H Μεγάλη Άρκτος

Αν κοιτάξουμε το βράδυ προς τον Βορρά, θα βρούμε εύκολα τον αστερισμό της Μεγάλης Άρκτου. Ο αστερισμός αυτός θα είναι η αφετηρία των αναζητήσεών μας. Αποτελείται συνολικά από 138 άστρα (2ου-6ου μεγέθους).

Τη Μεγάλη Άρκτο θα την αναγνωρίσουμε εύκολα από τα 7 λαμπρότερα άστρα της, που αν τα ενώσουμε με νοητές γραμμές σχηματίζουν ένα σχήμα σαν κατσαρόλα. Από τα 7 λαμπρότερα άστρα της, τα 4 σχηματίζουν ένα τετράπλευρο, το σώμα της Άρκτου, και τα υπόλοιπα 3 την ουρά της.

Ο αστερισμός της Μεγάλης Άρκτου είναι ο σπουδαιότερος αστερισμός του βόρειου ημισφαιρίου, γνωστός από την αρχαιότητα. Πολλοί λαοί την ονομάζουν Άμαξα, γιατί τα 4 άστρα της αποτελούν το αμάξι και τους τροχούς του, ενώ τα άλλα τρία το τιμόνι ή τα άλογα.

Πάνω στο προτελευταίο άστρο της ουράς της, το Μιζάρ, βρίσκεται ένα μικρό άστρο 4ου μεγέθους, που εχρησιμοποιείτο στην αρχαιότητα, για να ελέγχουν οι αξιωματικοί αν οι στρατιώτες τους έβλεπαν καλά. Ονομάζεται Αλ-Σαϊδάκ, Αλκόρ ή Δοκιμή, και όποιος το διακρίνει καλά μπορεί να πει ότι διαθέτει καλή όραση.

Θεωρείται ο αναβάτης του αλόγου που αντιπροσωπεύει ο Μιζάρ, γι΄αυτό ο Αλκόρ ονομάζεται ακόμα: Ιππέας ή Ταχυδρόμος.

Τη Μεγάλη Άρκτο ο Όμηρος την ονομάζει και Ελίκη, λόγω της συνεχούς περιστροφής της γύρω από τον Βορρά, ενώ οι Ρωμαίοι την ονόμαζαν Άροτρο, και τα 7 άστρα που την αποτελούν Επτά Βόες. Από αυτούς πήρε και το όνομά του ο γειτονικός αστερισμός του Βοώτη (ο βοσκός των βοδιών).

Ακόμα, από τη λατινική τους μετάφραση «σέπτεμ τριόνες» (επτά βόδια) προήλθε η λατινική ονομασία του Βορρά, μια και βρίσκονται κοντά σ’ αυτόν.

Εκτός των προηγουμένων, η Μεγάλη Άρκτος έχει και πολλές άλλες λαϊκές ονομασίες. Έτσι, στον Μεσαίωνα ονομαζόταν Άμαξα του Δαβίδ και Κιβωτός του Νώε, ενώ ο Σίλλερ την ονομάζει Πλοιάριο του Αγίου Πέτρου.

Ο λαός μας την ονομάζει ακόμα: Αναποδοκάραβο, Κάραβο, Αλέτρι, Αλετροπόδι, Συμπεθεριό, Κλέφτη, Εφτά Αδέλφια και Χορό των Εφτά Παρθένων.

Μυθολογία

Η πλούσια σε φαντασία ελληνική μυθολογία συνδέει τη Μεγάλη Άρκτο με την ερωτική δραστηριότητα του σκανταλιάρη Δία.

Ο Δίας, λοιπόν, έβαλε στο μάτι την πανέμορφη Νύμφη Καλλιστώ, τη μονάκριβη κόρη του Λυκάονα, βασιλιά της Αρκαδίας με τους 50 γιους. Η Καλλιστώ από την ερωτική της σχέση με τον Δία γέννησε τον ήρωα Αρκάδα, γενάρχη των Αρκάδων.

Η παράνομη αυτή σχέση προκάλεσε, όπως ήταν επόμενο, τη ζήλια και την οργή της θεάς Ήρας. Έτσι, για να εκδικηθεί, μεταμόρφωσε την πεντάμορφη Καλλιστώ σε αρκούδα, το πιο άσχημο ζώο του ζωικού βασιλείου.

Η κακομοίρα η Καλλιστώ, μεταμορφωμένη σε αρκούδα, περιπλανιόταν χρόνια μέσα στα πυκνά δάση της Αρκαδίας, ώσπου κάποτε συνάντησε, παλικάρι πια, τον γιο της τον Αρκάδα, που κυνηγούσε άγρια ζώα στο δάσος.

Η Καλλιστώ επηρεασμένη από τη μητρική της αγάπη, ξεχνώντας ότι ήταν αρκούδα, έτρεξε να τον αγκαλιάσει. Ο Αρκάδας, όμως, όπως ήταν επόμενο, δεν αναγνώρισε τη μάνα του. Βλέποντας μια αρκούδα να του επιτίθεται, σήκωσε το δόρυ του να τη σκοτώσει.

Ο πανταχού παρών, όμως, Δίας, για να προλάβει τη μητροκτονία, μεταμόρφωσε και τον Αρκάδα σε Άρκτο. Μόνο τότε το μικρό αρκουδάκι αναγνώρισε τη μάνα του και έτρεξε χαρούμενο να κυλιστεί στα πόδια της.

Ο παντοδύναμος Δίας, για να τους γλιτώσει μια και καλή από την οργή της Ήρας, έστειλε και τους δύο στον ουρανό και τους έκανε αστερισμούς, για να χαίρονται εκεί αιώνια τις νύχτες ο ένας κοντά στον άλλο.

Η μητέρα έγινε ο αστερισμός της Μεγάλης Άρκτου, η κορωνίδα του βόρειου ημισφαιρίου του ουρανού, και ο γιος της, ο Αρκάδας, ο αστερισμός της Μικρής Άρκτου.

Η ζήλια, όμως, της Ήρας δεν σταμάτησε εδώ. Αφού έκανε μια ζωηρή σκηνή ζηλοτυπίας στον πονηρούλη Δία, θυμωμένη πολύ από τη μεγάλη τιμή που έκανε στη φίλη του και τον γιο τους, έστειλε τη Θέτιδα να διατάξει τον Ωκεανό, που αντιπροσώπευε τον ουρανό, να μην επιτρέψει ποτέ στους αστερισμούς αυτούς να βρουν ξεκούραση στους κόλπους του.

Απαγόρευσε, λοιπόν, στους δύο εχθρούς της να ανατέλλουν και να δύουν, για να μη λούζονται ποτέ στα υγρά βασίλεια του Ωκεανού και να ξεκουράζονται. Έγιναν, δηλαδή, αειφανείς αστερισμοί.

Έτσι, οι δύο Άρκτοι από τότε ουδέποτε ξεκουράζονται, ενώ τους καταδιώκει συνεχώς ο Αρκτούρος, ο επικεφαλής των Θηρευτικών Κυνών.

Η ονομασία της Μεγάλης Άρκτου συνδέεται με έναν αρχαϊκό αρκαδικό μύθο. Στη Μαντινεία της Αρκαδίας υπάρχει η εξής παράδοση:

«Στους αρχαϊκούς χρόνους ο ουρανός ήταν κολλημένος με τη Γη, γυάλινος αλλά μεριές μεριές μαλακός. Κάποιοι κυνηγοί σκότωσαν σε ένα κυνήγι μιαν αρκούδα και κάρφωσαν το αρκουδοτόμαρο στον ουρανό. Έτσι, σχηματίστηκε η Μεγάλη Άρκτος, και τα καρφιά έγιναν τα άστρα της».