Μεταφυσικές Θεωρήσεις

Μεταφυσική είναι ο κλάδος της φιλοσοφίας που προσπαθεί να ερμηνεύσει την φύση της πραγματικότητας του όντος και του κόσμου. Το όνομά της αντλεί την προέλευσή του από το έργο Μετά τα φυσικά του Αριστοτέλη.

Η μεταφυσική θέτει ερωτήματα όπως τα παρακάτω:

- Ποια είναι η φύση της πραγματικότητας;
- Ποια είναι η θέση της ανθρωπότητας στο σύμπαν;
- Είναι η αντίληψη των χρωμάτων αντικειμενική ή υποκειμενική;
-Υπάρχει ο κόσμος εκτός του νου μας;
- Ποια είναι η φύση των πραγμάτων, των γεγονότων, του χώρου (τόπων);

Βασικός κλάδος της μεταφυσικής είναι η οντολογία, η έρευνα σχετικά με το τι όντα (πράγματα) υπάρχουν στον κόσμο και ποιες είναι οι μεταξύ τους σχέσεις. Ο μεταφυσικός επίσης προσπαθεί να διερευνήσει τα νοητικά μοντέλα μέσω των οποίων οι αντιλαμβάνονται οι άνθρωποι τον κόσμο, συμπεριλαμβάνοντας την ύπαρξη, την έννοια του σκοπού, τις ιδιότητες των πραγμάτων, τον χώρο, τον χρόνο, την αιτιότητα και την πιθανότητα.

Σε πρόσφατους χρόνους, ο όρος «μεταφυσική» έχει επίσης χρησιμοποιηθεί με κάποια χαλαρότητα, αναφερόμενος σε θέματα που είναι πέρα από τον φυσικό κόσμο. Ένα βιβλιοπωλείο μεταφυσικής, για παράδειγμα, δεν είναι κάποιο που εμπορεύεται βιβλία οντολογίας, αλλά κυρίως κάποιο που πουλάει βιβλία για πνεύματα, θέματα πίστης, τις δυνάμεις των κρυστάλλων, αποκρυφισμό και άλλα παραπλήσια αντικείμενα.

Πριν από την ανάπτυξη της μοντέρνας επιστήμης, οι επιστημονικές ερωτήσεις ετίθεντο ως τμήμα της μεταφυσικής, γνωστής ως «φυσική φιλοσοφία». Ο όρος «επιστήμη» από μόνος του, σήμαινε «γνώση». Η επιστημονική επανάσταση ωστόσο, μετέτρεψε την φυσική φιλοσοφία σε μία εμπειρική και πειραματική δραστηριότητα, διάφορη από την υπόλοιπη φιλοσοφία, και στο τέλος του 18ου αιώνα, άρχισε να ονομάζεται «επιστήμη» για να διαχωριστεί από τη φιλοσοφία.

Έτσι, η μεταφυσική κατέληξε να αποτελεί τον φιλοσοφικό εκείνο τομέα, που προοριζόταν για την εξέταση θεμάτων πέρα από τον φυσικό κόσμο. Η φυσική φιλοσοφία και η επιστήμη μπορούν ακόμα να θεωρηθούν ως θέματα της μεταφυσικής, εάν ο ορισμός της «μεταφυσικής» συμπεριλαμβάνει εμπειρικές ερμηνείες.

Η μεταφυσική είναι ένας κλάδος της φιλοσοφίας που αποτελείται από την οντολογία και την κοσμολογία. Με την "ασθενή" έννοια, ο όρος μεταφυσική χρησιμοποιείται για να αναφερθεί στις διάφορες New Age, μη-εμπειρικές ιδέες όπως ότι η ενέργεια (τσι, πράνα) εναρμονίζεται, ισορροπείται, ευθυγραμμίζεται, ξεμπλοκάρεται κλπ. Αν και η μεταφυσική με την "ασθενή" έννοια είναι η πιο συχνή στο Λεξικό του Σκεπτικιστή, εδώ ασχολούμαστε με την "ισχυρή" έννοια του όρου.

Ο όρος "μεταφυσική" συχνά χρησιμοποιείται για ν' αναφερθεί σε ιδέες και θεωρίες ως προς το τι είδους υπάρξεις είναι πραγματικές, τη φύση αυτών των υπάρξεων και των εννοιών και της γλώσσας που χρησιμοποιούμε για να σκεφτούμε, να μιλήσουμε ή να γράψουμε γι' αυτές τις υπάρξεις. Για παράδειγμα μια θεωρία του νου θα είναι μια μεταφυσική θεωρία που ασχολείται με νοητικά φαινόμενα και έννοιες όπως η αντίληψη, η ιδέα, η συνείδηση, η μνήμη, η πρόθεση, το κίνητρο, η λογική κλπ. Παρ' ολ' αυτά, τυπικά ο όρος "μεταφυσική" χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει πιο ευρείες θεωρίες της πραγματικότητας, και για πιο ευρεία θέματα που αφορούν στη φύση της πραγματικότητας.

Γιατί υπάρχει το κάτι και όχι το τίποτα; Υπάρχει ελεύθερη βούληση ή όλες οι πράξεις καθορίζονται από αίτια; Δημιουργήθηκε το Σύμπαν ή υπήρχε πάντα; Υπάρχουν πνευματικές οντότητες; Υπάρχει ζωή μετά θάνατον; Ποιά είναι η φύση του Σύμπαντος, της ουσίας, της αιτιότητας κλπ; Όλες αυτές είναι μεταφυσικές ερωτήσεις.

Οι περισσότεροι φιλόσοφοι θα συμφωνούσαν πως οι μεταφυσικοί ισχυρισμοί δεν είναι επιστημονικοί ισχυρισμοί και πως αντιφατικοί μεταφυσικοί ισχυρισμοί δεν μπορούν να ελεγχθούν εμπειρικά ώστε να εξακριβωθεί ποιός είναι ψευδής. Για παράδειγμα ο υλισμός και ο δυϊσμός είναι αντιφατικοί αλλά και οι δύο θεωρίες είναι συνεπείς με την εμπειρία και δεν υπάρχει κάποιο εμπειρικό γεγονός που να μπορεί να διαψεύσει κάποιον απ' τους δύο.

Συχνά λέγεται πως η σύγχρονη φιλοσοφία άρχισε με τον Καρτέσιο, όταν αυτή άρχισε να εστιάζει σε επιστημολογικές ερωτήσεις, δηλαδή ερωτήσεις σχετικά με την προέλευση, τη φύση και τα όρια της γνώσης. Οι μεταφυσικές εικασίες σχετικά με τα είδη της πραγματικότητας, που κάποτε επικρατούσαν στη δυτική φιλοσοφία, άρχισαν σταδιακά να δίνουν τη θέση τους σε προσεκτικές αναλύσεις για το τι μπορεί να λεχθεί λογικά για την πραγματικότητα, δεδομένων αυτών που ξέρουμε για το πως βιώνουμε την πραγματικότητα και το πως παράγουμε ιδέες για την πραγματικότητα.

Οι φιλόσοφοι προτάσσουν διάφορους λόγους υπέρ κάποιας μεταφυσικής θεωρίας. Κάποιος πιστεύει πως η θεωρία κάποιου είναι πιο συνεπής από μια άλλη θεωρία, ή ότι οι πεποιθήσεις κάποιου έχουν περισσότερη επεξηγηματική δύναμη ή απαιτούν λιγότερες υποθέσεις. Μερικοί αντιλέγουν πως οι μεταφυσικές τους πεποιθήσεις "κολλάνε" καλύτερα με ότι είναι γνωστό από άλλους κλάδους όπως η επιστήμη, η ιστορία ή η ψυχολογία. Κάποιοι επικρίνουν αντίπαλες θεωρίες ως είναι πολύ "τραβηγμένες": πιθανές αλλά αστήρικτες.

Μερικοί υπερασπίζουν τις μεταφυσικές τους ιδέες με το να επικαλούνται τις συνέπειες των ιδεών τους: πχ δίνουν ελπίδα για μια μεταθανάτια ζωή ή δίνουν νόημα στην ύπαρξη. Άλλοι ισχυρίζονται πως τέτοιες σκοπιμότητες είναι άσχετες με την αλήθεια των ισχυρισμών και υποδεικνύουν πως οι ιδέες αυτές στηρίζονται περισσότερο σε επιθυμίες παρά σε καλές λογικές αιτίες.

Μιας και οι συνεκτικές μεταφυσικές ιδέες δεν μπορούν να διαψευσθούν, μερικές φορές υποστηρίζεται πως οι φιλόσοφοι εμμένουν στις μεταφυσικές τους θεωρίες περισσότερο λόγω προσωπικής ιδιοσυγκρασίας και ταπεραμέντου παρά δεδομένων και αποδείξεων.

Ορισμένοι θεωρούν ότι η μεταφυσική αντανακλά το "υψηλότερο" στην ανθρώπινη φύση, την ώθηση να καταλάβουμε τη φύση και το Σύμπαν μέσα στα οποία βρίσκουμε τον εαυτό μας, καθώς προχωρούμε προς το αναπόφευκτο τέλος μας. Άλλοι θεωρούν τη μεταφυσική , ειδικά τις μεταφυσικές εικασίες σχετικά με μη-εμπειρικές και υπερβατικές πραγματικότητες, λίγο πολύ...αρλούμπες. Ίσως ο Καντ να είχε δίκιο όταν είπε πως αν και δεν μπορούμε ποτέ να ελπίζουμε ν' απαντήσουμε τις μεταφυσικές μας ερωτήσεις, δεν μπορούμε να μην τις ρωτάμε έτσι κι' αλλιώς.

Η μεταφυσική θα μπορούσαμε να πούμε πως αποτελεί την περισσότερο παρεξηγημένη έννοια, αφού ο καθένας αντιλαμβάνεται διαφορετικά τη σημασία του όρου αυτού. Έτσι, κάποιοι θα την ταυτίσουν με την παραψυχολογία, ενώ άλλοι θα αναγνωρίσουν σε αυτή άσκοπες και κενές θεωρίες φανταστικών διαστάσεων. Στην πραγματικότητα, η μεταφυσική είναι ένας τομέας φιλοσοφικού στοχασμού, που σκοπό έχει να ανακαλύψει και να μελετήσει την ουσία και την απόλυτη αρχή των πραγμάτων που κινούν τη φύση. Για ορισμένες μεταφυσικές θεωρίες όμως, οι αρχές αυτές δεν βρίσκονται παρά μονάχα σε αυτό που στέκει αόρατο μέσα στο σύμπαν. Και ως εκ τούτου, μια πολύπλοκη κοσμική ιεραρχία από οντότητες και δυνάμεις περιγράφτηκαν από τους ερευνητές του άυλου κόσμου, οι οποίες, αν και μακριά από τη γνώση μας, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο μέσα στο φυσικό γίγνεσθαι.

Το ανεξήγητο και το υπερφυσικό ασκούσαν στον άνθρωπο μια ιδιαίτερη γοητεία σε όλη τη διαδρομή της ιστορίας του. Οι προγονικές γενιές το λάτρεψαν. Πολλές αρχέγονες κοινωνίες, μέχρι και σήμερα, έχουν στηρίξει πάνω στη λατρεία του υπερφυσικού τις αξίες τους, τις παραδόσεις, τον πολιτισμό τους. Το ανεξήγητο και το υπερφυσικό είχαν συνδεθεί από καταβολής του ανθρώπου με τη θρησκεία, σε όλες τις μορφές της. Φιλοσοφίες και κοσμοθεωρίες, αρχής γενομένης από τον Αριστοτέλη, προσπάθησαν να ερμηνεύσουν τα «μετά τα φυσικά» φαινόμενα, εντάσσοντάς τα στη λογική και την εμπειρία. Αργότερα, με την επιβολή του, ο χριστιανισμός αφομοίωσε τα ρεύματα που προύπήρχαν στις δικές του δοξασίες και διδαχές. Έτσι, σιγά σιγά, το υπερφυσικό και το ανεξήγητο ξεχάστηκαν κάτω από τα αδιάψευστα συμπεράσματα της επιστήμης και η επικράτηση του ορθολογισμού στο δυτικό πολιτισμό εξαφάνισε κάθε είδους ανησυχία. Οτιδήποτε, πριν από τους δυο παγκόσμιους πολέμους, εθεωρείτο μη εξηγήσιμο, ήταν άνευ ενδιαφέροντος. Ωστόσο, τα πράγματα άλλαξαν τα τελευταία χρόνια…

Ο κλάδος της φιλοσοφίας που κα­λείται μεταφυσική πήρε το όνομά του από το έργο του Αριστοτέλη Μετά τα Φυσικά. Το έργο αυτό αποτελείται από μικρότερα έργα, που δεν έχουν γραφεί όλα την ίδια εποχή. Αργότερα οι σχολιαστές των έργων του Αριστοτέλη έδωσαν σ' αυτή τη συλλο­γή τον τίτλο Μετά τα Φυσικά, γιατί στον κατάλογο των έργων του την τοποθέτησαν ύστερα από το βιβλίο του με τον τίτλο Φυ­σικά. Ο ίδιος ο Αριστοτέλης ονομάζει τη φιλοσοφία που αναπτύσσεται σ' αυτό το έργο "πρώτη φιλοσοφία", αναγνωρίζοντας τον κεντρικό και ουσιώδη χαρακτήρα. Ο όρος "μεταφυσική" υπονοεί ότι ο κλά­δος αυτός της φιλοσοφίας ασχολείται με ερωτήματα -όπως αυτά που αναφέραμε στο πρώτο κεφαλαίο του βιβλίου-που βρί­σκονται πέρα από τα όρια της φυσικής. Η "πρώτη φιλοσοφία" του Αριστοτέλη μάς επιτρέπει να διερευνήσουμε τέτοια ερωτή­ματα, αφού ασχολείται με το ον στην καθο- λικότητά του, σε αντίθεση με τις επιμέρους επιστήμες που εξετάζουν όψεις ή μέρη του όντος. Είναι σχεδόν γενικά αποδεκτό ότι το κυριότερο ερώτημα της μεταφυσικής εί­ναι το "τι είναι το ον". Με το ερώτημα αυ­τό εννοούμε συνήθως "τι υπάρχει" και, ειδικότερα, ποια είναι τα βασικά είδη των όντων που υπάρχουν και μέσω ποιων γνω­ρισμάτων τα διακρίνουμε και τα κατηγορι­οποιούμε. Έτσι η μεταφυσική φαίνεται να είναι σε μεγάλο βαθμό οντολογία.