Ψυχολογική χειραγώγηση VS Επιρροή

Η ψυχολογική χειραγώγηση είναι η άσκηση αθέμιτης επιρροής μέσα από την ψυχική διαστρέβλωση και τη συναισθηματική εκμετάλλευση με σκοπό την απόκτηση εξουσίας, οφελών ή προνομίων εις βάρος του θύματος.

Η χειραγώγηση, λοιπόν, γίνεται με σκοπό την προώθηση των συμφερόντων του χειριστή, πάντα εις βάρος άλλων, τέτοιες τακτικές μπορεί να θεωρηθούν καταχρηστικές, υβριστικές, δόλιες και παραπλανητικές.

Υγιής επιρροή

Εξ αρχής πρέπει να γίνει διαχωρισμός ανάμεσα στην υγιή επιρροή, η οποία δεν είναι αρνητική και στην ψυχολογική χειραγώγηση. Για παράδειγμα, οι γονείς μπορεί να προσπαθήσουν να πείσουν τα παιδιά τους να σταματήσουν μία κακή συμπεριφορά ή να αλλάξουν μία ανθυγιεινή συνήθειά τους, κι αυτό ονομάζεται επιρροή.

Ψυχολογική χειραγώγηση

Αντιθέτως, η ψυχολογική χειραγώγηση περιλαμβάνει να πέσει το θύμα, εν αγνοία του, κάτω από την εξουσία του χειριστή, με τρόπους εξαπάτησης ή χρησιμοποίησης για να εξυπηρετήσει δικούς του σκοπούς. Η υγιής επιρροή συμβαίνει μεταξύ των περισσοτέρων ανθρώπων, φυσικά και μέσα στην οικογένεια, και είναι μέρος του καθημερινού πάρε-δώσε των εποικοδομητικών και υγιών σχέσεων.

Στην ψυχολογική χειραγώγηση, ένα άτομο χρησιμοποιείται προς όφελος του άλλου.

Για παράδειγμα, ο εργοδότης προσπαθεί με δόλιους τρόπους να χειραγωγήσει τους υπαλλήλους του ώστε να αποκομίσει περισσότερο κέρδος.

Επίσης, η χειραγώγηση χρησιμοποιείται έντονα σε πωλήσεις, σε οικονομικές καταστάσεις και σε επαγγελματικές συζητήσεις όπου στόχος είναι η κερδοφορία και η επαγγελματική ανέλιξη.

Χειραγώγηση στις διαπροσωπικές σχέσεις

Ακόμη, χειραγώγηση μπορεί να συμβεί στις διαπροσωπικές σχέσεις με σκοπό την βλάβη του άλλου, όπως για παράδειγμα ένα τρίτο πρόσωπο να αντιληφθεί τις αδυναμίες ενός ζευγαριού και να εισέλθει στη σχέση με σκοπό τον χωρισμό του ζεύγους.

Περαιτέρω, εμφανίζεται και το φαινόμενο gashlighting ως μία μορφή χειραγώγησης στο ζευγάρι που πρωτοεμφανίστηκε σαν έννοια στις αρχές του 20ου αιώνα από την ταινία Gashlight.

Είναι μια ιστορία ενός πονηρού άντρα που ήθελε να πείσει την γυναίκα του ότι τρελαίνεται. Έκρυβε και μετακινούσε αντικείμενα στο σπίτι, και όταν η γυναίκα του το παρατηρούσε της έλεγε ότι αυτή τα χάνει ή τα μετακινεί αλλά δεν το θυμάται. Ο στόχος του συζύγου ήταν να αυξήσει μυστικά την περιουσία του κλέβοντας την κληρονομιά της γυναίκας του.

Πώς οι χειριστικοί άνθρωποι ελέγχουν τα θύματά τους

Σύμφωνα με τον Μπράικερ οι χειριστικοί άνθρωποι ελέγχουν τα θύματά τους κυρίως μέσω της θετικής ενίσχυσης που περιλαμβάνει τον έπαινο και την επιφανειακή γοητεία.

Ακόμη μέσω της αρνητικής ενίσχυσης όπως για παράδειγμα την αφαίρεση των bonus που είχαν δοθεί, μέσω της μερικής ενίσχυσης όπως συμβαίνει στο τζόγο όπου κάποιες φορές ο παίκτης κερδίζει αλλά συνολικά χάνει περισσότερα από όσα κερδίζει, μέσω της τιμωρίας όπως η γκρίνια ή ο εκφοβισμός και μέσω τραυματικής δοκιμασίας με τη χρήση λεκτικής ή σωματικής βίας όπως για παράδειγμα συμβαίνει στους χρήστες των ναρκωτικών.

Σύμφωνα με τον Σίμον οι χειραγωγοί ελέγχουν τα θύματά τους κυρίως μέσω των ψεμάτων που είναι δύσκολο να αναγνωρίσει κανείς αν ο χειριστής λέει ψέματα.

Επίσης, οι χειραγωγοί αρνούνται να παραδεχθούν ότι κάνουν λάθος κάπου και διακατέχονται από αλαζονεία και έντονο εγωκεντρισμό. Χρησιμοποιούν τον εξορθολογισμό για να παραποιήσουν τα δεδομένα προς όφελός τους ή ακόμη και την ελαχιστοποίηση όπου ισχυρίζονται ότι η κακή συμπεριφορά τους δεν είναι τόσο επιβλαβής ή ανεύθυνη.

Δεν δίνουν προσοχή στον άλλον ή την δίνουν κατά το δοκούν και συνήθως οι χειραγωγοί δεν δίνουν μία ευθεία απάντηση αλλά προτιμούν την σιωπή ή την αλλαγή του θέματος ή δίνουν ασαφείς και αόριστες απαντήσεις.

Ένα ακόμη μέσο χειραγώγησης είναι να βάζει ο χειριστής τον άλλον σε μία συνθήκη αβεβαιότητας κάνοντάς τον να αμφιβάλει για τον εαυτό του, να αγχώνεται και να είναι σε υποχωρητική θέση.

Μία ακόμη τακτική είναι παίζοντας το ρόλο του θύματος ενώ οφθαλμοφανέστατα δεν είναι το θύμα αλλά το κάνει προκειμένου να κερδίσει τον οίκτο των άλλων.

Ο σκοπός της υγιούς επιρροής

Από την άλλη μεριά υπάρχει και η υγιής επιρροή η οποία σκοπός της είναι η εξέλιξη του άλλου. Δηλαδή ενώ στη χειραγώγηση σκοπός είναι η εξαπάτηση του άλλου προς όφελος δικό του, στην υγιή επιρροή σκοπός είναι η καθοδήγηση και η επισήμανση των λαθών του άλλου προς όφελος του άλλου.

Μερικοί από τους κύριους παράγοντες επιρροής είναι οι προσδοκίες για την εξέλιξη του άλλου, τα πρότυπα που χρησιμοποιούνται, οι αξίες που δημιουργούνται για την έννοια της εργασίας, της οικογένειας, της φιλίας και της κοινωνίας γενικότερα, οι ευκαιρίες που δίνονται ώστε να μάθουν και να εξελιχθούν και ο τρόπος επιβράβευσης ή τιμωρίας.

Για παράδειγμα, οι γονείς τείνουν να επηρεάζουν τα παιδιά τους και όχι να τα χειραγωγούν γιατί δεν θέλουν να βλέπουν στενοχωρημένα παιδιά.

Είναι σημαντικό οι γονείς να δείχνουν υποστήριξη και να ενθαρρύνουν τα παιδιά τους ώστε να λάβουν υπόψη τους όλες τις δυνατές επιλογές που έχουν, να αναλάβουν την ευθύνη της επιλογής τους, ώστε όλη αυτή η διαδικασία να «μεγαλώσει» και να εξελίξει τα παιδιά σε ενήλικες.