Φιλόδημος: Οργίζεται ένας σοφός;

Η στατική κι η πραγματική οργή

Το “Περί Οργής” του Φιλόδημου αναφέρεται στο συναίσθημα του φόβου, του μένους, και της οργής.

Γι’ αυτό ένας σοβαρός σοφός διακατέχεται από μία σύντομη (στατική) οργή. Βέβαια η ονομασία “σύντομη οργή” διαφέρει από την πραγματική οργή. Και μα τον Δία δεν είναι σωστό να την αποκαλούμε με αυτή την ονομασία. Δηλαδή αυτήν την οργή ως “σύντομη οργή” για τους λόγους που θα εκτεθούν παρακάτω.

Διότι έχουμε πει ότι ως οργή, κατά το πλήρες νόημα της , λογίζεται ό,τι προστίθεται σ’ αυτήν.

Ούτε χρειάζεται να ξαναπούμε την διαφορά που έχει η σύντομη οργή από την οργή που γεννιέται στους περισσοτέρους. Γιατί οι περισσότεροι είναι προσηλωμένοι στο να θέλουν να πάρουν εκδίκηση από κάποιον που τους έβλαψε. Και γίνεται λόγω της άγνοιας της ονομασίας, αυτή η ονοματολογική διαφορά της εκδίκησης ή της μη εκδίκησης. Δηλαδή να αποκαλείται και στις δύο περιπτώσεις, οργή.

Και επιπλέον να λέμε ότι η οργή είναι σημείο κάποιας αδυναμίας. Και αυτό να το προσάπτουμε στον σοφό ώστε να τον κάνει αδύναμο. Αλλά αυτή η αδυναμία που λένε, δεν θα προξενήσει στον σοφό ουδεμία ενόχληση.

Για παράδειγμα, κάποιοι δικοί μας (Επικούρειοι) θεώρησαν φοβερό δεινό και θύμωσαν, που κάποιοι έγραψαν ενάντια στις Κύριες Δόξες του Επίκουρου.

Ο Επίκουρος όμως είχε τολμήσει να πει, ότι οι άνθρωποι βρίσκονται σε υποκρισία όταν διακατέχονται από οργή ή από χάρες ή και από άλλα παρόμοια.

Ενώ αντίθετα ο Αλέξανδρος που υπερίσχυσε όλων σε μεγάλο βαθμό, διακατέχονταν συχνά από μεγάλη οργή, καί είχε μύριες χάρες.

Πράγματι, λογικά δεν γίνεται αντιληπτή ως αδυναμία η οργή και οι χάρες. Όπου αυτά τα συναισθήματα είναι αντίθετα προς την ισχύ των αθλητών και των βασιλιάδων. Αλλά γίνεται αντιληπτή συνολικά η φύση του καθενός από αυτούς, που αρέσκονται στο να θανατώνουν και να προκαλούν οδύνες και συμφορές.

Στις οποίες μετέχει ασφαλώς καί ο Αλέξανδρος καί γενικά κάθε τέτοιος άνθρωπος. Και ίσως περισσότερο μετέχουν εκείνοι, που ένεκα της εξουσίας τους λέγονται ισχυρότεροι. Ισχυρότεροι, όπως ακριβώς ο Αλέξανδρος.

Έτσι λοιπόν μπορεί να ειπωθεί ότι ο σοφός είναι επιδεκτικός του θυμού, όπως συνηθίζουμε να αποδίδουμε αυτήν την ονομασία[1] για την πλέον κοινή χρήση.

Όμως δεν θα τον λέγαμε έτσι τον σοφό. Καί ως προς την ένταση του μεγέθους του θυμού, καί ως προς την ορμή του. Και που δεν συναινεί στην απόλαυση της εκδίκησης.

Πράγματι ο σοφός δεν πέφτει σε τέτοια έντονα πάθη.

Δηλαδή δεν πέφτει σε μανία.

Διότι η μανία είναι γεμάτη κακά.

Και η οποία έχει συγγένεια με τον θυμό.

Και ο θυμός, με την επιθυμία για εκδίκηση.

Εκδίκηση όπου θα αποφύγουμε σε κάθε μορφή της.

Καθώς είναι το μεγαλύτερο κακό.

Ο σοφός δεν ορμά για τιμωρία ως κάτι απολαυστικό.

Γιατί δεν προκύπτει απ’ αυτήν την τιμωρία κάτι ευχάριστο.

Αλλά όμως η τιμωρία είναι εντελώς σιχαμερή, όταν γίνεται αναγκαία.

Και γίνεται σιχαμερή όπως για παράδειγμα, η πόση αψινθίου[2] ή όπως μία χειρουργική τομή.

Πράγματι κατά τον Όμηρο[3], ο αγροίκος άνθρωπος, ο ακοινώνητος και ο ασεβής, όντως αγαπά τον πόλεμο και την εκδίκηση κατά των ανθρώπων.

Ενώ ο σοφός είναι πολύ ήμερος και πολύ επιεικής.

Και αυτός ο μη συνετός άνθρωπος που επιθυμεί την τιμωρία, παριστάνει έτσι την εκδίκηση, ως την καλύτερη προτίμησή του θυμού.

Επίσης προτιμά να καταποντιστεί και ο ίδιος μαζί με την τιμωρία, παρά να σκέφτεται ότι η μανία για τον σοφό είναι χείριστη τιμωρία απάνθρωπου είδους.

Και είναι δυνατόν για αυτά τα λόγια, που θα προσφερθούν από εμάς ως παρηγοριά, μερικοί θα διαστρέψουν τα επιχειρήματά μας για το προκείμενο θέμα και θα κατευθύνουν αλλού την συλλογιστική μας.

Και στους μεγαλύτερους δασκάλους[4] δεν αρέσει να θυμώνει ο σοφός και να εκφράζει εκδικητική οργή (θυμό), αλλά φυσιολογική οργή[5].

Πράγματι και ο Επίκουρος στο βιβλίο του “Αναφωνήσεις” διασαφηνίζει: ότι όποιος θυμώνει[6] είναι μέτριος άνθρωπος.

Και ο Μητρόδωρος όταν μιλά για τον “θυμό του σοφού”, τον θέλει να είναι πολύ σύντομος.

Και ο Έρμαρχος δεν θεωρεί ότι μπορεί να συγχωρήσει τον θυμό, αλλά μόνο την έντονη οργή.

Έτσι νιώθουν κατάπληξη μερικοί εδώ μέσα.

Μιλάω γι’ αυτούς που θέλουν να είναι ακριβείς ερμηνευτές των βιβλίων της Επικούρειας Σχολής. Γιατί αφού παρέλειψαν όλα όσα είχαν επισημανθεί προηγουμένως, προσπαθούσαν να αποδείξουν ότι ο σοφός θυμώνει ενάντια στους ανθρώπους, ακολουθώντας τάχατες τους μεγάλους δασκάλους.

Και οι πεποιθήσεις τους σχετικά με τον θυμό του σοφού, πολύ απέχουν από το να συνεισφέρουν για τον θυμό γενικά την κάθε διευκρινιστική έννοια του θυμού, όπως όφειλαν.

Και αυτό, γιατί δεν μας παρουσιάζουν καθόλου, και με συγκεκριμένο τρόπο, ούτε την έννοια της οργής ούτε την έννοια του θυμού ούτε τις διαφορές του θυμού με την οργή, τουλάχιστον όπως εμείς δείξαμε.

Και είναι φανερό ότι, καί κατά το μέγεθος καί κατά την ποιότητα διαφέρει από την φυσιολογική οργή, ο θυμός.

Και ότι οι άλλοι από εδώ μέσα, δεν έχουν συλλογιστεί ορθά ποια είναι η διαφορά του σημείου μεταξύ φυσιολογικής οργής και θυμού.

Έτσι πλανώνται αυτοί που πιστεύουν ότι ο σοφός πέφτει σε θυμό.

----------------------------------

[1] Ο Θυμός εδώ χρησιμοποιείται με την κοινή ονομασία του ως συνώνυμο της Οργής.
[2] Φυτό όπου παράγεται ομώνυμο ιατρικό εκχύλισμα με πικρή γεύση.
[3] Όμηρος: Ιλιάδα, Ι 63-64
[4] Τον Επίκουρο, τον Μητρόδωρο, τον Έρμαρχο κ.α.
[5] “Θυμός” = εκδικητική οργή. “Οργή” = φυσιολογική οργή
[6] Θυμώνει = Αισθάνεται εκδικητική οργή.

Και ο σοφός έχει αισθήματα. Έτσι θα εχθρεύεται, από ό,τι μας λέει ο Φιλόδημος, σε ακραίο βαθμό αυτόν που του έκανε κακό και θα τον μισεί. Επειδή θα τον έχει βλάψει σε μεγάλο βαθμό. Όμως δεν θα ταραχθεί. Διότι θα θεωρήσει την οργή ως στιγμιαία. Και φυσικά δεν θα επιδιώξει εκδίκηση. Διότι η εκδίκηση κατά τον σοφό είναι γνώρισμα κατώτερου ανθρώπου. Και επιπλέον, ότι η εκδίκηση στρέφεται ενάντια στον εκδικητή.