Στην αρχαϊκή και την κλασική περίοδο η δικαιοσύνη ταυτιζόταν με την ανταπόδοση: να ανταποδίδεις ό,τι σου έκαναν, καλό ή κακό: φίλος με τους φίλους και εχθρός με τους εχθρούς. Οι φιλόσοφοι αποδέχονται αυτή την αντίληψη της δικαιοσύνης ως ανταπόδοσης της αδικίας και τη μετατρέπουν σε νόμο του σύμπαντος. Ο προσωκρατικός φιλόσοφος Αναξίμανδρος μιλά για το δικαστήριο του κόσμου: όλοι τιμωρούνται για τις αδικίες τους για να διορθωθεί το κακό και να επανέλθει η ισορροπία και η τάξη στον κόσμο. Παρόμοια αντίληψη συναντάμε στον Ηράκλειτο: ο πόλεμος είναι δικαιοσύνη γιατί ενώνονται τα αντίθετα και τελικά επικρατεί αρμονία στον κόσμο.
Σωκράτης
Ο Σωκράτης απορρίπτει την παραπάνω θεωρία ότι η δικαιοσύνη είναι ανταπόδοση του κακού. Η δική του ηθική άποψη είναι ότι «δεν πρέπει να ανταποδίδουμε μια αδικία ούτε να βλάπτουμε κανέναν, οτιδήποτε κι αν έχουμε υποστεί από αυτόν» (Κρίτων 49 c-d): το να αδικείς είναι χειρότερο από το να αδικείσαι γιατί προκαλείς κακό στην ψυχή σου. Ο φιλόσοφος θα εφαρμόσει αυτόν τον κανόνα με τη θυσία της ζωής του αφού η απόδρασή του από τη φυλακή θα ήταν ανταπόδοση της αδικίας που του έκαναν οι Αθηναίοι.
Η πλατωνική δικαιοσύνη
Ο Πλάτων αποδέχεται την ηθική άποψη του Σωκράτη και απορρίπτει την έννοια της ανταπόδοσης του κακού. Η δικαιοσύνη αφορά την ψυχή του ανθρώπου. Στον Γοργία ο Πλάτων υποστηρίζει ότι με τη δικαιοσύνη ο άνθρωπος γίνεται ευτυχισμένος. Στη σωκρατική-πλατωνική θεωρία καλύτερα να αδικείσαι παρά να αδικείς, και εάν έχεις αδικήσει, καλύτερα να τιμωρείσαι παρά να τη γλιτώνεις.
Από την άλλη, ο νεαρός Καλλικλής υπερασπίζεται το «φυσικό δίκαιο»: στη φύση κυριαρχεί ο ισχυρότερος, το ίδιο θα έπρεπε να ισχύει και στην κοινωνία, οι ισχυροί να κάνουν ό,τι θέλουν − όπως είπε ο Θρασύμαχος στην Πολιτεία, δίκαιο είναι το συμφέρον του ισχυρού! Ο Σωκράτης θα απαντήσει στον Καλλικλή ότι δεν είσαι πάντα ευτυχισμένος όταν κάνεις ό,τι θέλεις, παράδειγμα οι τύραννοι που κάνουν ό,τι θέλουν αλλά καταλήγουν δυστυχισμένοι.
Στην Πολιτεία ή περί δικαίου ο Πλάτων λέει ότι δικαιοσύνη είναι όταν ασχολείσαι με τη δουλειά σου και δεν ανακατεύεσαι στις υποθέσεις των άλλων.
Σε ατομικό επίπεδο η δικαιοσύνη αφορά την ψυχή του ανθρώπου. Η ψυχή έχει τρία μέρη: το λογιστικό (λογική), το επιθυμητικό (επιθυμίες) και το θυμοειδές (συναισθήματα). Αντίστοιχα, η ιδανική πολιτεία έχει τρεις τάξεις: τους δημιουργούς (αγρότες, τεχνίτες, κ.τ.λ.), τους φύλακες και τους φιλοσόφους-βασιλείς. Δικαιοσύνη είναι η ισορροπία και η αρμονία ανάμεσα στα τρία μέρη της ψυχής όταν κυριαρχεί το λογικό και ανάμεσα στις τρεις τάξεις της πόλης όταν κυβερνούν οι φιλόσοφοι-βασιλείς. Οι Φιλόσοφοι-βασιλείς έχουν εκπαιδευτεί πολλά χρόνια για να αποκτήσουν επιστημονική γνώση, δηλαδή να γνωρίσουν τις Ιδέες και κυρίως την ανώτατη Ιδέα, την Ιδέα του Αγαθού . Άρα, στην πλατωνική φιλοσοφία η δικαιοσύνη χρειάζεται γνώση γιατί η γνώση οδηγεί στην αρετή.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου