Πέμπτη 27 Ιανουαρίου 2022

Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι: ΙI. ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΩΚΡΑΤΙΚΟΥΣ ΣΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

11.11. Ἐκ τοῦ κόσμου τούτου, όχι όμως ἐν τῷ κόσμῳ τούτῳ: ο στωικός σοφός


Είναι αλήθεια δυνατόν ένας άνθρωπος να μπορέσει να γίνει σοφός; Το ιδεώδες που υποστήριξαν οι Στωικοί μοιάζει τόσο αυστηρό και τόσο ανέφικτο! Εφόσον δεν υπάρχουν διαβαθμίσεις του καλού, εφόσον κάτι δεν μπορεί να είναι λίγο καλύτερο από κάτι άλλο, εφόσον τα πράγματα είναι ή καλά ή κακά, τότε, μέχρι να γίνεις καλός είσαι κακός, και μέχρι να γίνεις σοφός είσαι ανόητος. Αν ο σοφός έχει το κεφάλι του έξω από το νερό, όλοι οι άλλοι το έχουν μέσα στο νερό. Τι σημασία έχει αν κάποιος το έχει ένα μέτρο κάτω από την επιφάνεια και κάποιος άλλος πέντε; Όσοι είναι μέσα στο νερό θα πνιγούν.

Ο Χρύσιππος καταλάβαινε ότι η διδασκαλία τους είναι σκληρή σε αυτό το σημείο: «Δίνουμε την εντύπωση ότι μιλάμε για πράγματα που, λόγω της εξαιρετικής σπουδαιότητας και της ομορφιάς τους, μοιάζουν με πλάσματα της φαντασίας και δεν είναι σύμφωνα με τον άνθρωπο και την ανθρώπινη φύση.» Κι αν ίσως δεν είναι τελείως ακατόρθωτο να γίνει κάποιος σοφός, μόνο δυο τρεις άνθρωποι (κατά τον ίδιο) κατόρθωσαν στο πέρασμα των αιώνων να κατακτήσουν τον ηθικά τέλειο βίο. Άρα, όλοι οι υπόλοιποι άνθρωποι είναι ανόητοι και αχρείοι.

Ποιες ελπίδες έχουν τότε οι κοινοί θνητοί; Χρειάστηκε να περάσουν πολλά χρόνια μέχρι οι Στωικοί να αναθεωρήσουν τις απόψεις τους, πιεσμένοι από το ενδιαφέρον και τις ερωτήσεις των απλών ανθρώπων. Από τον 2ο αιώνα π.Χ. διατύπωσαν μια πιο ρεαλιστική ηθική του πρέποντος. Η ηθική αυτή υπαγορεύει μια συμπεριφορά που δεν ταυτίζεται με την αρετή, αλλά τη μιμείται· και προσφέρει κάποια στηρίγματα, κάποιες υποδείξεις στον μέσο άνθρωπο για τις καταστάσεις της ζωής. Οι άνθρωποι θα εφαρμόζουν τα καθήκοντά τους, ηθικά ταιριαστές πράξεις που είναι σύμφωνες με τη λογική ανθρώπινη φύση: να τιμάς τους γονείς και την πατρίδα σου, να φροντίζεις την υγεία σου και άλλα παρόμοια.

Ο Χρύσιππος προφανώς ένιωθε ότι ένας συνεπής στωικός ποτέ δεν θα διέπραττε κακό. Θα ένιωθε όμως ατάραχος κι όταν έβλεπε γύρω του να γίνονται τόσα κακά που ο καθένας καθημερινά μπορεί να δει. Θα του αρκούσε που ο ίδιος δεν συμμετείχε και, προκειμένου να διατηρήσει τη γαλήνη της ψυχής του, δεν θα έκανε κάτι για να εμποδίσει το κακό ή να ανακουφίσει όποιον το έπαθε.

Μέσα στον σοφό, όπως τον όρισαν οι θεμελιωτές της Στοάς, υποβόσκει μια σύγκρουση ανάμεσα στη ζωή που θα έπρεπε να ζει και στις συνήθειες της καθημερινότητας. Ο Ζήνων αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα: ήθελε, και το έδειχνε όπως μπορούσε, να είναι στον κόσμο αλλά να μην είναι με τον κόσμο. Να μην αποσυρθεί πλήρως, αλλά να απομονώνεται, να μοιάζει ξένος μέσα στο πλήθος. Να μη συμπεριφέρεται όπως θα περίμεναν οι άλλοι - κι ας τον θεωρούσαν παράξενο, κι ας γινόταν ως και νούμερο στις κωμωδίες και τις σάτιρες (όπως άλλωστε είχε γίνει και ο Σωκράτης). Ίσα ίσα, σκεφτόταν: τότε γεννιέται η απορία και ο θαυμασμός για τον φιλόσοφο βίο. Ο Ζήνων επιδίωξε να ζήσει διαφορετικά από τους πολλούς αλλά και να ξεχωρίσει από τους υπόλοιπους φιλοσόφους. Και τα κατάφερε.

Αν όμως ο στωικός σοφός είναι αυτάρκης και κύριος του εαυτού του, η πολιτεία χάνει τη δύναμή της. Η ιδεώδης κοινότητα, στην οποία ζει ο σοφός, έχει ως βασιλιά τον νόμο· ο νόμος καθορίζει τι είναι άξιο και τι ανάξιο, τι πρέπει και τι δεν πρέπει να πράττουν όσοι έχουν φύση πολιτική. Μόνο σε αυτή την κοινότητα κυριαρχεί η ομόνοια, που επιτυγχάνεται χάρη στην πολιτική αρετή, και ένας τρόπος ζωής που καταργεί τις διακρίσεις ως προς το φύλο, την εθνικότητα, την καταγωγή ή την περιουσία.

Δεν υπάρχουν σχόλια :

Δημοσίευση σχολίου