Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ - ΙΠΠΗ ή ΙΠΠΩ ή ΕΥΙΠΠΗ ή ΘΕΤΙΣ ή ΩΚΥΡΡΟΗ

ΙΠΠΗ ή ΙΠΠΩ ή ΕΥΙΠΠΗ ή ΘΕΤΙΣ ή ΩΚΥΡΡΟΗ

(αστερισμός, άλογο)

 

Τούτου μόνον τὰ ἔμπροσθεν φαίνεται ἕως ὀμφαλοῦ.

 

Μελανίππη ἡ σοφὴ και Μελανίππη ἡ δεσμῶτις είναι δύο αποσπασματικά σωσμένα έργα του Ευριπίδη, που στρέφονται γύρω από τον θεσσαλικό μύθο Χείρων - Αίολος - Ίππη - Μελανίππη. Ακόμη και σε συνδυασμό με άλλες πηγές (Στράβωνας, Διονύσιος Αλικαρνασσέας, Παυσανίας, Διόδωρος, Υγίνος) δεν σχηματίζεται μία σαφής εικόνα για τον μύθο που επεξεργάστηκε ο Ευριπίδης και ο οποίος εκτυλίσσεται στη Βοιωτία ή τη Θεσσαλία και μεταφέρεται στη Ν. Ιταλία. Λέγεται, ακόμη, ότι παλαιότερα το όνομα αυτής της Νύμφης ήταν Θέτιδα.

 

Την Ίππη, κόρη του Κένταυρου Χείρωνα, είδε ο Αίολος, ο γιος του Έλληνα με καταγωγή από τον Δία, και την ερωτεύτηκε. Αποπλάνησε την κόρη κρυφά από τον πατέρα της και αυτή έμεινε έγκυος. Όταν πια δεν μπορούσε να κρύψει την κοιλιά της, έφυγε στα βουνά, όπου και γέννησε. Την έψαξε ο πατέρας της και εκείνη, από ντροπή για το πάθημά της, προσευχήθηκε στους θεούς να μην την αναγνωρίσει ο πατέρας της, και οι θεοί, κυρίως η Άρτεμη, μεταμόρφωσαν και την ίδια και τον πατέρα της σε αστερισμούς για την ευσέβειά τους. Όμως τους τοποθέτησαν έτσι στον ουρανό, ώστε να μην φαίνεται ο αστερισμός της κόρης (Ἳππος) από τον αστερισμό του πατέρα (Κένταυρος)· μάλιστα, δεν φαίνεται το πίσω μέρος της, για να μην αναγνωρίζεται το φύλο της -ότι, δηλαδή, είναι γυναίκα. (Ερατ., Κατ. 1.18.8-1.18.19*) Κατά άλλους ο αστερισμός αυτός είναι ο Πήγασος.

 

Στον Οβίδιο η αιτία που οδήγησε στη μεταμόρφωση της Νύφης είναι άλλη. Αρχικά λεγόταν Ωκυρρόη από τον τόπο όπου γεννήθηκε -στην όχθη ενός ρυακιού με γρήγορα νερά (ὠκὺς = γρήγορος, ορμητικός, ταχυκίνητος). Και σε αυτήν την εκδοχή πατέρας της είναι ο Κένταυρος Χείρωνας και μητέρα της η Νύμφη Χαρικλώ. Μόλις γεννήθηκε της δόθηκε το χάρισμα της μαντικής, όμως το χρησιμοποίησε άσκεπτα, καθώς αποκάλυψε στον πατέρα της και στον μικρό προστατευόμενο και μαθητευόμενό του Ασκληπιό τη μυστική ιστορία των θεών παρά τη σχετική απαγόρευση. Εκείνοι την τιμώρησαν μεταμορφώνοντάς την σε άλογο. Από τότε ονομάστηκε Ιππώ. (Οβ., Μετ. 2.635 κ.ε.).

 

Πολύ σπάνια είναι η απεικόνιση θηλυκού Κενταύρου. Στην Πέλλα βρέθηκε αποσπασματικό ψηφιδωτό με ζεύγος Κενταύρων, ενός αρσενικού και ενός θηλυκού. Ο αρσενικός Κένταυρος δεξιά κρατά φιάλη, η Κενταυρίνα αριστερά πιθανόν οινοχόη. Διακοσμούσε το κατώφλι του ανδρώνα με το ψηφιδωτό του κυνηγιού του λιονταριού (325-300 π.Χ.). Πάλι σε κατώφλι ανδρώνα στην ίδια πόλη (αρχές 3ου αι. π.Χ.) ψηφιδωτό (του Καναλιού) δείχνει Κενταυρίνα μπροστά σε άνοιγμα σπηλιάς, πιθανόν των Νυμφών και του Διονύσου. Με το αριστερό χέρι κρατά ραβδωτή φιάλη και με το δεξί ρυτό που καταλήγει σε κεφάλι, πιθανόν σκύλου· πίσω δηλώνεται σχηματικά ένα δέντρο.  Η σπονδή που προσφέρει η Κενταυρίνα είναι πιθανό να αναπαριστά τελετή που θα γινόταν συχνά στον χώρο που διακοσμούσε το ψηφιδωτό. Στην περίπτωση αυτή, δεν θα πρέπει να αποκλείουμε μεταμφίεση πιστών ή ιερέων σε χορό Κενταύρων. Όσο για την παράσταση ζεύγους θηλυκών Κενταύρων που στεφανώνουν την Αφροδίτη σε ρωμαϊκό ψηφιδωτό του 2ου αι. μ.Χ., αυτό μπορεί να παραπέμπει στην ερωτική ιστορία της Ίππης και στην παγκυριαρχία της Αφροδίτης και του έρωτα, ανεξάρτητα από τις όποιες συνέπειες μιας ερωτικής συνεύρεσης. Σε μια εποχή όμως με έντονη την εκκοσμίκευση του μύθου και τη χρήση του ως διακοσμητικού στοιχείου παρά ως θρησκευτικού, περισσότερο προκρίνουμε μια αισθητική ανάγνωση του έργου με τη συμμετρία και την ισορροπία μορφών και μοτίβων (στεφάνια), και μάλιστα την εποχή που η αυτοκρατορία ζούσε μέσα στην ευδαιμονία που της εξασφάλισε η Pax Romana.

---------------------

*Η Ίππη στον ουρανό

 

Εὐριπίδης δέ φησιν ἐν Μελανίππῃ Ἵππην εἶναι τὴν τοῦ Χείρωνος θυγατέρα, ὑπ᾽ Αἰόλου δὲ ἀπατηθεῖσαν φθαρῆναι καὶ διὰ τὸν ὄγκον τῆς γαστρὸς φυγεῖν εἰς τὰ ὄρη, κἀκεῖ ὠδινούσης αὐτῆς τὸν πατέρα ἐλθεῖν κατὰ ζήτησιν, τὴν δ᾽ εὔξασθαι καταλαμβανομένην πρὸς τὸ μὴ γνωσθῆναι μεταμορφωθῆναι καὶ γενέσθαι ἵππον. διὰ γοῦν τὴν εὐσέβειαν αὐτῆς τε καὶ τοῦ πατρὸς ὑπ᾽ Ἀρτέμιδος εἰς τὰ ἄστρα τεθῆναι, ὅθεν τῷ Κενταύρῳ οὐχ ὁρατή ἐστιν· Χείρων γὰρ λέγεται εἶναι ἐκεῖνος. τὰ δὲ ὀπίσθια μέρη αὐτῆς ἀφανῆ ἐστι πρὸς τὸ μὴ γινώσκεσθαι θήλειαν οὖσαν. (Ερατ., Κατ. 1.18.8-1.18.19)