Σοφοκλής

Ο Σοφοκλής υπήρξε ένας απ’ τους μεγαλύτερους τραγικούς ποιητές της Ελλάδας κι όλου του κόσμου. Ήταν γιος του Σοφίλλου και γεννήθηκε στον δήμο του Ιππείου Κολωνού, όπου διαδραματίζεται και το τελευταίο του δράμα Οιδίπους επί Κολωνώ. Έγραψε έναν μεγάλο αριθμό δραμάτων (γύρω στα 123) απ’ τα οποία σώζονται μόνο 7: Αντιγόνη, Αίας, Οιδίπους Τύραννος, Τραχινίαι, Ηλέκτρα, Φιλοκτήτης, Οιδίπους επί Κολωνώ. Ακόμα σώζονται και πολλά αποσπάσματα από άλλες. Ήταν εκείνος που καθιέρωσε τον τρίτο υποκριτή και τον Χορό από δωδεκαμελή που ήταν τον έκανε δεκαπενταμελή. Οι πολυάριθμες νίκες που κέρδισε μας δείχνουν τη μεγάλη αναγνώριση που βρήκε ο Σοφοκλής όσο ζούσε.

Αντιγόνη (442 π.Χ. ;)
Η Αντιγόνη θεωρείται η πιο παλιά απ’ τις σωζόμενες τραγωδίες του Σοφοκλή παρ’ όλο που πολλοί θεωρούν τον Αίαντα προγενέστερο. Είναι από πλευράς υποκριτικής το αριστούργημά του. Κύρια έννοια του έργου είναι η σύγκρουση του θεϊκού και του ανθρωπίνου νόμου κι η επικράτηση του θεϊκού. Τον μεν θεϊκό νόμο εκπροσωπεί η Αντιγόνη τον δε ανθρώπινο ο Κρέοντας. Η Αντιγόνη θάβει τον νεκρό του Πολυνείκη παραβαίνοντας τη διαταγή του τυράννου Κρέοντα κι αυτός την καταδικάζει να θαφτεί ζωντανή. Τέτοια είναι η πλάνη κι η τύφλωση του Κρέοντα που δεν τον συγκινεί ούτε το ιερό της καθήκoν ούτε κι η προθυμία της αδερφής της Ισμήνης να πεθάνει μαζί με την αδερφή της συμμετέχοντας έτσι στην τιμή για την ταφή του νεκρού, ούτε ακόμα η παράκληση του γιου του Αίμωνα κι ο έρωτάς του γι’ αυτήν, ούτε η συμπάθεια του Χορού κι ούτε οι συμβουλές του μάντη Τειρεσία. Όμως κάποια στιγμή συνέρχεται και τρέχει να θάψει τον νεκρό Πολυνείκη και να σώσει την Αντιγόνη αλλά είναι πια αργά. Η Αντιγόνη έχει απαγχονιστεί και στον τάφο στο πλευρό της έχει σκοτωθεί κι ο Αίμων και μετά απ’ αυτόν στο παλάτι η γυναίκα του Ευρυδίκη. Ο Κρέων τότε αναγνωρίζει το λάθος του και την ευσέβεια της Αντιγόνης, θρηνεί τους νεκρούς και φέρνει στους θεατές την κάθαρση.

Αίας (450-440 π.Χ.)
Ο Αίας τοποθετείται στη μεσαία περίοδο της δημιουργίας του δραματικού ποιητή, (πολλοί υποστηρίζουν ότι είναι προγενέστερος της Αντιγόνης). Το θέμα της είναι παρμένο απ’ τα ομηρικά έπη. Ο Σοφοκλής έγραψε το έργο αυτό όταν ακόμα βρισκόταν κάτω απ’ την επίδραση του Αισχύλου. Το έργο αρχίζει με τη μοναδική σε έργο του ποιητή εμφάνιση μιας απ’ τις μεγάλες θεότητες του Ολύμπου, την Αθηνά που εισάγει το κοινό στο θέμα. Ο Αίας, νικημένος απ’ τον Οδυσσέα στη διαφορά τους για τα όπλα του Αχιλλέα κι αποφασισμένος να πάρει με το αίμα την εκδίκησή του απ’ τους Έλληνες, πέφτει με θολωμένο το μυαλό σ’ ένα κοπάδι προβάτων και τα κατασφάζει (Επειδή μπάζει στη σκηνή του ταύρους και κριάρια και τα μαστιγώνει νομίζοντας ότι χτυπάει τους εχθρούς του λέγεται και Μαστιγοφόρος). Όταν συνέρχεται, βλέπει τον εαυτό του τελείως απομονωμένο μέσα στη σκηνή του, αποδιωγμένον απ’ τον κύκλο των ηρώων κι αποφασίζει να προχωρήσει στο μόνο που του έχει απομείνει, την αυτοκτονία που τελικά την πραγματοποιεί. Οι Ατρείδες τότε προσπαθούν να εμποδίσουν την ταφή του απ’ τον αδερφό του Τεύκρο κι ακολουθεί μια τρομερή σύγκρουση. Εμφανίζεται όμως ο Οδυσσέας για να φέρει πάλι τη γαλήνη συμβουλεύοντας τον Αγαμέμνονα να επιτρέψει την ταφή του νεκρού γιατί ο Αίας ήταν ο καλύτερος απ’ τους Αχαιούς μετά τον Αχιλλέα. Έτσι η ομολογία αυτή του Οδυσσέα που αποκαθιστά την προσβληθείσα τιμή του Αίαντα χρησιμεύει σαν Κάθαρση στην ψυχή του θεατή.

Οιδίπους Τύραννος (430-425 π.Χ.)
Στον Οιδίποδα Τύραννο που είναι πρότυπο δραματικής τέχνης, όλη η υπόθεση στρέφεται γύρω απ’ την αποκάλυψη των αμαρτημάτων του Οιδίποδα. Κι αυτή η αποκάλυψη γίνεται με μια αξιοθαύμαστη τραγική ειρωνεία. Ο Οιδίπους γίνεται βασιλιάς της Θήβας αφού προηγουμένως την ελευθέρωσε απ’ τη Σφίγγα λύνοντας το αίνιγμά της. Θεωρώντας τον εαυτό του γιο του βασιλιά της Κορίνθου και θέλοντας να σώσει τη Θήβα που την ταλαιπωρούσε ένας τρομερός λοιμός, ρώτησε τον Απόλλωνα των Δελφών τι πρέπει να γίνει. Κι ο θεός χρησμοδότησε ότι αν δεν βρεθεί και δεν τιμωρηθεί ο φονιάς του Λάιου, η πόλη δεν σώζεται. Έτσι ο Οιδίπους μ΄ επιμονή ζητάει να βρει τον φονιά του βασιλιά και να τον τιμωρήσει. Τέλος ανακαλύπτει ότι ο ίδιος είναι ο φονιάς που ζητάει κι όχι μόνο αυτό αλλά είναι κι ο άντρας της μάνας του. Τότε βγάζει τα μάτια του τιμωρώντας έτσι τον εαυτό του. Γι’ αυτό κι η τραγωδία αυτή μπορεί να ονομαστεί Τραγωδία της Ειμαρμένης, γιατί ο Οιδίπους εικονιζόταν απ’ τον ποιητή σαν όργανο συγχρόνως και θύμα της τύχης. Οι Γάλλοι Corneille και Voltaire που γράψαν τραγωδίες μ’ αυτή την υπόθεση προσθέσαν επεισόδια που αδυνατίζουν το ενδιαφέρον του θεατή.

Τραχινίαι (420-410 π.Χ.)
Η κύρια έννοια των Τραχινιών είναι η δυστυχία από έρωτα της ωραιότατης Δηιάνειρας, γυναίκας του Ηρακλή. Τ’ όνομά της η τραγωδία το πήρε απ’ τον Χορό που τον απαρτίζουν γυναίκες της Τραχίνας που ήρθαν για να παρηγορήσουν την ηρωίδα που λυπάται για την πολύχρονη απουσία του άντρα της. Σε λίγο όμως αυτή μαθαίνει ότι εκείνος σώθηκε πολεμώντας εναντίον του Εύρυτου, βασιλιά της Οιχαλίας που βρίσκεται στην Εύβοια και βλέπει και πολλές γυναίκες αιχμάλωτες σαν απαρχή της νίκης. Η ωραιότερη απ’ αυτές ήταν η Ιόλη. Τότε έμαθε πως ο Ηρακλής από έρωτα γι’ αυτήν νίκησε σ’ αυτόν τον πόλεμο κι από αντιζηλία στέλνει στον άντρα της για ερωτικό φίλτρο καινούργιο χιτώνα αλειμμένο με το αίμα του Κένταυρου Νέσσου, χωρίς να ξέρει πως αυτό ήταν δηλητήριο. Όταν έμαθε όμως ότι απ’ αυτό δηλητηριάστηκε ο ήρωας, αμέσως αυτοκτονεί κι έτσι κινεί τον Έλεον του θεατή.

Ηλέκτρα (412-411 π.Χ.)
Στην Ηλέκτρα η προσοχή κι η συμπάθεια του θεατή στρέφεται στην επώνυμη ηρωίδα που τρέφει σεβασμό στη μνήμη του δολοφονημένου πατέρα της, Αγαμέμνονα και μια, θα μπορούσε να πει κανείς, μητρική αγάπη στον αδερφό της, Ορέστη που τον περιμένει μ’ αγωνία να γυρίσει για να εκδικηθεί τους δολοφόνους του πατέρα της, τον Αίγισθο και την Κλυταιμνήστρα. Ο Ορέστης γυρίζει με τον Πυλάδη και σε μια συγκινητική σκηνή γίνεται η αναγνώρισή του απ’ την ηρωίδα. Αμέσως μετά με δόλο και με το χέρι του Ορέστη εκδικείται τους δολοφόνους κι έτσι γίνεται αυτό που έχει πει ο Χορός πριν :Ηξει καὶ πολυπους και πολυχειρα δεινοῖς κρυπτομενα λοχοις χαλκοπους Ερινυς (488‐490).

Δηλαδή : θάρθει με πολλά πόδια και πολλά χέρια κρυμμένη σε φοβερά καρτέρια η χαλκόποδη Ερινύς. Αυτές οι λέξεις του Χορού είναι η κύρια έννοια της Τραγωδίας. Την ίδια υπόθεση πραγματεύτηκε κι ο Αισχύλος στις Χοηφόρες κι ο Ευριπίδης στην Ηλέκτρα του.

Φιλοκτήτης (409 π.Χ.)
Ο Φιλοκτήτης παρουσιάζεται απ’ τον ποιητή στη Λήμνο που τον εγκαταλείψαν οι Αχαιοί όταν έπλεαν για την Τροία, επειδή η πληγή που του δημιούργησε ένα νερόφιδο μύριζε πολύ άσχημα. Τον δέκατο χρόνο όμως του πολέμου πήραν χρησμό πως μόνο με τα τόξα του Ηρακλή που είχε ο Φιλοκτήτης μπορούσαν να πάρουν την Τροία. Τότε στέλνουν τον Οδυσσέα και το Νεοπτόλεμο να τον φέρουν. Ο Φιλοκτήτης όμως μένει ανένδοτος τόσο στις παρακλήσεις όσο και στις απειλές τους. Εμφανίζεται όμως ο Ηρακλής κι έτσι τον παλιό αυτό φίλο πρόθυμα ακούει ο Φιλοκτήτης και πηγαίνει στην Τροία, γιατί εκεί, κατά τον Ηρακλή που ερμηνεύει το θέλημα του Δία, τον περιμένει η θεραπεία απ’ την αρρώστια κι η δόξα απ’ την άλωση του Ιλίου. Καμιά τραγωδία δεν την ξεπέρασε ως προς τη λεπτότητα των χαρακτήρων και το πάθος.

Οιδίπους επί Κολωνώ (406 π.Χ.)
Είναι το τελευταίο έργο του Σοφοκλή. Με την επιστροφή του Σοφοκλή στον θηβαϊκό κύκλο ο Οιδίπους παρουσιάζεται τώρα σαν ένας εκλεκτός. Αφού διώχτηκε απ’ τη Θήβα, οδηγώντας τον η Αντιγόνη, καταφεύγει στο άλσος των Ευμενίδων στον Ίππειο Κολωνό. Οι κάτοικοι του Κολωνού προσπαθούν να τον διώξουν σαν μιαρό, όμως αυτός τους παρακαλεί να μην προσβάλουν τη φήμη των Αθηναίων για τη φιλοξενία. Στο μεταξύ οι γιοι του, Πολυνείκης κι Ετεοκλής, στη Θήβα που ήρθαν σε πόλεμο μεταξύ τους μάθαν από χρησμό πως η νίκη τους, η σωτηρία κι η ευδαιμονία της πατρίδας τους εξαρτιόταν απ’ την παρουσία του Οιδίποδα και του τάφου του. Γι’ αυτό ήρθε ο Κρέων από μέρους του Ετεοκλή και προσπαθεί να τον πάρει μαζί του, αλλά η εμφάνιση του Θησέα τον σώζει. Μετά απ’ αυτό εμφανίζεται ο Πολυνείκης και προσπαθεί αυτός να προσελκύσει τον πατέρα του στο δικό του στρατόπεδο και να εξασφαλίσει έτσι τη νίκη κατά του Ετεοκλή. Όμως ο Οιδίπους εκτοξεύει τρομερές κατάρες κατά των ασεβών παιδιών του που τον εγκαταλείψαν τόσο απάνθρωπα κι ευλογώντας την Αθηνά για τη φιλοξενία της κατεβαίνει στον Άδη μέσα από βροντές κι αστραπές. Έτσι η δικαίωση του Οιδίποδα κι η τιμωρία αυτών που τον αδικήσαν είναι η κύρια έννοια της τραγωδίας. Ο Οιδίπους επί Κολωνώ μπορεί να θεωρηθεί συνέχεια και τέλος του Οιδίποδα Τύραννου που επικρατεί η Ειμαρμένη, ενώ εδώ επικρατεί η Θεία Δικαιοσύνη για να δικαιώσει τον Οιδίποδα.