Ελληνιστική Γραμματεία: Ιστορικό, πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο, Η νέα τάξη πραγμάτων

Από την πόλη-κράτος στο βασίλειο

Ο ελληνιστικός κόσμος των διαδόχων σε καμιά περίπτωση δεν αποτελούσε μια ενιαία αυτοκρατορία αλλά ένα άθροισμα βασιλείων, ομοσπονδιακών κρατών και ανεξάρτητων πόλεων, που κατοικούνταν από Έλληνες και ντόπιους πληθυσμούς. Η μοναρχία των Μακεδόνων βασιλέων επεκτάθηκε σε ολόκληρο τον ελληνιστικό χώρο, συνυπάρχοντας, με μικρότερη ή μεγαλύτερη αρμονία, με τα εγχώρια πολιτικά συστήματα∙ η Αίγυπτος όπου οι Πτολεμαίοι διατήρησαν τη διπλή ιδιότητα του βασιλιά-φαραώ είναι ένα παράδειγμα επιτυχούς τέτοιας συνύπαρξης. Στον ασταθή αυτό κόσμο, η εικόνα του εκάστοτε μονάρχη περνούσε μέσα από τις κάθε είδους «επιτυχίες» που είχε να επιδείξει στους υπηκόους του — στρατιωτικές, πολιτικές και άλλες. Ο βασιλιάς ήταν η ψυχή της ελληνιστικής αυλής, και η εικόνα του, από τις πολιτικές του νίκες μέχρι την επίδειξη πλούτου, από τους γάμους μέχρι το παρουσιαστικό του, έπρεπε να είναι λαμπρή προκειμένου αυτός να διατηρηθεί στην εξουσία. Η νομιμοποίηση της εξουσίας του βασιλιά επηρεαζόταν και από ένα άλλο, καθαρά ελληνιστικό φαινόμενο: την αποθέωσή του ή τουλάχιστον τη στενή σύνδεσή του με έναν ήδη αναγνωρισμένο θεό.

 

Κεντρικό ρόλο στα ελληνιστικά βασίλεια, εκτός από τον ίδιο τον βασιλιά, διαδραμάτιζε η αυλή, και κυρίως οι ανώτεροι αξιωματούχοι που περιστοίχιζαν τον βασιλιά και είχαν τον τιμητικό τίτλο φίλοι. Βασιλιάς και αυλή ήταν εγκατεστημένοι σε πολυτελή ανάκτορα που είχαν χτιστεί, κατά την ελληνιστική συνήθεια, σε νεοϊδρυμένες πρωτεύουσες, όπως η Αλεξάνδρεια και η Πέργαμος. Ο πληθυσμός της πρωτεύουσας μαζί με το στράτευμα αποτελούσαν δύο ακόμη σημαντικούς πυλώνες της βασιλικής εξουσίας.

 

Όσο για τις παλαιότερες πόλεις-κράτη, αυτές μετεξελίχθηκαν πολιτικά στο νέο ελληνιστικό πλαίσιο. Εκτός από κάποιες πόλεις που κατόρθωσαν να διατηρήσουν την αυτονομία τους (μεταξύ αυτών οι ελληνικές πόλεις της Σικελίας και η Ρόδος που παρέμεινε ανεξάρτητη διοικητικά και οικονομικά μέχρι την κατάκτησή της από τους Ρωμαίους το 43 π.Χ.), ο θεσμός της πόλης-κράτους με την κλασική έννοια έπαυσε να υπάρχει. Στις ελληνιστικές πόλεις η δημοκρατία και η αυτονομία βρισκόταν σε συνεχή σύγκρουση με την ισχύ του μονάρχη, οι ταξικές διαφορές έγιναν εντονότερες με την αριστοκρατία να αναλαμβάνει τον ρόλο της τοπικής ελίτ, και η αστικοποίηση, με τη σύγχρονη έννοια, έγινε όλο και πιο εμφανής στις νέες πρωτεύουσες αλλά και στα παλαιά αστικά κέντρα.