Ο Νικίας γράφει στην πατρίδα

ΑΘΗΝΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΣΠΑΡΤΗΣ

Ο Νικίας έστειλε κι αυτός στους Αθηναίους ενημέρωση για το τι συνέβαινε στη Σικελία. Είχε στείλει και προηγουμένως εκθέσεις στους συ­μπατριώτες του, αλλά τώρα ήταν καιρός για μία περιεκτική επιστολή. Περιεκτική μεν, αλλά με ένα απλό υποκρυπτόμενο νόημα δε: φέρτε με πίσω στην πατρίδα.

Βάσει του αθηναϊκού νόμου, ο Νικίας δε χρειαζόταν την έγκριση της κυβέρνησης πίσω στην πατρίδα για να διατάξει υποχώρηση. Αυτός και οι συνάδελφοί του στρατηγοί είχαν αποσταλεί έχοντας πλήρεις εξουσίες και θα μπορούσε σίγουρα να υποστηρίξει κάποιος πως εφόσον ήταν ο μοναδικός επιζήσας διοικητής, η απόφαση για το αν θα υποχωρούσε ήταν δική του και μόνο. Και πάλι όμως, ο αθηναϊκός νόμος επέτρεπε την αρκετά σκληρή μεταχείριση των Αθηναίων στρατηγών και πολιτι­κών των οποίων οι αποφάσεις τον δυσαρεστούσαν. Ακόμη και ο έν­δοξος Μιλτιάδης είχε καθαιρεθεί έπειτα από μια εκστρατεία που πή­γε άσχημα στο νησί της Πάρου, λίγο μετά τη σπουδαία νίκη στον Μα­ραθώνα.1 Ο Δημοσθένης ήταν νευρικός με την προοπτική να επιστρέ­φει στην πατρίδα του μετά την αιτωλική πανωλεθρία του 426 π.Χ. 

Οι τρεις στρατηγοί που είχαν υπογράψει τη συμφωνία της Γέλας το 424 π.Χ. καταδικάστηκαν επί δωροδοκία· την επόμενη χρονιά ο Θουκυδί­δης καθαιρέθηκε έπειτα από την απώλεια της Αμφίπολης από τον Βρα­σίδα. Συνεπώς το να διατάξει ο Νικίας υποχώρηση δίχως την έγκριση της Εκκλησίας του Δήμου μπορεί να σήμαινε κάλλιστα ότι θα έμπλε­κε άσχημα. Έτσι έστειλε μία επιστολή στην Εκκλησία του Δήμου, εξη­γώντας λεπτομερώς τη σχεδόν απελπιστική κατάσταση των Αθηναίων, τονίζοντας όλους τους πιθανούς λόγους για την άτυχη τροπή των πραγ­μάτων στη Σικελία: την ενεργητικότητα του Γύλιππου, την αυτομόληση των δούλων και των μισθοφόρων, τη φθορά πλοίων του, την απώλεια ανδρών σε επιδρομές συλλογής τροφίμων. 

Φυσικά ο ίδιος δεν έφται­γε για τίποτε από αυτά. Η αποτυχία του να αναχαιτίσει τα πελοποννησιακά πλοία ή να φρουρήσει τη διάβαση του Ευρύαλου δεν αναφέρονται. Προσέφερε στους συμπατριώτες του δύο επιλογές: να διατά­ξουν την επάνοδο του εκστρατευτικού σώματος στην πατρίδα ή να το ενισχύσουν με άλλο ένα εξίσου μεγάλο σώμα ανδρών και πλοίων, συνοδευόμενο από ένα αρκετά μεγάλο χρηματικό ποσό. Σε κάθε περί­πτωση, είπε, ο ίδιος έπρεπε να αντικατασταθεί στη διοίκηση, καθώς η ασθένεια των νεφρών του τον είχε καταστήσει ανίκανο για περαιτέρω υπηρεσία.2 Αυτό ήταν σίγουρα αλήθεια. Είναι εύκολο να φανταστού­με ότι ο Νικίας, μη έχοντας μάθει τίποτε αλλά και όντας πολύ άρρω­στος για να σκεφτεί καθαρά, επιχειρούσε να κάνει το ίδιο τέχνασμα που είχε στραφεί εναντίον του το 415 π.Χ., ελπίζοντας ότι το μέγεθος του νέου εκστρατευτικού σώματος θα αποθάρρυνε τους Αθηναίους. Ίσως, αλλά ο Θουκυδίδης λέει συγκεκριμένα πως ο Νικίας αποφά­σισε να στείλει αυτό το μήνυμα «τώρα, διότι πίστευε ότι η κατάσταση ήταν κρίσιμη και ότι δεν υπήρχε καμία σωτηρία, παρά μόνο αν τους ανακαλούσαν το ταχύτερο ή τους έστελναν σοβαρές ενισχύσεις».3 Η λέξη «κρίσιμη» είναι το κλειδί εδώ. Υπήρχε κάτι που θα μπορούσε να σώσει τους Αθηναίους;



Ρίχνοντας κι άλλα χρήματα σε μια χαμένη υπόθεση;

Όπως ακριβώς ο πειρασμός να πάνε στη Σικελία αρχικά είχε αποδειχθεί ακαταμάχητος, έτσι οι Αθηναίοι αισθάνθηκαν υποχρεωμένοι να συνεχίσουν να βαδίζουν στο ίδιο δαπανηρό και ριψοκίνδυνο μονο­πάτι, Η εκστρατεία είχε αποκτήσει δική της ζωή και οι Αθηναίοι ήταν τώρα θύματα της «διολίσθησης της αποστολής». Η Εκκλησία του Δή­μου ψήφισε την αποστολή ενός νέου, μεγαλύτερου εκστρατευτικού σώ­ματος. Ο αθηναϊκός λαός που τόσο συχνά κατηγορείτο για την ευμετά­βλητη φύση του -από τον Θουκυδίδη και από τον Πλούταρχο- είχε μία αδιασάλευτη και εντελώς παράλογη πίστη στον Νικία, έναν άνδρα που εθεωρείτο «τυχερός» παρά τη ζοφερή κατάσταση της Σικελικής Εκ­στρατείας.4 Ο Πλούταρχος ανέφερε ότι εξαιτίας του φόβου για τον εξοργισμένο αθηναϊκό δήμο, ο Νικίας «απέφευγε τις πολύ δύσκολες και μακροχρόνιες στρατηγίες, και όπου εκστράτευε φρόντιζε να είναι ασφαλής» και ότι η αλυσίδα των επιτυχιών του οφειλόταν εν πολλοίς στην ψυχαναγκαστική αποφυγή του κινδύνου.5 Τι αξιοθρήνητο σχόλιο για έναν στρατιωτικό.

Παρ’ όλα αυτά οι Αθηναίοι συνέχιζαν να πιστεύουν σταθερά σε αυτόν τον άνδρα, ο οποίος δεν είχε κερδίσει ποτέ μεγάλη μάχη. (Πολλοί ένιωθαν το ίδιο και για τον Αλκιβιάδη, που ποτέ δεν είχε κερδίσει έστω και μία μάχη.) Η Εκκλησία του Δήμου ψήφισε ότι οι δύο άνδρες που βρίσκονταν ήδη στις Συρακούσες, ο Μένανδρος και ο Ευθύδημος, θα έπρεπε να βοηθήσουν τον Νικία ως προσωρινοί συνάδελφοί του στρατηγοί μέχρι την άφιξη των δύο κανονικών στρατηγών που στάλθη­καν: του Δημοσθένη, ήρωα της Σφακτηρίας, και του Ευρυμέδοντα, του χασάπη της Κέρκυρας. Ο Ευρυμέδων απέπλευσε αμέσως με 10 πλοία και 120 τάλαντα αργύρου, μεταφέροντας την είδηση ότι ο Δημοσθένης βρισκόταν καθ’ οδόν με πολύ μεγαλύτερη δύναμη. Ήταν σαφές ότι ο πόλεμος εισερχόταν σε νέα φάση. Το ερώτημα ήταν αν οι ενισχύσεις θα ήταν σε θέση να αντιστρέψουν τα πράγματα για τους Αθηναίους ή αν στο τέλος αυτοί οι άνδρες θα προστίθεντο απλώς στην καταμέτρη­ση των θυμάτων.
------------------
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Μ. Hansen, Eisangelia: The Sovereignty of the People’s Court in Athens in the Fourth Century B.C. and the Impeachment of Generals and Politicians. Odense University Classical Studies, τ. 6. (Οντένσε, Δανία: Odense University Press, 1975), σ. 69- J. Roberts, Accountability in Athenian Government (Μάντισον: University of Wisconsin Press, 1982), σ. 78-81.

2. Θουκυδίδης 7.11-15.

3. Θουκυδίδης 7.8.1.

4. Για την κατηγορία του ευμετάβολου, για παράδειγμα, στην κα­θαίρεση του Περικλή, βλ. Θουκυδίδης 2.65.4,9· Πλούταρχος Περικλής 35.4-36.1.

5. Πλούταρχος Νικίας 6.2.