Ο Θεαίτητος ορίζει ως γνώση την αίσθηση
Ο Ευκλείδης ανακαλεί στη μνήμη του παλαιότερη συζήτηση ανάμεσα στον Σωκράτη, τον νεαρό Θεαίτητο και τον δάσκαλό του, τον Θεόδωρο τον Κυρηναίο με κεντρικό θέμα τη γνώση. Ο Σωκράτης ζήτησε να καθορίσει ο Θεαίτητος την ουσία της γνώσης και, όταν εκείνος δήλωσε την αμηχανία του να δώσει έναν ικανοποιητικό ορισμό, ο φιλόσοφος τον ενθάρρυνε, επικαλούμενος τη βοήθεια της μαιευτικής μεθόδου και του θεού.
ΘΕΑΙ. Ἀλλὰ μέντοι, ὦ Σώκρατες, σοῦ γε οὕτω παρα-
κελευομένου αἰσχρὸν μὴ οὐ παντὶ τρόπῳ προθυμεῖσθαι ὅτι
[151e] τις ἔχει λέγειν. δοκεῖ οὖν μοι ὁ ἐπιστάμενός τι αἰσθάνεσθαι
τοῦτο ὃ ἐπίσταται, καὶ ὥς γε νυνὶ φαίνεται, οὐκ ἄλλο τί
ἐστιν ἐπιστήμη ἢ αἴσθησις.
ΣΩ. Εὖ γε καὶ γενναίως, ὦ παῖ· χρὴ γὰρ οὕτως ἀποφαι-
νόμενον λέγειν. ἀλλὰ φέρε δὴ αὐτὸ κοινῇ σκεψώμεθα,
γόνιμον ἢ ἀνεμιαῖον τυγχάνει ὄν. αἴσθησις, φῄς, ἐπιστήμη;
ΘΕΑΙ. Ναί.
ΣΩ. Κινδυνεύεις μέντοι λόγον οὐ φαῦλον εἰρηκέναι περὶ
[152a] ἐπιστήμης, ἀλλ’ ὃν ἔλεγε καὶ Πρωταγόρας. τρόπον δέ τινα
ἄλλον εἴρηκε τὰ αὐτὰ ταῦτα. φησὶ γάρ που «πάντων
χρημάτων μέτρον» ἄνθρωπον εἶναι, «τῶν μὲν ὄντων ὡς ἔστι,
τῶν δὲ μὴ ὄντων ὡς οὐκ ἔστιν». ἀνέγνωκας γάρ που;
ΘΕΑΙ. Ἀνέγνωκα καὶ πολλάκις.
ΣΩ. Οὐκοῦν οὕτω πως λέγει, ὡς οἷα μὲν ἕκαστα ἐμοὶ
φαίνεται τοιαῦτα μὲν ἔστιν ἐμοί, οἷα δὲ σοί, τοιαῦτα δὲ αὖ
σοί· ἄνθρωπος δὲ σύ τε κἀγώ;
ΘΕΑΙ. Λέγει γὰρ οὖν οὕτω.
[152b] ΣΩ. Εἰκὸς μέντοι σοφὸν ἄνδρα μὴ ληρεῖν· ἐπακολουθή-
σωμεν οὖν αὐτῷ. ἆρ’ οὐκ ἐνίοτε πνέοντος ἀνέμου τοῦ αὐτοῦ
ὁ μὲν ἡμῶν ῥιγῷ, ὁ δ’ οὔ; καὶ ὁ μὲν ἠρέμα, ὁ δὲ σφόδρα;
ΘΕΑΙ. Καὶ μάλα.
ΣΩ. Πότερον οὖν τότε αὐτὸ ἐφ’ ἑαυτοῦ τὸ πνεῦμα
ψυχρὸν ἢ οὐ ψυχρὸν φήσομεν; ἢ πεισόμεθα τῷ Πρωταγόρᾳ
ὅτι τῷ μὲν ῥιγῶντι ψυχρόν, τῷ δὲ μὴ οὔ;
ΘΕΑΙ. Ἔοικεν.
ΣΩ. Οὐκοῦν καὶ φαίνεται οὕτω ἑκατέρῳ;
ΘΕΑΙ. Ναί.
ΣΩ. Τὸ δέ γε «φαίνεται» αἰσθάνεσθαί ἐστιν;
ΘΕΑΙ. Ἔστιν γάρ.
[152c] ΣΩ. Φαντασία ἄρα καὶ αἴσθησις ταὐτὸν ἔν τε θερμοῖς
καὶ πᾶσι τοῖς τοιούτοις. οἷα γὰρ αἰσθάνεται ἕκαστος,
τοιαῦτα ἑκάστῳ καὶ κινδυνεύει εἶναι.
ΘΕΑΙ. Ἔοικεν.
ΣΩ. Αἴσθησις ἄρα τοῦ ὄντος ἀεί ἐστιν καὶ ἀψευδὲς ὡς
ἐπιστήμη οὖσα.
ΘΕΑΙ. Φαίνεται.
***
ΘΕΑΙ. Αλλά, Σωκράτη, όταν εσύ έτσι προτρέπης, είναι ντροπή να μη βάλη κανείς όλη του την προθυμία να πη ό,τι μπορεί. Νομίζω λοιπόν ότι όποιος ξέρει κάτι, αισθάνεται αυτό που ξέρει, και όπως τώρα τουλάχιστο είναι φανερό σε μένα, η γνώση άλλο δεν είναι από αίσθηση.
ΣΩ. Έδωσες, παιδί μου, απάντηση με όμορφο και ευγενικό τρόπο. Έτσι αλήθεια πρέπει να μίλα κανείς, όταν εκφράζη τη σκέψη του. Εμπρός τώρα ας εξετάσωμε μαζί αυτό που είπες αν είναι γόνιμο ή κούφιο. Αίσθηση λέγεις είναι η γνώση;
ΘΕΑΙ. Ναι.
ΣΩ. Μοιάζει να έχης πει όχι ασήμαντο λόγο για τη γνώση, αλλά αυτόν που έλεγε και ο Πρωταγόρας. Τα ίδια ακριβώς έχει πει αλλά με διαφορετικό τρόπο. Αν δεν γελιέμαι, ισχυρίζεται ότι ο άνθρωπος είναι «μέτρο όλων των πραγμάτων, εκείνων που υπάρχουν ότι υπάρχουν, εκείνων που δεν υπάρχουν, ότι δεν υπάρχουν». Το έχεις διαβάσει, φαντάζομαι· όχι;
ΘΕΑΙ. Το διάβασα, πολλές μάλιστα φορές.
ΣΩ. Κάπως έτσι δεν εννοεί; ότι όπως το κάθε πράγμα φαίνεται σε μένα, τέτοιο και είναι για μένα, και όπως φαίνεται σε σένα, τέτοιο πάλι είναι για σένα; Γιατί και συ και εγώ άνθρωποι είμαστε.
ΘΕΑΙ. Ναι, έτσι λέγει.
ΣΩ. Είναι φυσικό βέβαια ένας σοφός άνθρωπος να μη λέγη αερολογήματα· ας παρακολουθήσωμε λοιπόν τη σκέψη του. Όταν αλήθεια φυσά ο ίδιος αέρας, άλλος από μας δεν αισθάνεται ρίγος και άλλος όχι; άλλος ελαφρό ρίγος και άλλος πολύ;
ΘΕΑΙ. Ναι βέβαια.
ΣΩ. Τι θα πούμε λοιπόν τότε για τον ίδιο τον αέρα, ότι είναι ψυχρός ή όχι ψυχρός; Ή θα συμφωνήσωμε με τον Πρωταγόρα ότι για κείνον που αισθάνεται ρίγος είναι ψυχρός, και για τον άλλον όχι;
ΘΕΑΙ. Εύλογο είναι.
ΣΩ. Δε φαίνεται στον καθένα τους ότι έτσι είναι;
ΘΕΑΙ. Ναι.
ΣΩ. Και το φαίνεται δεν σημαίνει εδώ αισθάνεται;
ΘΕΑΙ. Σημαίνει, ναι.
ΣΩ. Εκείνο λοιπόν που μας φαίνεται είναι το ίδιο με την αίσθηση για τα θερμά και για όλα αυτού του είδους. Γιατί όπως τα αισθάνεται καθένας, έτσι κινδυνεύουν και να είναι για τον καθένα.
ΘΕΑΙ. Έτσι φαίνεται.
ΣΩ. Η αίσθηση λοιπόν αναφέρεται πάντα σε κείνο που υπάρχει και είναι αλάνθαστη, μια που είναι γνώση.
ΘΕΑΙ. Είναι φανερό.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου