CARL ROGERS: Διότι δεν έχω κανέναν λόγο να προσποιούμαι

Νιώθω μια αίσθηση ικανοποίησης όταν έχω τη δυνατότητα να τολμώ να μεταδώσω την αυθεντικότητα που υπάρχει μέσα μου σε κάποιον άλλο. Κάτι τέτοιο δεν είναι καθόλου εύκολο, εν μέρει γιατί αυτό που βιώνω αλλάζει συνεχώς. Συνήθως υπάρχει μια χρονική καθυστέρηση -μερικές φορές στιγμών, μερικές φορές ημερών, εβδομάδων ή μηνών- μεταξύ της εμπειρίας και της επικοινωνίας: βιώνω κάτι, νιώθω κάτι, αλλά δεν τολμώ να το μεταδώσω παρά μόνο αργότερα, όταν θα έχει καταλαγιάσει τόσο, ώστε αντέχω να διακινδυνεύσω να το μοιραστώ με κάποιον άλλο. Όταν, όμως, μπορώ να μεταδώσω αυτό που είναι αληθινό μέσα μου τη στιγμή που συμβαίνει, νιώθω αυθεντικός, αυθόρμητος και ζωντανός.

Είναι εκπληκτική εμπειρία να συναντάς την αυθεντικότητα σε άλλα πρόσωπα. Μερικές φορές στις βασικές ομάδες συνάντησης, που αποτελούν ένα πολύ σημαντικό μέρας της εμπειρίας μου τα τελευταία χρόνια, κάποιος λέει κάτι που φαίνεται ολοκληρωμένο και με ειλικρίνεια. Είναι τόσο προφανείς οι περιπτώσεις που ένα άτομο δεν κρύβεται πίσω από κάποιο προσωπείο, αλλά μιλά βαθιά από μέσα του. Όταν συμβαίνει αυτό, κάνω υπέρβαση για να το συναντήσω. Θέλω να συναντήσω αυτό το αληθινό πρόσωπο. Ορισμένες φορές τα συναισθήματα που εκφράζονται είναι πολύ θετικά, ενώ κάποιες άλλες είναι αναμφισβήτητα αρνητικά. Θυμάμαι έναν άντρα που κατείχε μια πολύ υπεύθυνη θέση, έναν επιστήμονα, επικεφαλής ενός μεγάλου ερευνητικού τμήματος σε μια τεράστια εταιρεία ηλεκτρονικών. Μια μέρα σε μια τέτοια ομάδα συνάντησης βρήκε το θάρρος να μιλήσει για την απομόνωσή του. Μας ανέφερε ότι δεν είχε ποτέ ούτε ένα φίλο. Παρότι γνώριζε πολλούς ανθρώπους, δεν θεωρούσε κανέναν απ’ αυτούς φίλο του. «Για την ακρίβεια», πρόσθεσε, «υπάρχουν μόνο δύο άτομα στον κόσμο με τα οποία έχω μια έστω λογική σχέση επικοινωνίας. Είναι τα παιδιά μου». Πριν προλάβει να τελειώσει, δάκρυζε από λύπη για τον εαυτό του, και είμαι βέβαιος ότι κρατούσε αυτά τα δάκρυά του για χρόνια. Αυτή η ειλικρίνεια και η αυθεντικότητα της μοναξιάς του οδήγησε κάθε μέλος της ομάδας να τον πλησιάσει από ψυχολογική πλευρά. Το πιο σημαντικό ήταν, επίσης, ότι το κουράγιο του να είναι αληθινός μάς έκανε όλους μας να είμαστε πιο αυθεντικοί στην επικοινωνία μας, να βγάλουμε τα προσωπεία που συνήθως χρησιμοποιούμε.

Απογοητεύομαι όταν συνειδητοποιώ -και φυσικά αυτή η συνειδητοποίηση πάντα έρχεται μετά, με χρονική καθυστέρηση – ότι ένιωσα υπερβολικό φόβο ή απειλή για να αφήσω τον εαυτό μου να προσεγγίσει εκείνο που βιώνει κάποιος, και κατ’ επέκταση δεν ήμουν αυθεντικός ή σύμφωνος. Αμέσως μου έρχεται στο νου μια περίπτωση που μου είναι κάπως οδυνηρό να την αποκαλύψω. Πριν από χρόνια προσκλήθηκα να γίνω εταίρος στο Κέντρο Προηγμένων Ερευνών στις Επιστήμες Συμπεριφοράς (Center for Advanced Study in the Behavioral Sciences) στο Στάνφορντ. Οι εταίροι είναι μια ομάδα λαμπρών επιστημόνων. Υποθέτω ότι είναι αναπόφευκτο αυτοί να εξυψώνουν αρκετά τον εαυτό τους και να επιδεικνύουν τις γνώσεις και τα κατορθώματά τους. Φαίνεται σημαντικό για κάθε εταίρο να εντυπωσιάζει τους άλλους, να είναι λίγο περισσότερο σίγουρος, λίγο περισσότερο γνώστης των πραγμάτων από ό,τι πραγματικά είναι. Διαπίστωσα ότι έκανα ακριβώς το ίδιο — υιοθέτησα το ρόλο ενός ανθρώπου που διαθέτει μεγαλύτερη βεβαιότητα και περισσότερες ικανότητες από ό,τι στην πραγματικότητα διαθέτει Δεν μπορώ να σας περιγράψω πόσο αηδιασμένος ένιωσα με τον εαυτό μου όταν συνειδητοποίησα τι έκανα: δεν ήμουν εγώ, έπαιζα ένα ρόλο.

Μετανιώνω όταν καταπιέζω τα συναισθήματά μου για πολύ καιρό κι έπειτα βγαίνουν στην επιφάνεια με τρόπο που τελικά στρεβλώνονται ή γίνονται επιθετικά, ή ακόμη και πληγώνουν. Έχω ένα φίλο που τον συμπαθώ πολύ, αλλά έχει ένα συγκεκριμένο πρότυπο συμπεριφοράς το οποίο με ενοχλεί βαθύτατα. Λόγω της συνήθους τάσης να είμαστε καλοί, ευγενικοί κι ευχάριστοι, δεν εξέφραζα την ενόχλησή μου για πολύ καιρό και, όταν τελικά ξέσπασα, η ενόχλησή μου βγήκε στην επιφάνεια όχι μόνο ως ενόχληση αλλά και ως επίθεση σε αυτόν. Ήταν επίπονο και χρειάστηκε κάποιο διάστημα για να επανέλθει η σχέση μας σε φυσιολογικά επίπεδα.

Είμαι μέσα μου ευχαριστημένος όταν έχω τη δύναμη να επιτρέπω στο άλλο πρόσωπο να έχει τη δική του αυθεντικότητα και να είναι διαφορετικό από μένα. Νομίζω ότι συχνά αυτό αποτελεί αρκετά απειλητική πιθανότητα. Κατά κάποιον τρόπο το θεωρώ την υπέρτατη δοκιμασία για όποιον βρίσκεται στην ηγεσία του προσωπικού μιας ομάδας ή έχει το ρόλο του γονέα. Μπορώ ελεύθερα να επιτρέπω σε αυτό το μέλος του προσωπικού ή στον γιο μου ή στην κόρη μου να γίνει ξεχωριστή προσωπικότητα με ιδέες, σκοπούς και αξίες που μπορεί να μην είναι ίδιες με τις δικές μου; Σκέφτομαι κάποιο μέλος του προσωπικού αυτόν το χρόνο που πέρασε το οποίο επέδειξε πολλές στιγμές ευφυΐας, αλλά σαφώς είχε αξίες διαφορετικές από τις δικές μου και συμπεριφερόταν με τρόπους πολύ διαφορετικούς από τους δικούς μου. Ήταν ένας πραγματικός αγώνας, στον οποίο πέτυχα μόνο εν μέρει να του επιτρέψω να είναι ο εαυτός του, να τον αφήσω να εξελιχθεί ως πρόσωπο τελείως διαφορετικά από μένα, τις ιδέες μου και τις αξίες μου. Όμως, στο βαθμό που το πέτυχα, ήμουν ευχαριστημένος με τον εαυτό μου, γιατί νομίζω ότι το να επιτρέπεται να είναι κανείς ξεχωριστό πρόσωπο συμβάλλει στην αυτόνομη ανάπτυξή του.

Θυμώνω με τον εαυτό μου όταν ανακαλύπτω ότι ελέγχω διακριτικά και προσαρμόζω ένα άλλο πρόσωπο στη δική μου εικόνα. Αυτό αποτελεί οδυνηρό κομμάτι της επαγγελματικής μου εμπειρίας. Απεχθάνομαι να έχω «οπαδούς», δηλαδή μαθητές που έχουν προσαρμόσει επιμελώς τον εαυτό τους στο πρότυπο που πιστεύουν ότι επιθυμώ. Μέρος της ευθύνης έχουν και οι ίδιοι, αλλά δεν μπορώ να αποφύγω την πιθανότητα -που με κάνει να νιώθω άβολα- ότι με κάποιον άγνωστο τρόπο έχω ελέγξει διακριτικά αυτά τα άτομα και τα έχω μετατρέψει σε ακριβή αντίγραφα του εαυτού μου, αντί για ξεχωριστούς επαγγελματίες, που έχουν κάθε δικαίωμα να γίνουν.

Με βάση όσα έχω αναφέρει, πιστεύω πως είναι σαφές ότι, όταν μπορώ να επιτρέπω στον εαυτό μου να είναι αληθινός ή να αντιλαμβάνομαι την αυθεντικότητα ή να την επιτρέπω στους άλλους, είμαι πολύ ικανοποιημένος. Όταν δεν μπορώ να την επιτρέπω στον εαυτό μου ή αποτυγχάνω να την επιτρέπω στους άλλους, θλίβομαι βαθύτατα. Όταν είμαι σε θέση να αφήνω τον εαυτό μου να είναι σύμφωνος και αυθεντικός, συχνά βοηθώ το άλλο πρόσωπο. Όταν το άλλο πρόσωπο είναι εμφανώς σύμφωνο και αυθεντικό, συχνά βοηθά εμένα. Στις σπάνιες αυτές στιγμές, όπου η βαθιά αυθεντικότητα του ενός συναντά την αυθεντικότητα του άλλου, δημιουργείται μια μοναδική «σχέση Εγώ-Εσύ», όπως την αποκαλεί ο Manin Buber. Τέτοια βαθιά και αμοιβαία προσωπική συνάντηση δεν συμβαίνει συχνά, αλλά είμαι πεισμένος ότι δεν ζούμε ανθρώπινα αν δεν συμβαίνει ούτε καν περιστασιακά.

CARL ROGERS, ΕΝΑΣ ΤΡΟΠΟΣ ΝΑ ΥΠΑΡΧΟΥΜΕ