Οι σκοποί και τα μέσα είναι ένα αδιαπέραστο δίχτυ

ΤΕΛΕΟΛΟΓΙΑ. Προέρχεται από τη λέξη τέλος, που σημαίνει “σκοπός” ή “επιδίωξη”. Η τελεολογία (ή συνεπειολογία όπως συχνά καλείται) βεβαιώνει ότι καμιά πράξη δεν είναι σωστή ή λανθασμένη από μόνη της, αλλά ότι η ορθότητά της ή όχι εξαρτάται από το καλό ή το κακό των συνεπειών που επιφέρει.

Με άλλα λόγια, αν έχεις καλό αποτέλεσμα, έκανες το “σωστό”. Αν έχεις ένα κακό αποτέλεσμα, έκανες το “λάθος”.

Μια από τις επικρατούσες μορφές της τελεολογίας ονομάζεται “ωφελιμισμός της πράξης”. Αν έπρεπε να το συνοψίσετε σε μια πρόταση, θα έλεγε: “Να ενεργείς με έναν τρόπο τέτοιο ώστε να παράγει το μεγαλύτερο καλό για τον μεγαλύτερο αριθμό”. Από αυτή την άποψη, ο Ρομπέν των Δασών είναι σαφώς δικαιολογημένος να κλέβει από τους πλούσιους για να δίνει στους φτωχούς.

Σε τελική ανάλυση, υπάρχουν πολύ περισσότεροι φτωχοί από ό,τι πλούσιοι! Πολλοί περισσότεροι άνθρωποι θα ωφεληθούν παρά θα πληγούν από την “ανακατανομή” του πλούτου που έκανε ο Ρομπέν. Σύμφωνα με την προαναφερθείσα θεωρία, αυτό είναι ένα καλό αποτέλεσμα. Κι έτσι ο Ρομπέν πράττει σωστά που κλέβει.

Το κύριο προτέρημα της τελεολογίας είναι η απουσία προκατάληψης. Δεν αποδέχεται αλλά ούτε απορρίπτει καμία πράξη εκ των προτέρων, αλλά περιμένει το αποτέλεσμα της προτού εκφέρει γνώμη.

Όμως, αυτό είναι και μια από τις κύριες αδυναμίες της: Σχεδόν κάθε πράξη, ανεξάρτητα από το πόσο αποτρόπαια είναι, μπορεί να δικαιολογηθεί με μια έκκληση στις συνέπειές της. Για παράδειγμα, ο “ωφελιμισμός της πράξης” μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να δικαιολογηθεί το λιντσάρισμα ανθρώπων τους οποίους υποπτεύονται για εγκλήματα, αντί να τους δώσεις την ευκαιρία μιας δίκαιης δίκης. Στο κάτω κάτω, η συμμορία του λιντσαρίσματος είναι ευτυχισμένη με τη συμπεριφορά της, ακόμη κι αν το θύμα δεν είναι. Αν η ευτυχία είναι καλό πράγμα τότε το λιντσάρισμα είναι ένα παράδειγμα του αξιώματος “το μεγαλύτερο καλό για τον μεγαλύτερο αριθμό” και επομένως δικαιολογημένο “ωφελιμιστικά”.

Η χρησιμοποίηση του “ωφελιμισμού” με αυτό τον τρόπο αποτυγχάνει να λάβει υπόψη της τα τεράστια βάσανα του μικρότερου αριθμού, και έτσι επιτρέπει σε μια πλειοψηφία να αγνοεί τα δικαιώματα της μειοψηφίας. Όταν οι θέσεις μιας ομάδας ανατρέπουν τα δικαιώματα ενός ατόμου, η αδικία ακολουθεί κατά πόδας.

Η τελεολογία έχει κι άλλες αδυναμίες επίσης. Προϋποθέτει ότι εμείς γνωρίζουμε πως να μετρήσουμε το “καλό” ή το “κακό” των αποτελεσμάτων, σαν να ήταν λίγο ή πολύ κρέας ή λαχανικά πάνω σε μια ζυγαριά.

Στην πραγματικότητα κανείς δεν έχει ιδέα πώς να μετρήσει το καλό ή το κακό. Έτσι, αν δεν μπορεί να υπάρξει μία γενική συμφωνία πάνω στο τι είναι καλό ή κακό, δεν μπορεί να υπάρξει και συμφωνία για το αν η πράξη που το παρήγαγε είναι σωστή ή λανθασμένη.

Μπορεί να υπάρξει μόνο μία αυτο–δικαιωνόμενη συναίνεση, της οποίας θα γινόταν κατάχρηση για να υποστηριχθούν ακόμα και πολύ κακές πράξεις.

Ο Ρομπέν λοιπόν πρέπει να είναι πολύ προσεκτικός όταν δικαιολογεί τις πράξεις του με την τελεολογία.

Το να σκέφτεται κανείς για τις συνέπειες των πράξεών του είναι σημαντικό, αλλά οι επιδιώξεις δεν είναι ποτέ ανεξάρτητες από τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν για να τις επιτύχουμε.

 «Οι σκοποί και τα μέσα είναι ένα αδιαπέραστο δίχτυ]. -ΓΚΛΟΡΙΑ ΣΤΑΪΝΕΜ