Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΞΕΝΟΦΩΝ, ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ

ΞΕΝ Απομν 1.1.1–1.1.5

Το κατηγορητήριο εναντίον του Σωκράτη – Ανασκευή του πρώτου σκέλους του

Τα Απομνημονεύματα Σωκράτους είναι το κύριο σωκρατικό έργο του Ξενοφώντα, στο οποίο, αξιοποιώντας τις προσωπικές του αναμνήσεις αλλά και πληροφορίες από διάφορα συγγράμματα, επιχειρεί να ανασκευάσει τις κατηγορίες και ενστάσεις ενάντια στη φιλοσοφία του και να παραθέσει μια σειρά από επεισόδια χαρακτηριστικά του βίου και του τρόπου σκέψης του Σωκράτη. Ακολουθεί απόσπασμα από την επιχειρηματολογία για την ανασκευή της πρώτης κατηγορίας.

[1.1.1] Πολλάκις ἐθαύμασα τίσι ποτὲ λόγοις Ἀθηναίους ἔπεισαν
οἱ γραψάμενοι Σωκράτην ὡς ἄξιος εἴη θανάτου τῇ πόλει. ἡ
μὲν γὰρ γραφὴ κατ’ αὐτοῦ τοιάδε τις ἦν· ἀδικεῖ Σωκράτης
οὓς μὲν ἡ πόλις νομίζει θεοὺς οὐ νομίζων, ἕτερα δὲ καινὰ
δαιμόνια εἰσφέρων· ἀδικεῖ δὲ καὶ τοὺς νέους διαφθείρων.

[1.1.2] Πρῶτον μὲν οὖν, ὡς οὐκ ἐνόμιζεν οὓς ἡ πόλις νομίζει
θεούς, ποίῳ ποτ’ ἐχρήσαντο τεκμηρίῳ; θύων τε γὰρ φανερὸς
ἦν πολλάκις μὲν οἴκοι, πολλάκις δὲ ἐπὶ τῶν κοινῶν τῆς
πόλεως βωμῶν, καὶ μαντικῇ χρώμενος οὐκ ἀφανὴς ἦν.
διετεθρύλητο γὰρ ὡς φαίη Σωκράτης τὸ δαιμόνιον ἑαυτῷ
σημαίνειν· ὅθεν δὴ καὶ μάλιστά μοι δοκοῦσιν αὐτὸν αἰτιά-
σασθαι καινὰ δαιμόνια εἰσφέρειν. [1.1.3] ὁ δ’ οὐδὲν καινότερον
εἰσέφερε τῶν ἄλλων, ὅσοι μαντικὴν νομίζοντες οἰωνοῖς τε
χρῶνται καὶ φήμαις καὶ συμβόλοις καὶ θυσίαις. οὗτοί τε γὰρ
ὑπολαμβάνουσιν οὐ τοὺς ὄρνιθας οὐδὲ τοὺς ἀπαντῶντας εἰδέναι
τὰ συμφέροντα τοῖς μαντευομένοις, ἀλλὰ τοὺς θεοὺς διὰ
τούτων αὐτὰ σημαίνειν, κἀκεῖνος δὲ οὕτως ἐνόμιζεν. [1.1.4] ἀλλ’ οἱ
μὲν πλεῖστοί φασιν ὑπό τε τῶν ὀρνίθων καὶ τῶν ἀπαντώντων
ἀποτρέπεσθαί τε καὶ προτρέπεσθαι· Σωκράτης δ’ ὥσπερ
ἐγίγνωσκεν, οὕτως ἔλεγε· τὸ δαιμόνιον γὰρ ἔφη σημαίνειν.
καὶ πολλοῖς τῶν συνόντων προηγόρευε τὰ μὲν ποιεῖν, τὰ δὲ
μὴ ποιεῖν, ὡς τοῦ δαιμονίου προσημαίνοντος· καὶ τοῖς μὲν
πειθομένοις αὐτῷ συνέφερε, τοῖς δὲ μὴ πειθομένοις μετέμελε.
[1.1.5] καίτοι τίς οὐκ ἂν ὁμολογήσειεν αὐτὸν βούλεσθαι μήτ’ ἠλίθιον
μήτ’ ἀλαζόνα φαίνεσθαι τοῖς συνοῦσιν; ἐδόκει δ’ ἂν ἀμφό-
τερα ταῦτα, εἰ προαγορεύων ὡς ὑπὸ θεοῦ φαινόμενα καὶ
ψευδόμενος ἐφαίνετο. δῆλον οὖν ὅτι οὐκ ἂν προέλεγεν, εἰ
μὴ ἐπίστευεν ἀληθεύσειν. ταῦτα δὲ τίς ἂν ἄλλῳ πιστεύσειεν
ἢ θεῷ; πιστεύων δὲ θεοῖς πῶς οὐκ εἶναι θεοὺς ἐνόμιζεν;

***
Πολλάκις ηπόρησα με ποία άραγε επιχειρήματα έπεισαν τους Αθηναίους οι καταγγείλαντες εις το δικαστήριον τον Σωκράτην ότι έπραξεν έργα, διά τα οποία έπρεπε να καταδικασθή εις θάνατον υπό της πόλεως. Η μήνυσις δηλαδή κατ' αυτού τοιαύτα τινά περιελάμβανε· «αδικεί την πόλιν ο Σωκράτης, όστις εις μεν τους θεούς αυτής δεν πιστεύει, άλλους δε νέους θεούς προσπαθεί να εισαγάγη εις αυτήν, αδικεί δε αυτήν και διότι διαφθείρει τα φρονήματα των νέων».

Πρώτον μεν λοιπόν, ίνα αποδείξουν ότι δεν επίστευεν εις τους θεούς της πόλεως, ποίαν άραγε απόδειξιν προσήγαγον; Διότι και φανερά προσέφερε θυσίαν πολλάκις μεν κατ' οίκον, πολλάκις δε και επί των κοινών της πόλεως βωμών και φανερά επίσης εις την μαντικήν κατέφευγε. Και είναι μεν αληθές ότι είχε διαδοθή ότι ο Σωκράτης έλεγεν ότι το δαιμόνιον προεσήμαινεν εις αυτόν τα μέλλοντα· εκ τούτου δε ακριβώς προπάντων νομίζω ότι απέδωκαν εις αυτόν την κατηγορίαν, ότι νέους θεούς προσεπάθει να εισαγάγη εις την πόλιν.

Ούτος όμως ουδέν εισήγε νεώτερον των άλλων Αθηναίων, όσοι πιστεύοντες εις την μαντικήν καταφεύγουν προς πρόγνωσιν των μελλόντων εις τα πτηνά και τας φωνάς των απαντώντων αυτούς και εις φυσικά σημεία και εις θυσίας. Διότι και ούτοι πιστεύουν ότι ουχί τα πτηνά ουδέ οι απαντώντες αυτούς γνωρίζουν τα συμφέροντα εις τους καταφεύγοντας εις την μαντικήν, αλλ' ότι οι θεοί διάτούτων προσημαίνουν αυτά, και εκείνος δε ούτως επίστευεν. Αλλ' οι μεν πλείστοι λέγουν ότι υπό των πτηνών και υπό των απαντώντων αυτούς και αποτρέπονται και προτρέπονται να πράξουν τι· ο Σωκράτης δε, όπως ακριβώς εφρόνει, ούτω και έλεγε· έλεγε δηλαδή ότι το δαιμόνιον προεσήμαινεν εις αυτόν τα πρακτέα και τα μη πρακτέα. Και εις πολλούς των φίλων του προέλεγε άλλα μεν να πράττουν, άλλα δε να μη πράττουν, ισχυριζόμενος ότι το δαιμόνιον προεσήμαινεν εις αυτόν ταύτα· και όσοι μεν επείθοντο εις αυτόν ωφελούντο, όσοι δε δεν επείθοντο μετεμελούντο. Και βέβαια τις δεν ήθελεν ομολογήσει ότι ο Σωκράτης ήθελε μήτε ηλίθιος μήτε αλαζών να φαίνεται προς τους φίλους του; Θα εφαίνετο δε ότι και τα δύο ταύτα ελαττώματα είχεν, αν προέλεγε τινά ως υπό του θεού φανερωνόμενα εις αυτόν και κατόπιν απεδεικνύετο ότι εψεύδετο. Είναι λοιπόν φανερόν ότι δεν θα προέλεγεν αυτά, αν δεν είχε πεποίθησιν ότι θα επαληθεύση. Την πεποίθησιν δε ταύτην εις ποίον άλλον ημπορεί τις να έχη παρά εις τον θεόν; Αφού δε είχε πεποίθησιν εις θεούς, πώς παρεδέχετο ότι δεν υπάρχουν θεοί;