροφής ως μία πράξη ηρωισμού σε μία προσπάθεια λύτρωσης μίας βασανισμένης ιδιοφυίας. Φυσικά αυτός ο τρόπος σκέψης κρίνεται από την επιστημονική κοινότητα ως ανεδαφικός καθώς η γοητεία σε μία πράξη αυτοχειρίας είναι το ίδιο παράλογη με τη δαιμονοποίησή της αφού αναστέλλει την κατανόησή μας για σοβαρές ψυχικές διαταραχές που υποβόσκουν στις εξέχοντες καλλιτεχνικές προσωπικότητες που ενδεχομένως πολλοί από εμας έχουμε θαυμάσει.
Αυτό που πρέπει να γίνει σαφές είναι πως η κατάθλιψη ή οποιαδήποτε άλλη ψυχική διαταραχή δεν αποτελεί το εισιτήριο μίας ιδιοφυίας και κατ’επεκτάση μίας πράξης αυτοχειρίας. Η αυτοκτονία αποτελεί μία από τις σοβαρότερες εκφάνσεις των ψυχικών ασθενειών και σίγουρα δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να θεωρηθεί ως μία φυσιολογική ή ακόμα και ηρωική πράξη ενός ευφυούς και δημιουργικού ανθρώπου. Ένας άνθρωπος που προβαίνει σε μία τέτοια ενέργεια, κρίνεται ψυχικά διαταραγμένος και στόχος μας θα πρέπει να είναι η πρόληψη και η σωστή ενημέρωση από επιστήμονες του χώρου της Ψυχιατρικής έτσι ώστε να αντιμετωπίσουμε με τον κατάλληλο χειρισμό τέτοιες περιπτώσεις που ενδεχομένως αντιλήφθουμε στο περιβάλλον μας.
Αξίζει να σημειωθεί πως η οπτική γωνία με την οποία βλέπουμε τέτοιες καταστάσεις διαδραματίζει πολύ σημαντικό ρόλο καθώς οδηγεί πολλούς ανθρώπους στο να χρησιμοποιούν τις ταμπέλες του «άρρωστου», του «καταθλιπτικού», του «προβληματικού» κ.ά τις οποίες μακροπρόθεσμα θα υιοθετήσει και ο ίδιος ο πάσχων οδηγώντας τον συχνά σε προβληματικές εσωτερικεύσεις που λειτουργούν ανασταλτικά στην προσπάθεια ανάρρωσής του. Η παιδεία, οι αντιλήψεις και το πνευματικό επίπεδο της κοινωνίας καθώς και η η επιστημονική πρόοδος σε θέματα ψυχικής υγείας της κάθε χώρας ασφαλώς διαδραματίζει βαρυσήμαντο ρόλο στην υιοθέτηση τέτοιων απόψεων.
Εν κατακλείδι, η αλληλοσχέση δημιουργικότητας, ευφυίας και ψυχικών διαταραχών είναι επιστημονικά αποδεδειγμένη και δεδομένου οτι η αυτοχειρία ή οποιαδήποτε άλλη πράξη αυτοκαταστροφής αποτελούν τις σοβαρότερες εκφάνσεις αυτών των διαταραχών, δεν θα πρέπει να θεωρούνται σε καμία περίπτωση ως μία δικαιολογημένη ή «φυσιολογική» αντίδραση λύτρωσης υπο το μανδύα της «βασανισμένης ιδιοφυίας». Κρίνεται αναπόδραστη αναγκαιότητα η συνειδητοποίηση εκ μέρους του πάσχοντος αλλά και του περιβάλλοντός του, πως οποιαδήποτε ψυχική ασθένεια δεν αποτελεί αντικείμενο ντροπής, τύψεων ή κατωτερότητας γι’αυτό και η αποδοχή της διαφορετικότητας του ατόμου καθώς και η ορθολογική αντιμετώπιση της συμπτωματολογίας του, θα αποτελέσουν το εναρκτήριο λάκτισμα στην προσπάθεια απελευθέρωσης από τους δαίμονες που αποδομούν την ψυχική του ισορροπία.
Στόχος καθίσταται η πρόληψη και η σωστή ενημέρωση από επιστήμονες της Ψυχιατρικής σε θέματα ψυχικής υγείας. Η οποιαδήποτε ακραία αντιμετώπιση των ψυχικών ασθενειών αποτελεί τροχοπέδη στην προσπάθεια παροχής βοήθειας σε ανθρώπους που πραγματικά χρειάζονται την στήριξη και την επιστημονική αρωγή μας.Με αυτή την ασφαλιστική δικλείδα, άνθρωποι με ιδιάιτερη ευφυία που ενδεχομένως αντιμετωπίζουν κάποια διαταραχή θα μπορέσουν να εκφράσουν εποικοδομητικά το μεγαλείο του ταλέντου τους. Ίσως τελικά αυτή η ανάγκη έκφρασης του ιδιαίτερου ψυχισμού τους και η απόδραση από την επίπονη πραγματικότητα είναι που ωθούν αυτά τα άτομα στην ενασχόλησή τους με τον κόσμο των τεχνών και των επιστημών καθιστώντας τους ιδιαίτερα επιτυχημένους στο αντικείμενο που επιλέγουν.
Το καπλάνι της τελειοθηρίας
Παρατηρώντας την ιστορία του ανθρώπου από την εποχή που έφτιαξε τον πέλεκυ μέχρι την εφεύρεση της θερμοπυρηνικής βόμβας, θα συνειδητοποιήσει κανείς ότι το ανθρώπινο είδος χαρακτηρίζεται από ένα απίστευτο παραλογισμό ριζωμένο στην εγκεφαλική οργάνωσή του όπως αναφέρει ο Καίσλερ. Η παράδοξη ανθρώπινη συμπεριφορά μπορεί να γίνει κατανοητή αν σκεφτεί κανείς πως ο άνθρωπος διακόσμησε την Capella Sixtina και κατασκεύασε το διεθνή διαστημικό σταθμό ενώ ταυτόχρονα συμμετείχε σε εγκληματικές ενέργειες, ανθρωποκτονίες καθώς και πολεμικές συρράξεις.
Αναρωτιέται λοιπόν κανείς, τι έχει μέσα στο κεφάλι του αυτός ο Ηomo; Τι χάος, τι αντίφαση, τι χίμαιρα είναι αυτός ο ανθρώπινος εγκέφαλος και πώς αντιδρά στη σύγχρονη μορφή της κοινωνίας που επιβάλλει το «φαίνεσθαι» ως κώδικα κοινωνικής επιτυχίας; Ραγδαίοι ρυθμοί ζωής, άγχος, απογυμνωμένες από κάθε ηθική αξία κοινωνικές δομές, επιδερμικές διαπροσωπικές σχέσεις, αλλοτρίωση, φοβίες, τρέχουν να αιχμαλωτίσουν τα πάντα, το βάθος γίνεται πλάτος, το επουσιώδες αντικαθιστά το ουσιώδες, το πνεύμα ατονεί και η ψυχή χάνεται στο κυκεώνα του «φαίνεσθαι», της «τέλειας» εικόνας σε μία προσπάθεια να γεμίσει τα τενεκεδένια κονσερβοκούτια άδειων συναισθημάτων που τη ρυπαίνουν. Υψηλές απαιτήσεις, μεγάλοι στόχοι, αναζήτηση του «τέλειου» αποτελούν χαρακτηριστικά γνωρίσματα πολλών ανθρώπων ειδικά των νέων που αδυνατούν να διαχειριστούν τα συναισθήματα άγχους και πίεσης που νιώθουν.
Σίγουρα η γόνιμη τελειοθηρία που στηρίζεται στη θεσμοθέτηση στόχων και προσπάθεια επίτευξης τους με τη συνδρομή των πνευματικών και ψυχικών δυνάμεων του ανθρώπου, αποτελούν μία υγιή έκφραση της επιθυμίας του για βελτίωση της προσωπικότητάς του. σε πολλά επίπεδα. Ωστόσο, τις περισσότερες φορές η τελειοθηρία αγγίζει τον ψυχαναγκασμό και τότε η κατάκτηση υψηλών στόχων, συχνά ιδιαίτερα δύσκολων και ανέφικτων, μετατρέπεται σε μία παγίδα του ανθρώπινου νου, σε ένα φαύλο συνεχούς αμφισβήτησης του «εγώ», χαμηλής αυτοεκτίμησης, αποτυχίας, απογοήτευσης και παραίτησης έως ότου τεθεί ο επόμενος υψηλός στόχος και ο κύκλο ξεκινήσει ξανά. Απόρροια αυτού είναι το αίσθημα αποξένωσης του ανθρώπου από τον ίδιο του τον εαυτό, η αδυναμία δημιουργίας ενός βαθύτερου εσωτερικού κόσμου και η φυλάκιση της ευαισθησίας και των αυθόρμητων συναισθημάτων σε μία ανελέητη προσπάθεια για την επίτευξη του «τέλειου».
Τότε, ειδικά εμείς οι νέοι , αδυνατώντας να διαχειριστούμε αυτά τα δύσκολα συναισθήματα που προκαλούνται από την ψυχαναγκαστική τελειομανία, την οποία επιβάλλουμε στον εαυτό μας ώστε να νιώσουμε την αποδοχή, την αγάπη και την εσωτερική γαλήνη που ενδεχομένως νιώθουμε ότι μας λείπουν, οδηγούμαστε πολλές φορές στα σκοτεινά μονοπάτια των διατροφικών διαταραχών. Η αδηφάγα κατανάλωση του φαγητού ή αντίστοιχα η στέρηση αυτού αποτελεί μια προσπάθεια για αίσθημα πληρότητας απέναντι στη μοναξιά, το κενό και τις φοβίες που χαράζουν υπομονετικά και χρόνια την ψυχή. Έτσι, η καθημερινότητα μετατρέπεται σε ένα εφιάλτη με τις διαπροσωπικές σχέσεις να καθίστανται ολοένα και πιο δύσκολες.
Σε αυτό το σημείο πετυχαίνεται ένας αθέμιτος συμβιβασμός. Ο άνθρωπος έχοντας εισέλθει στη φάση του «αβοήθητου» παραδίνεται και η συνείδησή του συμβιβάζεται. Η συνείδηση, αυτό το καθρέφτισμα της μέλαινας πραγματικότητας της ζωής ενός ανθρώπου με κάποια ψυχαναγκαστική διαταραχή, αυτό το είδωλο που δεν είναι τίποτε άλλο από ένα πλασματικό δημιούργημα μετατρέπει την ανθρώπινη ψυχή σε ένα νέο πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέυ βαμμένο με χρώματα λευκά και μαύρα που αντικατοπτρίζουν το «όλα ή τίποτα» που τους χαρακτηρίζει, την «ηθική του σφιγκτήρα» όπως κάποιοι αποκαλούν ειρωνικά.
Ο άνθρωπος, λοιπόν, που ταλανίζεται από κάποια διατροφική διαταραχή μετατρέπεται σε ένα νέο Ντοστογιέφσκι που προσπαθεί να ξεφύγει από την τυραννία της ψυχαναγκαστικής του σκέψης βουλιάζοντας ανάλγητος και ψυχικά εξαντλημένος στο φαγητό ή στην πλήρη απουσία αυτού. Η πνοή δημιουργίας, το πάθος για ζωή, η ενεργητικότητα, ο ερωτισμός, αποχαυνώνονται και παρασύρονται στα σκοτεινά κανάλια της ανθρώπινης σκέψης, εκεί που ο πόνος της απόρριψης και του αισθήματος αποτυχίας στον προσωπικό υψηλό πήχη των προσδοκιών παρελαύνουν θριαμβευτικά και γίνονται παράσιτα της ψυχής. Το είδωλο στον καθρέπτη παίρνει άλλη μορφή, η πραγματικότητα δίνει τη θέση στην πλασματική εικόνα και τα υγιή συναισθήματα γίνονται υπόδουλοι εσωτερικών ανασταλτικών ψυχικών μηχανισμών που καταψύχουν την ψυχική ισορροπία και γαλήνη.
Άραγε είναι όμως μόνο παιχνίδι του νου;
Μήπως τελικά ο άνθρωπος που πάσχει από ψυχαναγκαστική τελειομανία που συνακόλουθα τον οδηγεί σε κάποια μορφή διατροφικής διαταραχής, φοβάται να δει το πραγματικό του εαυτό και επαναπαύεται στο πλασματικό είδωλο που δημιουργεί ο νους του, σε μία προσπάθεια επιβίωσης από τον ψυχικό πόνο που νιώθει; Ο Έριχ Φρομ διατύπωσε την άποψη οι ο σύγχρονος άνθρωπος φοβάται να αντικρύσει τον εαυτό του κατάματα. Φοβάται τις εσωτερικές αντιφάσεις και ενδεχομένως την οδύνη που θα μπορούσε να γεννήσει η διαπίστωση ότι από τον εσωτερικό κόσμο δεν απομένουν και πολλά για να υπερασπίσει. Φοβάται την περισυλλογή και την αυτογνωσία όμως δίχως αυτές τις ασφαλιστικές δικλείδες, δεν νοείται η κατάκτηση της εσωτερική ζωής η οποία είναι ταυτότητα και απόδειξη αυθεντικότητάς μας.
Η αυτογνωσία λοιπόν και η βαθιά ενδοσκόπηση θα γίνουν αρωγοί στην προσπάθεια ενός ανθρώπου με τη συγκεκριμένη διαταραχή, να ανακαλύψει τις βαθύτερες συναισθηματικές αιτίες αυτής της μέλαινας πραγματικότητας που βιώνει και με τη βοήθεια των ειδικών Ψυχικής Υγείας , να μπορέσει να βρει το νόημα της ζωής του και να απαλλαγεί από τους εσωτερικούς δαίμονες που τον κατακλύζουν. Να μπορέσει να κατακτήσει την ευτυχία, αυτή την υπέρτατη αξία, που αποτελεί τη μοναδική για τον κάθε άνθρωπο «ιθάκη». Αγαπόντας και αποδέχοντας την ανθρώπινη φύση που δεν είναι ποτέ «τέλεια» και γενόμενος δότης αληθινών συναισθημάτων προς τους ανθρώπους που έχει στη ζωή του, η μετάγγιση της αγάπης θα ανταμείψει αυτό τον βασανισμένο ψυχικά άνθρωπο.
Εν κατακλείδι, να σημειωθεί πως σίγουρα δεν νοείται ζωή δίχως στόχους και φιλοδοξίες. Η θεσμοθέτηση υψηλών στόχων ανήκει και αυτή στις λογικές και σεβαστές ανάγκες του ανθρώπου. Άλλωστε ένα ιδιαίτερο γνώρισμα ειδικά των νέων είναι να μάχονται επιστρατεύοντας τα ψυχικά και πνευματικά τους αποθέματα. Ωστόσο, αυτό που πρέπει να γίνει απόλυτα σαφές είναι ότι η προσπάθεια είναι αυτή που τιμά τους ανθρώπους και ακόμη και αν ο στόχος τον οποίο εχει θέσει κάποιος δεν επιτευχτεί, αυτό δεν μεταφράζεται σε αποτυχία καθώς το ταξίδι για την πραγμάτωση αυτών των στόχων θα εχει εφοδιάσει τις ψυχικές του αποσκευές με πολύτιμα λάφυρα εμπειριών και νέων προοπτικών για τη ζωή.
Η αποδέσμευση από τον ψυχαναγκασμό της τελειομανίας και η *υγιής σχέση με το φαγητό θα μπορέσουν να συμβάλλουν στην κατάκτηση της εσωτερικής γαλήνης και ευτυχίας που τα άτομα με τέτοιου είδους διαταραχές επιζητούν. Ας γίνει στόχος το «κάλλιστο» σε συμφωνία με τις δυνατότητες και τα ψυχικά αποθέματα του καθενός και όχι το «μέγιστο». Η ευτυχία βρίσκεται εκεί έξω κρυμμένη στις πιο απλές, αδιόρατες και φαινομενικά ασήμαντες στιγμές όπως σε ένα ζεστό χαμόγελο, σ’ ένα όμορφο λουλούδι που κάνει την πρώτη του εμφάνιση την άνοιξη, σε μία βόλτα με αγαπημένα πρόσωπα, στην απόλαυση του να βλέπουμε ένα ουράνιο τόξο να ζωγραφίζεται στο γαλάζιο του ουρανού μετά από μία μπόρα, στον ψίθυρο στο αυτί του αγαπημένου μας «σ’αγαπώ» και δεν ζητάει να μαστε τέλειοι για να την κατακτήσουμε.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου