Η εταίρα στην αρχαιότητα – Ροδώπις.

La Grande Odalisque, Jean Auguste Dominique Ingres 1814 Λούβρο

Είχε όνομα που παρέπεμπε σε όψη τριαντάφυλλου.

Ήταν εταίρα και ήκμασε στην Αίγυπτο, όταν βασίλευε ο Άμασις (κατὰ Ἄμασιν βασιλεύοντα ἦν ἀκμάζουσα). Με καταγωγή από τη Θράκη (γενεὴν μὲν ἀπὸ Θρηίκης), υπήρξε αρχικά δούλα, μαζί με τον ποιητή Αίσωπο (σύνδουλος Αἰσώπου τοῦ λογοποιοῦ), στην κυριότητα του Ιάδμονα, γιου του Ηφαιστιοπόλεως, από τη Σάμο. Στην Αίγυπτο έφτασε για να εργαστεί (ἀπικομένη… κατ’ ἐργασίην), όταν την έφερε ένας άλλος Σάμιος, ο Ξάνθος, Εκεί όμως, απελευθερώθηκε (ἐλύθη), αφού πλήρωσε σημαντικό χρηματικό ποσό (χρημάτων μεγάλων) γι’ αυτήν ο Χάραξος από τη Μυτιλήνη, γιος του Σκαμανδρώνυμου και αδελφός της ποιήτριας Σαπφούς. Και αφού την απελευθέρωσε, ο ίδιος ο Χάραξος επέστρεψε στη Μυτιλήνη όπου η Σαπφώ τον σατίρισε στα ποιήματά της (πολλὰ κατεκερτόμησε μιν). Η Ροδώπις όμως, ελεύθερη πλέον, παρέμεινε στην Αίγυπτο όπου έγινε πολύ θελκτική (κάρτα ἐπαφρόδιτος γενομένη). Γιατί, με κάποιο τρόπο, οι εταίρες στη Ναύκρατι συνήθιζαν να γίνονται πολύ θελκτικές (φιλέουσι δέ κως ἐν τῇ Ναυκράτι ἐπαφρόδιτοι γίνεσθαι αἱ ἐταῖραι). Κι έγινε τόσο περιλάλητη (κλεινή) ώστε όλοι οι Έλληνες έμαθαν το όνομά της (οἱ πάντες Ἕλληνες Ῥοδώπιος τὸ οὔνομα ἐξέμαθον). Έτσι συνέβη και με τη μεταγενέστερη Αρχιδίκη, που την τραγούδησε ολόκληρη η Ελλάδα (ἀοίδιμος ἀνὰ τὴν Ἑλλάδα), αν και η φήμη της κυκλοφόρησε στις αντρικές λέσχες σε μικρότερο βαθμό από τη φήμη της άλλης (ἧσσον γὰρ τῆς ἑτέρης περιλεσχήνευτος). Και πράγματι, σε χρόνια υστερότερα, αρκετοί Έλληνες έφταναν στο σημείο να υποστηρίζουν, εντελώς λανθασμένα, ότι η πυραμίδα του Μυκερίνου, στην Αίγυπτο, ήταν της Ροδώπιος (τὴν δὲ μετεξέτεροί φασι τῶν Ἑλλήνων Ῥοδώπιος ἑταίρης γυναικὸς εἶναι, οὐκ ὀρθῶς λέγοντες). Γιατί η γυναίκα αυτή τελικά απέκτησε τεράστια περιουσία (μεγάλα ἐκτήσατο χρήματα). Και μάλιστα επιθύμησε να αφήσει πίσω της ένα μνημείο της στην Ελλάδα (μνημήιον ἑωυτῆς ἐν τῇ Ἑλλάδι καταλιπέσθαι), που όμοιό του δεν είχε ξαναβρεθεί αλλού κι ούτε είχε ξαναστηθεί ποτέ σε ιερό (μὴ τυγχάνει ἄλλῳ ἐξευρημένον καὶ ἀνακείμενον ἐν ἱρῷ). Έστειλε στους Δελφούς τη δεκάτη ακριβώς της περιουσίας της (τῆς ὧν δεκάτης τῶν χρημάτων ποιησαμένη… ὅσον ἐνεχώρεε ἡ δεκάτη οἷ, ἀπέπεμπε ἐς Δελφούς), ως ανάθημα, τέτοιο όμως που να την θυμίζει (τοῦτο ἀναθεῖναι μνημόσυνον). Κι αυτό το πράγμα που η Ροδώπις έκανε (ποίημα ποιησαμένη) δεν ήταν άλλο παρά πάμπολλες σιδερένιες σούβλες, τόσο μεγάλου μήκους η καθεμία που διαπερνούσε βόδι (ὀβελοὺς βουπόρους πολλοὺς σιδηρέους). Και οι μακριές αναθηματικές σούβλες τοποθετήθηκαν σε σωρό (συννενέαται) πίσω από τον βωμό των Χίων, απέναντι ακριβώς από τον δελφικό ναό του Απόλλωνα.

Αυτή την παρέκβαση, έκτασης δύο παραγράφων (135-136) στο δεύτερο βιβλίο της Ιστορίας του και στο σημείο όπου γίνεται λόγος για τις πυραμίδες της Αιγύπτου, αφιερώνει ο Ηρόδοτος στην εταίρα Ροδώπι που έζησε το πρώτο μισό του 6ου αιώνα π.Χ., απ’ όσο μπορούμε να συμπεράνουμε από το πλαίσιο που σκιαγραφεί ο ιστορικός. Και σε αυτή την τόσο μικρή αναφορά του σωρεύονται πληροφορίες σχετικά με τη φιγούρα της εταίρας στην ελληνική αρχαιότητα, και μάλιστα σε μια αρκετά πρώιμη φάση της αρχαϊκής περιόδου, που εξάπτουν κάθε φαντασία.

Στο παρασκήνιο λειτουργεί ένα δίκτυο διακίνησης ανθρώπων που προέρχονται από περιοχές περιφερειακές του ελληνικού χώρου, αλλά προορίζονται για την τέρψη αριστοκρατών με εκλεπτυσμένα γούστα, για συμποσιακούς συνδαιτυμόνες ασφαλώς, οι οποίοι εξίσου επιθυμούν τη συντροφιά μιας όμορφης γυναίκας, όσο και ενός κακάσχημου, αλλά χαρισματικού ποιητή. Το δουλεμπορικό δίκτυο έχει ισχυρά ερείσματα στις ιωνικές πόλεις των νησιών του Αιγαίου, εμπλέκει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ηχηρά ονόματα, και απλώνεται μέχρι την Ανατολή προς άγραν πελατείας. Και στα πλοκάμια του πιασμένη η όμορφη γυναίκα παράγει πλούτο για τους αφέντες προαγωγούς της, μέχρι που ένας ευκατάστατος εραστής και προστάτης πληρώνει ακριβά για την απελευθέρωσή της. Κι η πράξη του ως συνέπεια θα έχει το ότι η γυναίκα θα κινείται αυτοβούλως στο εξής, καρπωνόμενη πλήρως και απευθείας τα κέρδη της εργασίας της. Ο πλούσιος εραστής που απελευθέρωσε μάλλον κινήθηκε με μεγαλοψυχία και αφέλεια, ίσως κι απ’ τον βαθύ του έρωτα –θα μπορούσε να υποθέσει κανείς. Γιατί για ποιον άλλο λόγο θα τον γελοιοποιούσε, στη συνέχεια, στα έργα της η αδελφή του και ποιήτρια Σαπφώ; Όμως η νεαρή όμορφη γυναίκα κινείται πλέον όχι μονάχα αυτοδύναμα, αλλά και έξυπνα στην Αίγυπτο, καθώς δικτυώνεται με άλλες εταίρες στην πόλη Ναύκρατι, τον πλούσιο ναύσταθμο στα παράλια της Μεσογείου για τον οποίο ξέρουμε ότι είχε εκχωρηθεί πλήρως στα συμφέροντα του ελληνικού εμπορίου από τον ίδιο τον φαραώ Άμασι.

Και η γυναίκα γίνεται πάμπλουτη καθώς εξελίσσεται, όπως και οι υπόλοιπες εταίρες του ίδιου λιμανιού, σε “κάρτα ἐπαφρόδιτον”. Εξεχόντως θελκτική είναι η σημασία που προσφέρεται στα λεξικά, ετούτη όμως η μετάφραση φαίνεται λειψή μπροστά στις μεταφορικές συμπαραδηλώσεις της “αφοσίωσης στην Αφροδίτη”, που ενυπάρχουν στον ηροδότειο όρο. Αφιερώθηκε η Ροδώπις στα έργα της θεάς ίσως με μυητικές τελετουργικές πρακτικές που, σε κάποιες περιπτώσεις απηχούνται στις λογοτεχνικές πηγές ή στα ανασκαφικά ευρήματα από τον κόσμο της αρχαιότητας, του ελληνόφωνου συμπεριλαμβανομένου (χαρακτηριστικές είναι, για παράδειγμα, οι σχετικές υποθέσεις που αφορούν στο ιερό της Αφροδίτης στους Επιζεφύριους Λοκρούς στην Κάτω Ιταλία),.

Κι έτσι, η φήμη της Ροδώπιος δεν περιορίζεται στην αιγυπτιακή Ναύκρατι. Έλληνες έμποροι, χωρίς αμφιβολία, την μεταφέρουν στις λέσχες σε όλη την Ελλάδα, στους χώρους δηλαδή που, όπως προκύπτει από άλλες πηγές (Οδύσσεια σ 329, Επίγραμμα Καλλιμάχου για τον Ηράκλειτο, Παυσανίας 10. 25), στέγαζαν, όμοια σχεδόν με τα συμπόσια, την αντρική κοινωνικότητα σε ολονύκτιες συνευρέσεις, μόνο που δεν εστίαζαν στην οινοποσία και το φαγητό, αλλά στη χαλαρή κουβέντα, στις ήρεμες συζητήσεις, στις εκμυστηρεύσεις κι επίσης στη ζωηρή μυθοπλασία των αντρών. Κι εκεί, στις ελληνικές λέσχες, τόσο μακριά απ’ το έδαφος το αιγυπτιακό, η Ροδώπις τραγουδήθηκε, έγινε ένας θρύλος, τόσο που, ακόμη και για χρόνια πολλά μετά τον θάνατό της, οι Έλληνες την μνημονεύανε, μάλιστα αποδίδοντάς της εσφαλμένα μια ολόκληρη αιγυπτιακή πυραμίδα.

Στα χρόνια της ωριμότητάς της, πάντως, όταν είχε πια συγκεντρώσει τη μυθώδη της περιουσία, η εταίρα προχώρησε ανενδοίαστα σε μια κίνηση σοκ. Αναμετρήθηκε με τους ίδιους τους Δελφούς, που τότε αποτελούσαν ένα από τα πλέον σεμνά και μεγαλύτερα ιερά του γνωστού κόσμου, αλλά και κέντρο που ασκούσε πραγματικά διεθνή –ακόμη και οικονομική– πολιτική. Κι εκεί έστειλε λοιπόν το δικό της ιδιαίτερο ανάθημα για να την μνημονεύει, δαιμόνια μοναδικό στη σύλληψή του, ένα εφεύρημα που όμοιό του δεν είχε ξαναϋπάρξει. Και σαν άλλος νικηφόρος στρατηλάτης επένδυσε σ’ αυτό τη δεκάτη (το ένα δέκατο δηλαδή) της περιουσίας της. Οι στρατηγοί αφιέρωναν στους ναούς τη δεκάτη των λαφύρων που μάζευαν από τους ηττημένους στο πεδίο της μάχης. Η Ροδώπις, με ειρωνική αυθάδεια, αφιέρωσε στους Δελφούς το “ποίημα” –ο Ηρόδοτος το τονίζει αυτό– που απόλυτα της ταίριαζε. Αφιέρωσε τη δεκάτη των έργων και των ημερών της.

Η εταίρα στην αρχαιότητα - Ροδώπις (μέρος β΄)