Η βιομηχανία της αυτοβοήθειας γνωρίζει μεγάλη άνθηση, τροφοδοτούμενη από την έρευνα για τη θετική ψυχολογία – την επιστημονική μελέτη του τι κάνει τους ανθρώπους να ευημερούν. Την ίδια στιγμή, τα ποσοστά άγχους, κατάθλιψης και αυτοτραυματισμού συνεχίζουν να αυξάνονται παγκοσμίως. Είμαστε λοιπόν καταδικασμένοι να είμαστε δυστυχισμένοι, παρά τις εξελίξεις στην ψυχολογία;
Σύμφωνα με ένα σημαντικό άρθρο που δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση Review of General Psychology το 2015, το 50% της ευτυχίας των ανθρώπων καθορίζεται από τα γονίδιά τους, το 10% εξαρτάται από τις συνθήκες και το 40% από την «σκόπιμη δραστηριότητα» (κυρίως, αν είστε θετικοί ή όχι). Αυτή η λεγόμενη πίτα της ευτυχίας έβαλε τους ακόλουθους της θετικής ψυχολογίας στη θέση του οδηγού, επιτρέποντάς τους να αποφασίζουν για την πορεία της ευτυχίας τους.
Η πίτα της ευτυχίας δέχτηκε ευρεία κριτική επειδή βασίστηκε σε υποθέσεις για τη γενετική που έχουν απαξιωθεί. Επί δεκαετίες, οι ερευνητές της γενετικής της συμπεριφοράς διεξήγαγαν μελέτες με διδύμους και διαπίστωσαν ότι το 40% έως 50% της διακύμανσης της ευτυχίας τους εξηγείται από τη γενετική, γι’ αυτό και το ποσοστό αυτό εμφανίστηκε στην πίτα της ευτυχίας.
Οι γενετιστές συμπεριφοράς χρησιμοποιούν μια στατιστική τεχνική για να εκτιμήσουν τις γενετικές και περιβαλλοντικές συνιστώσες με βάση την οικογενειακή συγγένεια των ανθρώπων, εξ ου και η χρήση διδύμων στις μελέτες τους. Όμως τα στοιχεία αυτά υπέθεσαν ότι τόσο οι μονοζυγωτικοί όσο και οι ετεροζυγωτικοί δίδυμοι βιώνουν το ίδιο περιβάλλον όταν μεγαλώνουν μαζί – μια υπόθεση που δεν ευσταθεί στην πραγματικότητα. Σε απάντηση στην κριτική για την εργασία του 2015, οι ίδιοι συγγραφείς έγραψαν μια εργασία το 2020 που εισήγαγε μια πιο διαφοροποιημένη προσέγγιση σχετικά με την επίδραση των γονιδίων στην ευτυχία, η οποία αναγνώριζε τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ της γενετικής μας και του περιβάλλοντος.
Φύση και ανατροφή
Η φύση και η ανατροφή δεν είναι ανεξάρτητες η μία από την άλλη. Αντιθέτως, η μοριακή γενετική, η μελέτη της δομής και της λειτουργίας των γονιδίων σε μοριακό επίπεδο, δείχνει ότι επηρεάζουν συνεχώς η μία την άλλη. Τα γονίδια επηρεάζουν τη συμπεριφορά που βοηθά τους ανθρώπους να επιλέξουν το περιβάλλον τους. Για παράδειγμα, η εξωστρέφεια που μεταβιβάζεται από τους γονείς στα παιδιά βοηθά τα παιδιά να δημιουργήσουν τις ομάδες φιλίας τους.
Εξίσου, το περιβάλλον αλλάζει την έκφραση των γονιδίων. Για παράδειγμα, όταν οι μέλλουσες μητέρες εκτέθηκαν σε πείνα, τα γονίδια των μωρών τους άλλαξαν ανάλογα, με αποτέλεσμα χημικές αλλαγές που κατέστειλαν την παραγωγή ενός αυξητικού παράγοντα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τα μωρά να γεννιούνται μικρότερα από το συνηθισμένο και με παθήσεις όπως οι καρδιαγγειακές παθήσεις.
Η φύση και η ανατροφή αλληλεξαρτώνται και αλληλοεπηρεάζονται συνεχώς. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο δύο άνθρωποι που έχουν μεγαλώσει στο ίδιο περιβάλλον μπορεί να ανταποκριθούν σε αυτό με διαφορετικό τρόπο, πράγμα που σημαίνει ότι η υπόθεση της γενετικής της συμπεριφοράς περί ίσου περιβάλλοντος δεν ισχύει πλέον. Επίσης, το αν οι άνθρωποι μπορούν να γίνουν πιο ευτυχισμένοι ή όχι εξαρτάται από την «ευαισθησία τους σε ερεθίσματα περιβάλλοντος» – την ικανότητά τους να αλλάζουν.
Ορισμένοι άνθρωποι είναι ευαίσθητοι στο περιβάλλον τους και έτσι μπορούν να αλλάξουν σημαντικά τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά τους ως απάντηση τόσο σε αρνητικά όσο και σε θετικά γεγονότα. Έτσι, όταν παρακολουθούν ένα σεμινάριο ευεξίας ή διαβάζουν ένα βιβλίο θετικής ψυχολογίας, μπορεί να επηρεαστούν από αυτό και να βιώσουν σημαντικά περισσότερες αλλαγές σε σύγκριση με άλλους – και η αλλαγή μπορεί να διαρκέσει περισσότερο, επίσης.
Δεν υπάρχει όμως καμία παρέμβαση θετικής ψυχολογίας που θα λειτουργήσει για όλους τους ανθρώπους, επειδή είμαστε μοναδικοί όπως το DNA μας και, ως εκ τούτου, έχουμε διαφορετική ικανότητα για ευημερία και τις διακυμάνσεις της κατά τη διάρκεια της ζωής μας. Είμαστε προορισμένοι να είμαστε δυστυχισμένοι; Ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να αγωνίζονται λίγο περισσότερο από άλλους για να ενισχύσουν την ευημερία τους και αυτός ο αγώνας μπορεί να σημαίνει ότι θα συνεχίσουν να είναι δυστυχισμένοι για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα. Και σε ακραίες περιπτώσεις, μπορεί να μην βιώσουν ποτέ υψηλά επίπεδα ευτυχίας.
Άλλοι, ωστόσο, που έχουν μεγαλύτερη γενετική πλαστικότητα, δηλαδή είναι πιο ευαίσθητοι στα περιβαλλοντικά ερεθίσματα και, ως εκ τούτου, έχουν αυξημένη ικανότητα αλλαγής, μπορεί να είναι σε θέση να βελτιώσουν την ευημερία τους και ίσως ακόμη και να ευδοκιμήσουν, αν υιοθετήσουν έναν υγιεινό τρόπο ζωής και επιλέξουν να ζήσουν και να εργαστούν σε ένα περιβάλλον που ενισχύει την ευτυχία και την ικανότητά τους να αναπτυχθούν.
Αλλά η γενετική δεν καθορίζει ποιοι είμαστε, ακόμη και αν παίζει σημαντικό ρόλο στην ευημερία μας. Αυτό που έχει επίσης σημασία είναι οι επιλογές που κάνουμε σχετικά με το πού ζούμε, με ποιον ζούμε και πώς ζούμε τη ζωή μας, οι οποίες επηρεάζουν τόσο τη δική μας ευτυχία όσο και την ευτυχία των επόμενων γενεών.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου