Οι πολλές όψεις ενός νομίσματος

Ένα απλό νόμισμα στο χέρι σου μπορεί να περιγραφεί ως ένα κομμάτι μέταλλο, ως πεπλατυσμένος κύλινδρος, ως χρήμα, ως εμπόρευμα, ως δίσκος από χαλκό ή νικέλιο ή ως ένα βλήμα.

   

Όλες οι απόψεις είναι σωστές, καίτοι επί μέρους… Όλοι οι ορισμοί είναι αποδεκτοί… Αποδεκτοί, με τον όρο ότι αυτές οι διαφορετικές απόψεις δεν αρχίζουν με τις λέξεις: «Ένα νόμισμα δεν είναι τίποτ’ άλλο εκτός από…»

Ο άνθρωπος, όπως ένα πολύεδρο με άπειρες όψεις, είναι κάτι πολύ περισσότερο από κάθε μια όψη ξεχωριστά, και κάτι πολύ διαφορετικό από το απλό άθροισμα όλων μαζί των όψεων.
Μπορεί κανείς, από τώρα ως την αιωνιότητα, να δηλώνει βέβαιος ότι η αγάπη, η αφοσίωση ή η αλληλεγγύη, η συμπάθεια και η φιλία είναι: «Απλοί μηχανισμοί άμυνας του πληγωμένου ή ένοχου εγώ».

Είναι κατανοητά, αποδεκτά και τεκμηριωμένα όλα αυτά, πράγματι… Πώς εξηγείται, όμως, ότι αν μετασχηματιστούν σε αξίες, αυτά τα συναισθήματα μετατρέπονται σε δυνατές παρορμήσεις για ορισμένους από εμάς; Παρορμήσεις τόσο σημαντικές που χωρίς αυτές δεν ζούμε, και που γι’ αυτές μπορούμε να πεθάνουμε;

Αν εξηγηθεί μηχανιστικά, η συμπεριφορά των ανθρώπων συχνά θα μας φανεί ανόητη, άλλες φορές γελοία κι άλλοτε πάλι δυσερμήνευτη. Το πιο διάσημο παράδειγμα για την περιπετειώδη εξέλιξη της συμπεριφοράς δεν μελετήθηκε σε ανθρώπους αλλά σε πρωτεύοντα, σ’ αυτό που ονομάστηκε: «το φαινόμενο του εκατοστού πιθήκου».

Μια νεαρή πιθηκίνα της Ιαπωνίας ονόματι Κίκα, του είδος Macaca fuscata, ζούσε στο νησί Koshima.
Ένα πρωί, η Κίκα ανέπτυξε αυθόρμητα μια συμπεριφορά χωρίς προηγούμενο στους πιθήκους του είδους της: ανακάλυψε τυχαία ότι οι πατάτες που άφηναν οι άνθρωποι που φρόντιζαν τα ζώα και ήταν γεμάτες χώμα, είχαν σαφώς καλύτερη γεύση αν τις έπλενε στο ποτάμι. Η πιθηκίνα επανέλαβε την επιχείρηση και μετά δίδαξε στις κόρες της αυτή τη νέα συμπεριφορά. Πιθανώς, αυτές τη μεταβίβασαν στα πιο κοντινά θηλυκά. Οι παρατηρητές των πιθήκων απλώς κατέγραψαν το φαινόμενο χωρίς να επιδράσουν σ’ αυτό με κανέναν τρόπο. Ύστερα από κάποιο διάστημα, εκατό από τις διακόσιες πιθηκίνες που κατοικούσαν στο νησί είχαν συνηθίσει να πλένουν τις πατάτες. Τίποτα το περίεργο ως εδώ.

Το παράξενο συνέβη όταν οι παρατηρητές ανακάλυψαν ότι παρόμοια συμπεριφορά είχαν υιοθετήσει και τα θηλυκά που ζούσαν σε γειτονικά νησιά, όπου δεν υπήρχε η παραμικρή πιθανότητα κάποιος πίθηκος να έχει μεταδώσει τη γνώση αυτή.

Το πείραμα, που επαναλήφθηκε εκατοντάδες φορές, απέδειξε ότι αν ένα ορισμένο πλήθος μελών ενός είδους αναπτύξει ορισμένες ικανότητες ή υιοθετήσει κάποια συμπεριφορά, το ίδιο θα κάνουν κι άλλα μέλη του είδους, ακόμα κι όταν δεν υπάρχουν συμβατικοί τρόποι επαφής μεταξύ τους.

Εάν οποιοσδήποτε επιστήμονας ρωτηθεί ιδιαιτέρως για το πώς εξηγείται αυτό το φαινόμενο… θα πρέπει να απαντήσει (αν είναι έστω και λίγο ειλικρινής) ότι δεν έχει ιδέα.

Δεν είναι υποχρεωτικό, στη σημερινή εποχή της ηθικής χαλάρωσης ως και στην επιστήμη, να δώσουμε μια «οποιαδήποτε εξήγηση» σε κάτι που δεν έχει καμία εξήγηση.

Η αποκάλυψη της αλήθειας είναι αναπόφευκτη. Μπορεί κάποιος να προσπαθήσει να την κρύψει, για ένα μικρό διάστημα μπορεί να την καλύψει με κάποια πονηρή μεταμφίεση. Αργά ή γρήγορα, όμως, σαν ένα βαρέλι γεμάτο αέρα κρυμμένο κάτω απ’ το νερό, η αλήθεια αναδύεται στην επιφάνεια, μας αναγκάζει να την παραδεχτούμε, να ξανακοιτάξουμε τα δεδομένα, να αναδιατάξουμε τις παρατηρήσεις και να ερμηνεύσουμε πάλι τα γεγονότα…