Ο Αριστοτέλης, οι ψείρες και οι ελέφαντες

Ο κόσμος δεν είναι μόνο γεγονότα. Είναι και όντα. Μπορεί ο Σωκράτης να κατέβασε τη φιλοσοφία από τον ουρανό στη Γη, βάζοντάς την μέσα στα σπίτια των ανθρώπων κατά τον Κικέρωνα, αλλά ο Αριστοτέλης δεν μένει εκεί. Η Φιλοσοφία δεν είναι μόνο Ηθική αλλά και μελέτη της φύσης και όλων όσα αυτή περιλαμβάνει, από το πιο μικρό έως το μεγαλύτερο. «Αν κάποιος νομίζει ότι η μελέτη των άλλων ζώων δεν έχει αξία, το ίδιο πρέπει να θεωρεί και για τον εαυτό του», αποφαίνεται ο συγγραφέας του (Περί ζώων μορίων Α5). Έτσι, η Φιλοσοφία εισχωρεί στα δάση και στα βουνά, καταδύεται στις λίμνες, στα ποτάμια και στη θάλασσα για να ερευνήσει τη ζωή όλων των έμβιων όντων.

Κανείς στο παρελθόν δεν είχε εντρυφήσει στο ζωικό βασίλειο. Υπάρχει κάποια τάξη; Τα αγκάθια, για παράδειγμα, χρησιμοποιούνται με διαφορετικό τρόπο στον σκαντζόχοιρο και στον αχινό. Μέσα από την περιγραφή της ζωής των ζώων, προβάλλονται οι ομοιότητες αλλά κυρίως οι διαφορές τους, αποκαλύπτοντας τη φυσική τάξη του κόσμου που μας περιβάλλει, μέρος του οποίου είναι και ο άνθρωπος. Το κοινό μέρος των ζώων είναι αυτό με το οποίο λαμβάνουν την τροφή και η αίσθηση της αφής. Αλλά οι ομοιότητες σταματούν εδώ. Ο Αριστοτέλης επικεντρώνεται στις διαφορές τους. Το χρώμα ή το σχήμα δεν αποτελούν κύρια διαφορά. «Οι διαφορές στα ζώα εμφανίζονται κυρίως στον τρόπο ζωής τους, στις δραστηριότητες και τις συνήθειές τους, όπως και στα μέρη τους» παρατηρεί ο Αριστοτέλης, και συνεχίζει. Άλλα είναι υδρόβια (ἔνυδρα) και άλλα χερσαία, αλλά ακόμη και όσα πετούν δεν ζουν μόνο στον αέρα (όπως τα ψάρια που ζουν μόνο στο νερό). Μερικά από τα ζώα δεν κινούνται (όπως το σφουγγάρι ή πολλά οστρακόδερμα), άλλα είναι αγελαία και άλλα μοναχικά. «Κοινωνικά είναι όσα έχουν κοινή δραστηριότητα, γεγονός που δεν ισχύει για όλα τα αγελαία. Τέτοια είναι ο άνθρωπος, η μέλισσα, η σφήκα, το μυρμήγκι και ο γερανός» (Περί τα ζώα ιστορίαι Α1).

Διαφορές όμως εντοπίζονται και στον χαρακτήρα (κατὰ το ήθος) των ζώων. Τα ζώα, ανάλογα με το είδος τους, είναι πράα (βόδι), επιθετικά (αγριογούρουνο), φρόνιμα (ελάφι), μοχθηρά (φίδι), πανούργα (αλεπού), χαδιάρικα (σκύλος), εύκολα στην εξημέρωση (ελέφαντας), επιφυλακτικά (χήνα) ή φιλάρεσκα (παγώνι). Ο άνθρωπος όμως είναι το μόνο από τα ζώα που μπορεί να σκέφτεται και να ανακαλεί εκούσια γεγονότα στη μνήμη του. Επομένως, η έρευνα πρέπει να ξεκινήσει από την ατομική φύση των όντων (πολλά από τα οποία είναι ανώνυμα) παρατηρεί ο φιλόσοφος, εξηγώντας τη μέθοδο που θα ακολουθήσει: «Αυτά λοιπόν έχουν ειπωθεί με αυτόν τον τρόπο περιληπτικά, σαν μια πρόγευση όλων όσα θα μελετήσουμε, για τα οποία έπειτα θα μιλήσουμε ενδελεχώς, προκειμένου να καθορίσουμε τις υπάρχουσες διαφορές και τα χαρακτηριστικά τους. Ύστερα από αυτό θα επιχειρήσουμε να βρούμε τις αιτίες. Διότι αυτή είναι η σωστή μέθοδος, αφού πρώτα έχει γίνει η έρευνα για το καθένα από αυτά». (Περί τα ζώα ιστορίαι Α6)

Ο Αριστοτέλης αναζητά τη γνώση των αιτίων. Ακόμη και των πιο μικρών ζώων. Της ψείρας και του του σκόρου, της μέλισσας και της σφήκας. Η αναζήτηση των αιτίων αναπόφευκτα οδηγεί σε ταξινόμηση των ειδών. Ποιες είναι οι ουσιώδεις διαφορές και ομοιότητες των ζώων; Τα ενδιαιτήματά τους; Η κίνηση; Η αναπαραγωγή; Ο Αριστοτέλης δεν αργεί να διακρίνει τη γένεση των όντων ως την ασφαλέστερη οδό, καθώς η φύση την εκπληρώνει με τον καλύτερο τρόπο (Περί ζώων γενέσεως Β1).

Το σύμπαν δεν περιλαμβάνει μόνο τους πλανήτες ούτε το άτομο. Αλλά μόνο ο άνθρωπος μπορεί να τα γνωρίσει όλα δίνοντας νόημα στην α-νόητη ύπαρξή του. Ο Αριστοτελικός κόσμος είναι το όλον. Και η Φιλοσοφία το ίδιο.