Οι θεωρητικοί της προσωπικότητας τολμούν να καταπιαστούν με αυτό το πολυδιάστατο ερώτημα και δίνουν τις δικές τους φιλοσοφικές ερμηνείες για τη βασική φύση των ανθρώπων, υιοθετώντας αρκετά διαφορετικές μεταξύ τους απόψεις σχετικά με τις ιδιότητες της ανθρώπινης φύσης.
Διαφορετικές προσεγγίσεις για τη φύση του ανθρώπου
Σε κάποιες θεωρίες λοιπόν οι άνθρωποι παρουσιάζονται ως λογικά όντα, δηλαδή εξηγούν λογικά τον κόσμο, σταθμίζουν κέρδη και ζημίες των ενεργειών και των εναλλακτικών τους και συμπεριφέρονται βάσει αυτών των λογικών υπολογισμών τους. Από αυτή την άποψη, οι ατομικές διαφορές αντανακλούν κυρίως διαφορές στις διεργασίες της σκέψης, στις οποίες βασίζονται και οι υπολογισμοί τους. Άλλες προσεγγίσεις βλέπουν τον άνθρωπο ως έναν ζωώδη οργανισμό που διέπεται κυρίως από άλογες, ζωώδεις ορμές, οι οποίες καθορίζουν την ανάπτυξη του και την συμπεριφορά του.
Τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα πολύ δημοφιλής, για την κατανόηση του ατόμου, ήταν η θεωρία του υπολογιστή, η οποία έβλεπε τους ανθρώπους ως επεξεργαστές πληροφοριών που αποθηκεύουν και αξιοποιούν συμβολικές αναπαραστάσεις, όπως ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής επεξεργάζεται και αποθηκεύει πληροφορίες.
Η έννοια του εαυτού στις νεότερες προσεγγίσεις για την προσωπικότητα
Ωστόσο υπάρχουν και προσεγγίσεις που μας εισάγουν στην έννοια του εαυτού ως προνόμιο του είδους μας και της ανθρώπινης μας φύσης και ως κάτι που μας διαχωρίζει από τα υπόλοιπα όντα.
Σε αυτές τις νεότερες προσεγγίσεις, η προσωπικότητα με την οποία εμφανίζεται το άτομο μπορεί να οριστεί ως το σύνολο των αντιλήψεων, των πεποιθήσεων και κυρίως των αμυνών του, που συχνά δεν επιτρέπουν στον πραγματικό Εαυτό με κεφαλαίο, να αναλάβει τα ηνία. Σαφώς, για όλες αυτές τις πληροφορίες, το άτομο δεν έχει συνειδητή επίγνωση, ωστόσο όλες αυτές οι κατασκευασμένες πεποιθήσεις μοιάζει να βασίζονται σε λανθασμένες ερμηνείες στις οποίες έχει καταλήξει το άτομο, ερμηνείες που ποτέ δεν αναθεωρεί στην πορεία, όσο και αν αλλάζουν οι συνθήκες της ζωής του. Δηλαδή ακόμα και αν περνούν δεκαετίες, το άτομο εξακολουθεί να ερμηνεύει τα γεγονότα με τον ίδιο τρόπο χωρίς να λαμβάνει υπόψιν του τα καινούρια δεδομένα ή τη μεροληψία που επιδεικνύει.
Όσο πιο μεγάλη ψυχική δυσφορία βιώνει το άτομο τόσο περισσότερο φαίνεται να δυναμώνουν οι σκέψεις του που του δείχνουν προς την αντίθετη κατεύθυνση, μακριά από την πραγματική πηγή του πόνου. Προς μια κατεύθυνση λοιπόν, που οδηγεί σε έναν «πετυχημένο» αντιπερισπασμό προκειμένου να διασφαλιστεί ότι η κατασκευασμένη πεποίθηση δεν θα αποκαλυφτεί γιατί εάν αποκαλυφθεί θα αποκαλυφθεί και ο πόνος που τη συνοδεύει, ένας πόνος που εσφαλμένα θεωρείται δυσβάσταχτος.
Φαίνεται ότι το άτομο δεν αντιδρά στο παρόν αλλά στο παρελθόν
Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να φτάνει στον χωρισμό από κάποια ερωτική σχέση, η οποία οδηγούσε σε αρκετά προβλήματα και σε καμία περίπτωση δε χαρακτηρίζονταν από ουσιαστική επικοινωνία, ασφάλεια ή απλά από τη χαρά της συνύπαρξης και της συνοδοιπορίας μεταξύ των δύο μερών της. Ωστόσο, ένα χαρακτηριστικό της σχέσης ήταν ο εκρηκτικός και ακραίος σαρκικός πόθος, αυτός που σχεδόν καταβροχθίζει τον άλλον και που δημιουργεί τη ψευδαίσθηση της οικειότητας, του ταιριάσματος και δυστυχώς τη ψευδαίσθηση της αγάπης. Ο χωρισμός λοιπόν βιώνεται ως το τέλος του κόσμου, ως το απόλυτο κενό και επιπλέον μπορεί το βίωμα αυτό να συνοδεύεται από πληθώρα παραπλανητικών αρνητικών σκέψεων που έχουν ένα και μοναδικό σκοπό να οδηγήσουν στην επανασύνδεση. Και όταν αυτή η επανασύνδεση συμβεί, για ακόμα μια φορά η αυθεντικότητα του ατόμου θυσιάζεται στο βωμό της σχέσης. Ποιας όμως σχέσης;
Μια ερώτηση κλειδί που μπορεί να αποκαλύψει πολλά θαμμένα μυστικά, στο βωμό των οποίων δημιουργούνται πολλές στρεβλώσεις της αυτοαντίληψης μας.
Με τη βοήθεια λοιπόν ενός ευαισθητοποιημένου και καλά καταρτισμένου ειδικού, αυτό που συνήθως αποκαλύπτεται είναι η ύπαρξη ενός μικρού και πληγωμένου παιδιού που δεν μπόρεσε ποτέ να γείρει συναισθηματικά στον ώμο μιας γονεϊκής φιγούρας, δεν μπόρεσε ποτέ να χορτάσει συναισθηματική ασφάλεια γύρω από τα πρόσωπα φροντίδας του και πάντα περιμένει το πρόσωπο αυτό που θα του προσφέρει τον κόσμο ολόκληρο, δηλαδή τη χαρά, το νόημα, τη δημιουργικότητα, την απόλυτη ηδονή, την ενέργεια, το σκοπό και την πληρότητα. Για αυτό το λόγο, όταν το άτομο χάνει τη σχέση στο παρόν ο πόνος είναι αφόρητος, η σύγχυση είναι καθηλωτική και το κενό δυσβάσταχτο.
Μόνο που το άτομο αντιδρά στο παρελθόν και όχι στο παρόν. Δεν το γνωρίζει όμως αυτό.
Αυτό που βιώνει είναι θυμός προς το άλλο πρόσωπο, αίσθημα αδικίας, εγκατάλειψης και εξαπάτησης και κυρίως μια έντονη ανάγκη να αλλάξει το άλλο πρόσωπο προκειμένου να πληροί τα κριτήρια που θα τους επιτρέψουν να ζήσουν για πάντα μαζί και ευτυχισμένοι. Αυτό το μικρό και πληγωμένο παιδί λοιπόν φαίνεται πως δημιουργεί κατ’ επανάληψη τέτοιες σχέσεις στη ζωή του, προκειμένου να καταφέρει να κερδίσει τη σχέση, αυτή την πρωταρχική συναισθηματική σχέση που δε μπόρεσε να γευτεί και να χορτάσει όπως του άξιζε και όπως προτάσσει η ανθρώπινη του φύση.
Έτσι, τα χαρακτηριστικά που τον έλκουν πραγματικά στο άλλο πρόσωπο δεν είναι αυτά που νομίζει και αυτά που θα αναφέρει πρώτα-πρώτα σε ένα τρίτο πρόσωπο, αλλά τα χαρακτηριστικά εκείνα που προσομοιάζουν στο πρωταρχικό άτομο φροντίδας, εκείνα τα χαρακτηριστικά που υπονομεύουν τελικά τη σύναψη ουσιαστικού και ώριμου δεσμού. Μοιάζει το άτομο να κάνει απεγνωσμένες προσπάθειες να κερδίσει αυτόν τον πρώτο-πρώτο δεσμό που ποτέ δεν ολοκληρώθηκε στη ζωή του, προκειμένου να προχωρήσει ελεύθερα προς τη συναισθηματική ενηλικίωση.
Όταν το ασυνείδητο κυριαρχεί
Όλα αυτά όμως συμβαίνουν σε ασυνείδητη βάση και όσο το περιεχόμενο των σκέψεων μας που καθορίζουν τη συμπεριφορά μας βρίσκονται στη σφαίρα του ασυνειδήτου, εμείς βιώνουμε μια ανισχυρότητα απέναντι στις αντιδράσεις μας και στις επιλογές που κάνουμε.
Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι στερούμαστε την πρόσβαση στην αλήθεια και στον αληθινό μας Εαυτό.
Προκειμένου να γνωρίσουμε τον ένα και μοναδικό Εαυτό μας χρειάζεται να αποκαλύψουμε την αλήθεια και τη πηγή των αδιεξόδων μας. Χρειάζεται να κατανοήσουμε ότι η φύση μας δεν είναι ελαττωματική αλλά ότι οι πραγματικοί λόγοι που κάνουμε τις επιλογές που κάνουμε και ο λόγος που λειτουργούμε όπως λειτουργούμε, μπορεί να μας οδηγούν σε καταστροφές και υπαρξιακά αδιέξοδα στη ζωή μας, αλλά κατά κάποιον τρόπο αυτά τα πρότυπα συμπεριφοράς και τα πρότυπα της σκέψης μας, έχουν δημιουργηθεί προκειμένου να μας προστατέψουν από τις ερμηνείες που δώσαμε γύρω από αυτές τις πρώιμες τραυματικές εμπειρίες.
Δηλαδή εάν μπορέσουμε να νιώσουμε συμπόνοια προς αυτές τις πτυχές μας θα πάψουμε να προσπαθούμε να αποτάξουμε αυτά τα πονεμένα μας κομμάτια που εργάζονται τόσο σκληρά για να μας προστατέψουν. Αυτοί οι φίλοι μας προστάτες, όμως, έχουν το μειονέκτημα ότι δε μαθαίνουν ποτέ από τις καινούριες εμπειρίες και έτσι παραμένουν εγκλωβισμένοι στο παρελθόν και μαζί με αυτούς και εμείς. Όταν όμως τους προσεγγίζουμε με συμπόνοια, ενδιαφέρον και γνησιότητα είναι πρόθυμοι να μας δείξουν από τι μας προστατεύουν και ακόμα να δείξουν εμπιστοσύνη στον Εαυτό μας να αναλάβει τα ηνία.
Τι πιστεύουν οι διάσημοι θεωρητικοί
Σύμφωνα με αρκετούς νεότερους θεωρητικούς όπως ο Carl Rogers, Richard Schwartz, Gabor Mate και άλλους, όλη η παραπάνω δουλειά, μπορεί να μας αποκαλύψει έναν Εαυτό που είναι κοινός στους ανθρώπους και αποτελεί την ενδότερη μας φύση. Υπάρχει κάτι βιολογικά δοσμένο που περιμένει να αναλάβει τα ηνία της ηγεσίας μας. Δεν φθείρεται, δεν αλλοιώνεται και μπορεί σχετικά εύκολα να βγει στην επιφάνεια σε όλους τους ανθρώπους. Το μόνο κουράγιο που χρειάζεται κάποιος είναι να μπει στη διαδικασία να το κάνει.
Σύμφωνα λοιπόν με αυτούς τους θεωρητικούς, την κλινική τους εμπειρία, αλλά και πρόσφατες έρευνες που πλαισιώνουν αυτά τα ευρήματα, ο Εαυτός έχει συγκεκριμένες ποιότητες όπως αυτή της διαύγειας, του γνήσιου ενδιαφέροντος για τον εσωτερικό και εξωτερικό κόσμο, της συμπόνοιας, της δημιουργικότητας, της ηρεμίας, της αυτοπεποίθησης, του θάρρους και της πηγαίας ανάγκης για ουσιαστική ένωση με τους άλλους.
Το μυστικό είναι να αλλάξουμε οπτική απέναντι σε εμάς τους ίδιους.
Για παράδειγμα όταν αντιμετωπίζουμε κάποιο είδος φόβου, χρειάζεται να μην είμαστε εχθρικοί απέναντι στην ύπαρξη του και να μη λειτουργούμε με μίσος απέναντι του, αλλά να διαθέτουμε λίγο από τον πολύτιμο χρόνο μας προκειμένου να τον γνωρίσουμε και να τον κατανοήσουμε. Και αυτός είναι ένα από τα παιδιά μας και μάλιστα ένα αποκληρωμένο μας παιδί, που εργάζεται σκληρά για να κερδίσει την προσοχή μας και εάν είμαστε αρκετά συμπονετικοί μαζί του θα είναι πέρα για πέρα πρόθυμος να μας δείξει τι είναι αυτό που προστατεύει από τη συνειδητή μας επίγνωση, για να μην πονέσουμε παραπάνω.
Ίσως ο Ντα βίντσι όταν φιλοτεχνούσε το αριστούργημα του Μόνα Λίζα, είχε καταφέρει να λειτουργεί μέσα από τον αυθεντικό και δημιουργικό του εαυτό, αυτόν τον εαυτό που μπόρεσε να μεταφέρει σε εμάς το απαλό, μητρικό, ερωτικό και τόσο καθηλωτικό βλέμμα της Μόνα Λίζα. Αυτό το βλέμμα που κάποιοι θεωρούν ότι είναι δικό του, άλλοι της μητέρας του, αλλά το ουσιαστικό είναι ότι είναι ένα βλέμμα που σε συνοδεύει και σε ενώνει μαζί του.
Ίσως η λέξη "recovery" σημαίνει ακριβώς αυτό το πράγμα: επανακτώ αυτό που υπάρχει ήδη εκεί κι έχω χάσει την επαφή μαζί του, δηλαδή την επαφή με τον εαυτό μου και τη πραγματική μου φύση.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου