ΠΛΑΤΩΝ: Ἴων (538a-539d)

[538a] ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Ὃ τοίνυν ἄρτι ἔμελλον ἐρήσεσθαί σε, νυνὶ εἰπέ, εἰ κατὰ πασῶν τῶν τεχνῶν οὕτω σοι δοκεῖ, τῇ μὲν αὐτῇ τέχνῃ τὰ αὐτὰ ἀναγκαῖον εἶναι γιγνώσκειν, τῇ δ᾽ ἑτέρᾳ μὴ τὰ αὐτά, ἀλλ᾽ εἴπερ ἄλλη ἐστίν, ἀναγκαῖον καὶ ἕτερα γιγνώσκειν.
ΙΩΝ. Οὕτω μοι δοκεῖ, ὦ Σώκρατες.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Οὐκοῦν ὅστις ἂν μὴ ἔχῃ τινὰ τέχνην, ταύτης τῆς τέχνης τὰ λεγόμενα ἢ πραττόμενα καλῶς γιγνώσκειν οὐχ οἷός τ᾽ ἔσται;
[538b] ΙΩΝ. Ἀληθῆ λέγεις.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Πότερον οὖν περὶ τῶν ἐπῶν ὧν εἶπες, εἴτε καλῶς λέγει Ὅμηρος εἴτε μή, σὺ κάλλιον γνώσῃ ἢ ἡνίοχος;
ΙΩΝ. Ἡνίοχος.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Ῥαψῳδὸς γάρ που εἶ ἀλλ᾽ οὐχ ἡνίοχος.
ΙΩΝ. Ναί.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Ἡ δὲ ῥαψῳδικὴ τέχνη ἑτέρα ἐστὶ τῆς ἡνιοχικῆς;
ΙΩΝ. Ναί.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Εἰ ἄρα ἑτέρα, περὶ ἑτέρων καὶ ἐπιστήμη πραγμάτων ἐστίν.
ΙΩΝ. Ναί.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Τί δὲ δὴ ὅταν Ὅμηρος λέγῃ ὡς τετρωμένῳ τῷ Μαχάονι Ἑκαμήδη ἡ Νέστορος παλλακὴ κυκεῶνα πίνειν [538c] δίδωσι; καὶ λέγει πως οὕτως—
οἴνῳ πραμνείῳ, φησίν, ἐπὶ δ᾽ αἴγειον κνῆ τυρὸν
κνήστι χαλκείῃ· παρὰ δὲ κρόμυον ποτῷ ὄψον·
ταῦτα εἴτε ὀρθῶς λέγει Ὅμηρος εἴτε μή, πότερον ἰατρικῆς ἐστι διαγνῶναι καλῶς ἢ ῥαψῳδικῆς;
ΙΩΝ. Ἰατρικῆς.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Τί δέ, ὅταν λέγῃ Ὅμηρος—
[538d] ἡ δὲ μολυβδαίνῃ ἰκέλη ἐς βυσσὸν ἵκανεν,
ἥ τε κατ᾽ ἀγραύλοιο βοὸς κέρας ἐμμεμαυῖα
ἔρχεται ὠμηστῇσι μετ᾽ ἰχθύσι πῆμα φέρουσα·
ταῦτα πότερον φῶμεν ἁλιευτικῆς εἶναι τέχνης μᾶλλον κρῖναι ἢ ῥαψῳδικῆς, ἅττα λέγει καὶ εἴτε καλῶς εἴτε μή;
ΙΩΝ. Δῆλον δή, ὦ Σώκρατες, ὅτι ἁλιευτικῆς.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Σκέψαι δή, σοῦ ἐρομένου, εἰ ἔροιό με· «Ἐπειδὴ [538e] τοίνυν, ὦ Σώκρατες, τούτων τῶν τεχνῶν ἐν Ὁμήρῳ εὑρίσκεις ἃ προσήκει ἑκάστῃ διακρίνειν, ἴθι μοι ἔξευρε καὶ τὰ τοῦ μάντεώς τε καὶ μαντικῆς, ποῖά ἐστιν ἃ προσήκει αὐτῷ οἵῳ τ᾽ εἶναι διαγιγνώσκειν, εἴτε εὖ εἴτε κακῶς πεποίηται» —σκέψαι ὡς ῥᾳδίως τε καὶ ἀληθῆ ἐγώ σοι ἀποκρινοῦμαι. πολλαχοῦ μὲν γὰρ καὶ ἐν Ὀδυσσείᾳ λέγει, οἷον καὶ ἃ ὁ τῶν Μελαμποδιδῶν λέγει μάντις πρὸς τοὺς μνηστῆρας, Θεοκλύμενος—
[539a] δαιμόνιοι, τί κακὸν τόδε πάσχετε; νυκτὶ μὲν ὑμέων
εἰλύαται κεφαλαί τε πρόσωπά τε νέρθε τε γυῖα,
οἰμωγὴ δὲ δέδηε, δεδάκρυνται δὲ παρειαί·
εἰδώλων τε πλέον πρόθυρον, πλείη δὲ καὶ αὐλὴ
ἱεμένων ἔρεβόσδε ὑπὸ ζόφον· ἠέλιος δὲ
[539b] οὐρανοῦ ἐξαπόλωλε, κακὴ δ᾽ ἐπιδέδρομεν ἀχλύς·
πολλαχοῦ δὲ καὶ ἐν Ἰλιάδι, οἷον καὶ ἐπὶ τειχομαχίᾳ· λέγει γὰρ καὶ ἐνταῦθα—
ὄρνις γάρ σφιν ἐπῆλθε περησέμεναι μεμαῶσιν,
αἰετὸς ὑψιπέτης, ἐπ᾽ ἀριστερὰ λαὸν ἐέργων,
[539c] φοινήεντα δράκοντα φέρων ὀνύχεσσι πέλωρον,
ζῳόν, ἔτ᾽ ἀσπαίροντα· καὶ οὔπω λήθετο χάρμης.
κόψε γὰρ αὐτὸν ἔχοντα κατὰ στῆθος παρὰ δειρὴν
ἰδνωθεὶς ὀπίσω, ὁ δ᾽ ἀπὸ ἕθεν ἧκε χαμᾶζε
ἀλγήσας ὀδύνῃσι, μέσῳ δ᾽ ἐνὶ κάββαλ᾽ ὁμίλῳ·
[539d] αὐτὸς δὲ κλάγξας πέτετο πνοιῇς ἀνέμοιο.
ταῦτα φήσω καὶ τὰ τοιαῦτα τῷ μάντει προσήκειν καὶ σκοπεῖν καὶ κρίνειν.
ΙΩΝ. Ἀληθῆ γε σὺ λέγων, ὦ Σώκρατες.

***
[538a] ΣΩ. Απάντησέ μου λοιπόν τώρα σ᾽ αυτό που λογάριαζα να σε ρωτήσω πριν από λίγο, αν κατά τη γνώμη σου συμβαίνει το ίδιο με όλες τις τέχνες, αν δηλαδή τα αυτά πράγματα τα κατανοούμε υποχρεωτικά διαμέσου μιας και της αυτής τέχνης, ενώ διαμέσου μιας άλλης, διαφορετικής, τέχνης δεν κατανοούμε τα ίδια αυτά πράγματα αλλά, εφόσον πρόκειται για διαφορετική τέχνη, κατανάγκη κατανοούμε με τη βοήθειά της άλλα πράγματα.
ΙΩΝ. Ναι, αυτή τη γνώμη έχω, Σωκράτη.
ΣΩ. Όποιος λοιπόν δεν κατέχει μια ορισμένη τέχνη δεν είναι σε θέση να κατανοεί όσα λέγονται ή πράττονται σ᾽ αυτή την τέχνη· δεν είναι έτσι;
[538b] ΙΩΝ. Σωστό αυτό που λες.
ΣΩ. Ποιός λοιπόν θα ξέρει καλύτερα αν στους επικούς στίχους που ανέφερες ο Όμηρος τα λέει καλά ή όχι: εσύ ή ένας ηνίοχος;
ΙΩΝ. Ένας ηνίοχος.
ΣΩ. Γιατί εσύ βέβαια είσαι ραψωδός και όχι ηνίοχος.
ΙΩΝ. Ναι.
ΣΩ. Και η τέχνη του ραψωδού είναι διαφορετική από την τέχνη του ηνιόχου· έτσι δεν είναι;
ΙΩΝ. Ναι.
ΣΩ. Αφού λοιπόν είναι διαφορετική, αποτελεί και γνώση η οποία αναφέρεται σε διαφορετικά πράγματα.
ΙΩΝ. Ναι.
ΣΩ. Αλλά κι όταν ο Όμηρος λέει ότι στον πληγωμένο Μαχάονα η Εκαμήδη, η φιλενάδα του Νέστορα, [538c] του έδωσε να πιει φάρμακο; Και το λέει κάπως έτσι:
κρασί Πράμνειο και τυρί της αίγας που με τρίφτην
χάλκινον έτριψεν αυτή, κι έρραν᾽ επάνω αλεύρι·
αν είναι σωστά όσα λέει ο Όμηρος ή όχι, ποιά τέχνη είναι αρμόδια να το διακρίνει με ακρίβεια: του γιατρού ή του ραψωδού;
ΙΩΝ. Του γιατρού.
ΣΩ. Κι όταν πάλι λέει ο Όμηρος
[538d] και μες στα βάθη εβύθισεν ωσάν την μολυβήθραν,
όπου με ταύρου κέρατα δεμένη κατεβαίνει
στα ωμοφάγα ψάρια τον θάνατον να φέρει
ποιά τέχνη θα πούμε ότι είναι αρμοδιότερη να κρίνει τί εννοεί με αυτά και αν το εννοεί σωστά ή όχι: η αλιευτική ή η τέχνη του ραψωδού;
ΙΩΝ. Είναι ολοφάνερο, Σωκράτη, ότι η αλιευτική.
ΣΩ. Κοίταξε τώρα, αν αυτός που υπέβαλλε τις ερωτήσεις ήσουν εσύ, και με ρωτούσες: «Ωραία λοιπόν, Σωκράτη, αφού [538e] ξέρεις και βρίσκεις στον Όμηρο για ποιά πράγματα έχει αρμοδιότητα να τα διακρίνει καθεμιά από τούτες τις τέχνες, έλα τώρα και βρες μου και τα σχετικά με τον μάντη και τη μαντική τέχνη, ποιά είναι αυτά που εμπίπτουν στην αρμοδιότητά του και που ο μάντης είναι σε θέση να διακρίνει αν ο ποιητής τα έχει συνθέσει καλά ή άσχημα» — κοίταξε πόσο εύκολα και σωστά θα σου απαντήσω. Γιατί και στην Οδύσσεια σε πολλά σημεία ο Όμηρος μιλάει γι᾽ αυτά, όπως για παράδειγμα εκεί που ο μάντης των Μελαμποδιδών, ο Θεοκλύμενος, μιλάει στους μνηστήρες,
[539a] α! δύστυχοι! ποιά συμφορά σάς ηύρε; μαύρη νύκτα
τες κεφαλές, τα πρόσωπα, τα γόνατα, σας ζώνει
άναψε ο θρήνος, δάκρυα στα μάγουλά σας ρέουν,
και τα λαμπρά μεσόστυλα και οι τοίχοι στάζουν αίμα·
πρόθυρο, αυλή, σκιές νεκρών γεμίσαν κινημένες
κατά το ανήλιον Έρεβος· ο ήλιος εσβύσθη
[539b] στον ουρανό, και απλώθη αυτού γύρω κακή μαυρίλα.
αλλά και σε πολλά σημεία της Ιλιάδας, όπως για παράδειγμα και στην Τειχομαχία· λέει λοιπόν και εδώ
ότι ενώ ήσαν πρόθυμοι τον λάκκον να περάσουν,
υψηλοπέτης αετός εφάνη δεξιά τους,
[539c] και ζωντανός στα νύχια του και κοκκινοβαμμένος
μέγας σπαρνούσε δράκοντας και πολεμούσε ακόμη·
όσο που οπίσω γέρνοντας τον αετόν στο στήθος
έκοψε κάτω απ᾽ τον λαιμόν· κι εκείνος απ᾽ τον πόνον
απόλυσε τον δράκοντα να πέσει μες στο πλήθος
[539d] και κρώζοντας επέταξε με τες πνοές του ανέμου.
Αυτά τα σημεία, θα υποστηρίξω, και τα παρόμοια είναι στην αρμοδιότητα του μάντη να τα εξετάζει και να τα κρίνει.
ΙΩΝ. Και θα ᾽ναι σωστή απάντηση, Σωκράτη.