Μείνε για πάντα μαθητής

«Κάθε άνθρωπος που γνωρίζω είναι δάσκαλός μου σε κάποιο σημείο, και μαθαίνω από αυτόν». – Ralph Waldo Emerson

Ο θρύλος του Τζέκινς Χαν έχει αφήσει τον απόηχό του μέσα στην ιστορία: ένας βάρβαρος κατακτητής, ωθούμενος από τη δίψα του για αίμα, τρομοκρατούσε τον πολιτισμένο κόσμο. Εκείνος και οι ορδές των Μογγόλων του διέσχιζαν την Ασία και την Ευρώπη, ακόρεστοι και ασταμάτητοι, λεηλατώντας, βιάζοντας και σκοτώνοντας όχι μόνο τους ανθρώπους που βρίσκονταν στο δρόμο τους, αλλά και τους πολιτισμούς που εκείνοι είχαν δημιουργήσει. Μετά, όπως και η νομαδική αγέλη των πολεμιστών του, αυτό το τρομακτικό σύννεφο απλώς εξαφανίστηκε από την ιστορία, επειδή οι Μογγόλοι δεν έχτισαν κάτι που θα μπορούσε να έχει διάρκεια.

Όπως όλες οι αντιδραστικές, συναισθηματικές εκτιμήσεις, η παραπάνω άποψη δεν θα μπορούσε να είναι πιο λανθασμένη. Κι αυτό διότι ο Τζέκινς Χαν δεν ήταν μόνο ένα από τα μεγαλύτερα στρατιωτικά μυαλά που έζησαν ποτέ. Υπήρξε επίσης ένας διαρκής μαθητής, του οποίου οι εκπληκτικές νίκες ήταν συχνά το αποτέλεσμα της ικανότητάς του να απορροφά τις καλύτερες τεχνολογίες, πρακτικές και καινοτομίες κάθε νέου πολιτισμού που άγγιζε η αυτοκρατορία του. Για την ακρίβεια, αν υπάρχει ένα κοινό στοιχείο ανάμεσα στη βασιλεία του και στους κάμποσους αιώνες της δυναστικής διακυβέρνησης που ακολούθησαν, αυτό είναι η οικειοποίηση.

Υπό τη διοίκηση του Τζέκινς Χαν, οι Μογγόλοι υπήρξαν το ίδιο ανελέητοι όταν έπρεπε να οικειοποιηθούν και να αφομοιώσουν τα καλύτερα στοιχεία από κάθε πολιτισμό που συναντούσαν, όσο ακριβώς και όταν έπρεπε να κατακτήσουν. Αν και ουσιαστικά δεν υπήρχαν τεχνολογικές εφευρέσεις, όμορφα οικοδομήματα ή έστω σημαντική μογγολική τέχνη, με κάθε μάχη και κάθε εχθρό ο πολιτισμός τους μάθαινε και απορροφούσε κάτι νέο.

Ο Τζέκινς Χαν δεν γεννήθηκε μεγαλοφυΐα. Αντίθετα, όπως σημειώνει ένας βιογράφος του, ακολουθούσε «έναν επίμονο κύκλο πραγματιστικής μάθησης, πειραματικής προσαρμογής και διαρκούς αναθεώρησης, καθοδηγούμενο από τη μοναδική πειθαρχημένη και εστιασμένη θέλησή του». Ο Τζέκινς Χαν ήταν ο μεγαλύτερος κατακτητής που γνώρισε ο κόσμος μας επειδή ήταν πιο ανοιχτός στο να μάθει από οποιονδήποτε άλλο κατακτητή.

‘Οταν αρχίσουμε να έχουμε επιτυχία, θα βρεθούμε σε νέες καταστάσεις και θα αντιμετωπίσουμε νέα προβλήματα. Ο άρτι προαχθείς στρατιώτης πρέπει να μάθει την τέχνη της πολιτικής. Ο πωλητής πρέπει να μάθει πώς να διοικεί. Ο ιδρυτής πρέπει να μάθει να αναθέτει δουλειές στους άλλους. Ο συγγραφέας πρέπει να μάθει να επιμελείται τα γραπτά των άλλων. Ο κωμικός πρέπει να μάθει πώς να παίζει. Ο σεφ που απέκτησε δικό του εστιατόριο πρέπει να μάθει να λειτουργεί ως ιδιοκτήτης.

Αυτή δεν είναι μια επιβλαβής έπαρση. Ο φυσικός Τζον Γουίλερ, ο οποίος συνέβαλε στην κατασκευή της βόμβας υδρογόνου, είπε κάποτε ότι «καθώς το νησί της γνώσης μας μεγαλώνει, το ίδιο κάνει και η ακτή της άγνοιάς μας».

Με άλλα λόγια, κάθε νίκη και πρόοδος που έκανε τον Χαν πιο έξυπνο, την ίδια στιγμή τον έφερνε αντιμέτωπο με καταστάσεις πρωτόγνωρες, τις οποίες δεν είχε συναντήσει ποτέ στο παρελθόν. Χρειάζεται ένα ιδιαίτερο είδος ταπεινότητας για να αντιληφθείς ότι ξέρεις λιγότερα, ακόμα κι όταν βρίσκεσαι σε φάση που γνωρίζεις και αντιλαμβάνεσαι όλο και περισσότερα. Να θυμάσαι ότι η σοφία του Σωκράτη στηριζόταν στο γεγονός πως ήξερε ότι όσα γνώριζε ήταν κάτι περισσότερο από το τίποτα.

Ό,τι κι αν έχεις κάνει μέχρι αυτό το σημείο, το καλύτερο που μπορείς να πράξεις είναι να παραμείνεις μαθητής. Αν δεν συνεχίσεις να μαθαίνεις, τότε έχεις ήδη αρχίσει να πεθαίνεις. Δεν αρκεί να είσαι μαθητής μόνο στην αρχή. Αυτή είναι μια θέση στην οποία πρέπει να βρίσκεσαι εφ΄όρου ζωής. Να μαθαίνεις από τον καθένα και από το καθετί. Από τους ανθρώπους που νίκησες και από τους ανθρώπους που σε νίκησαν, από εκείνους που αντιπαθείς, ακόμα και από τους υποτιθέμενους εχθρούς σου. Ευκαιρία για μάθηση υπάρχει σε κάθε βήμα και σε κάθε συγκυρία της ζωής – και ακόμα και αν το μάθημα είναι αμιγώς διορθωτικό, δεν πρέπει να επιτρέψουμε στο Εγώ να μας εμποδίσει να το ακούσουμε ξανά.

Πολύ συχνά, πεπεισμένοι από την ίδια μας την ευφυΐα, παραμένουμε στην ασφάλεια όσων ήδη γνωρίζουμε, πράγμα που μας διασφαλίζει ότι δεν θα νιώσουμε ποτέ ανόητοι (αλλά και δεν θα προκληθούμε να μάθουμε ή να επανεξετάσουμε όσα ξέρουμε). Απομακρύνει από το οπτικό μας πεδίο τις ποικίλες αδυναμίες της αντίληψής μας, μέχρι που τελικά είναι πάρα πολύ αργά για να αλλάξουμε πορεία. Ο καθένας από εμάς αντιμετωπίζει μια απειλή καθώς κυνηγά αυτό που θέλει. Όπως οι Σειρήνες στους βράχους, έτσι και το Εγώ τραγουδά ένα καθησυχαστικό, επιβεβαιωτικό τραγούδι – το οποίο μπορεί να μας οδηγήσει σε ναυάγιο.

Τη στιγμή που θα επιτρέψουμε στο Εγώ να μας πει ότι έχουμε αποφοιτήσει, η διαδικασία της μάθησης διακόπτεται. Για αυτό το λόγο ο Φρανκ Σάμροκ έλεγε: «Να μείνετε για πάντα μαθητές». Ένας άλλος τρόπος για να πει κανείς ότι η μάθηση δεν τελειώνει ποτέ. Οι περισσότερες στρατιωτικές κουλτούρες – και οι άνθρωποι γενικότερα – επιδιώκουν να επιβάλλουν αξίες και να ασκούν έλεγχο σε καθετί που συναντούν. Αυτό που διαφοροποιούσε τους Μογγόλους ήταν η ικανότητά τους να σταθμίζουν κάθε κατάσταση αντικειμενικά και, όταν υπήρχε ανάγκη, να αντικαθιστούν τις παλιές πρακτικές με καινούργιες. Όλες οι μεγάλες επιχειρήσεις ξεκινούν με τον ίδιο τρόπο, αλλά στη συνέχεια κάτι γίνεται.

Δείτε τη θεωρία της διάσπασης, η οποία υποστηρίζει ότι σε κάποιο χρονικό σημείο κάθε βιομηχανία θα διασπαστεί από μια τάση ή καινοτομία, απέναντι στην οποία τα κατεστημένα συμφέροντα θα είναι ανίκανα να αντιδράσουν, παρότι θα έχουν στη διάθεσή τους άφθονους πόρους. Γιατί συμβαίνει αυτό; Γιατί οι επιχειρήσεις δεν μπορούν να αλλάξουν και να προσαρμοστούν;

Ένας σημαντικός λόγος είναι ότι έχασαν την ικανότητά τους να μαθαίνουν. Σταμάτησαν να είναι μαθητές. Τη στιγμή που σας συμβεί αυτό, η γνώση σας γίνεται εύθραυστη. Ο μεγάλος μάνατζερ και θεωρητικός των επιχειρήσεων Πίτερ Ντράκερ λέει ότι το να θέλει κανείς να μάθει δεν είναι αρκετό. Καθώς οι άνθρωποι προοδεύουν, πρέπει επίσης να καταλάβουν το πώς μαθαίνουν και κατόπιν να δημιουργήσουν διαδικασίες με τις οποίες θα διευκολύνουν αυτή τη δια βίου εκπαίδευση. Ειδάλλως καταδικάζουμε τον εαυτό μας σε ένα είδος αυτό επιβεβλημένης αμάθειας