ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ - Περὶ συντάξεως (11-17)

[11] Τί οὖν ταῦτα νῦν, [φαίη τις ἄν,] λέγω; ὅτι φημὶ δεῖν ὑμᾶς, ἐπειδὴ τὸ μὲν πάντας μισθοφορεῖν δυσχεραίνουσί τινες, τὸ δὲ συνταχθῆναι καὶ παρασκευασθῆναι παρὰ πάντων χρήσιμον εἶναι δοκιμάζεται, ἐντεῦθεν ἄρξασθαι τοῦ πράγματος, καὶ προθεῖναι περὶ τούτων τῷ βουλομένῳ γνώμην ἀποφήνασθαι. ὡς οὕτως ἔχει· ἂν μὲν ὑμεῖς νῦν πεισθῆτε τούτων καιρὸν εἶναι, ὅταν αὐτῶν εἰς χρείαν ἔλθητε, ἕτοιμ᾽ ὑπάρξει· ἂν δ᾽ ἀκαιρίαν ἡγησάμενοι παρίδητε, ὅταν δέῃ χρῆσθαι, τότ᾽ ἀναγκασθήσεσθε παρασκευάζεσθαι.

[12] Ἤδη δέ τις εἶπεν ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοί που λέγων, οὐχ ὑμῶν τῶν πολλῶν, ἀλλὰ τῶν διαρρηγνυμένων εἰ ταῦτα γενήσεται, «τί δ᾽ ὑμῖν ἐκ τῶν Δημοσθένους λόγων ἀγαθὸν γέγονεν; παρελθὼν ὑμῶν, ὅταν αὐτῷ δόξῃ, ἐνέπλησε τὰ ὦτα λόγων, καὶ διέσυρε τὰ παρόντα, καὶ τοὺς προγόνους ἐπῄνεσεν, καὶ μετεωρίσας καὶ φυσήσας ὑμᾶς κατέβη.»

[13] ἐγὼ δ᾽ εἰ μὲν ὑμᾶς δυναίμην ὧν λέγω τι πεῖσαι, τηλικαῦτ᾽ ἂν οἶμαι τὴν πόλιν πρᾶξαι ἀγαθὰ ὥστ᾽, εἰ νῦν εἰπεῖν ἐπιχειρήσαιμι, πολλοὺς ἂν ἀπιστῆσαι ὡς μείζοσιν ἢ δυνατοῖς· οὐ μὴν οὐδὲ τοῦτο μικρὸν ὠφελεῖν οἶμαι, εἰ τὰ βέλτιστ᾽ ἀκούειν ὑμᾶς συνεθίζω. δεῖ γάρ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τὸν βουλόμενόν τι ποιῆσαι τὴν πόλιν ἡμῶν ἀγαθὸν τὰ ὦτα πρῶτον ὑμῶν ἰάσασθαι· διέφθαρται γάρ· οὕτω πολλὰ καὶ ψευδῆ καὶ πάντα μᾶλλον ἢ τὰ βέλτιστ᾽ ἀκούειν εἴθισθε.

[14] οἷον (ὅπως δὲ μὴ θορυβήσει μοι μηδείς, πρὶν ἂν ἅπαντ᾽ εἴπω) ἀνέῳξαν δήπου πρώην τινὲς τὸν ὀπισθόδομον. οὐκοῦν οἱ παριόντες ἅπαντες τὸν δῆμον καταλελύσθαι, τοὺς νόμους οὐκέτ᾽ εἶναι, τοιαῦτ᾽ ἔλεγον. καίτοι, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, (καὶ σκοπεῖτ᾽ ἂν ἀληθῆ λέγω) οἱ μὲν ταῦτα ποιοῦντες ἄξι᾽ ἐποίουν θανάτου, ὁ δῆμος δ᾽ οὐ διὰ τούτων καταλύεται. πάλιν κώπας τις ὑφείλετο· μαστιγοῦν, στρεβλοῦν πάντες οἱ λέγοντες, τὸν δῆμον καταλύεσθαι. ἐγὼ δὲ τί φημί; τὸν μὲν ὑφαιρούμενον θανάτου ποιεῖν ἄξια, ὥσπερ ἐκεῖνοι, τὸν δῆμον δ᾽ οὐ διὰ τούτων καταλύεσθαι.

[15] ἀλλὰ πῶς καταλύεται, οὐδεὶς λέγει οὐδὲ παρρησιάζεται. ἐγὼ δὲ φράσω· ὅταν ὑμεῖς, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, φαύλως ἠγμένοι, πολλοὶ καὶ ἄποροι καὶ ἄοπλοι καὶ ἀσύντακτοι καὶ μὴ ταὐτὰ γιγνώσκοντες ἦτε, καὶ μήτε στρατηγὸς μήτ᾽ ἄλλος μηδεὶς ὧν ἂν ὑμεῖς ψηφίσησθε φροντίζῃ, καὶ ταῦτα μηδεὶς λέγειν ἐθέλῃ μηδ᾽ ἐπανορθοῖ, μηδ᾽ ὅπως παύσεται τοιαῦτ᾽ ὄντα πράττῃ, ὃ νῦν ἀεὶ συμβαίνει.

[16] καὶ νὴ Δί᾽, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ἕτεροί γε λόγοι παρερρυήκασι πρὸς ὑμᾶς ψευδεῖς, καὶ πολλὰ τὴν πολιτείαν βλάπτοντες, οἷον «ἐν τοῖς δικαστηρίοις ὑμῖν ἐστιν ἡ σωτηρία,» καὶ «δεῖ τῇ ψήφῳ τὴν πολιτείαν ὑμᾶς φυλάττειν.» ἐγὼ δ᾽ οἶδ᾽ ὅτι ταῦτα μὲν ὑμῖν [τὰ δικαστήρια] τῶν πρὸς ἀλλήλους δικαίων ἐστὶ κύρια, ἐν δὲ τοῖς ὅπλοις δεῖ κρατεῖν τῶν ἐχθρῶν, καὶ διὰ τούτων ἐστὶν ἡ σωτηρία τῆς πολιτείας.

[17] οὐ γὰρ τὸ ψηφίσασθαι τοῖς ἐν τοῖς ὅπλοις ποιήσει τὸ νικᾶν, ἀλλ᾽ οἱ μετὰ τούτων κρατοῦντες τοὺς ἐχθροὺς καὶ ψηφίζεσθαι καὶ ἄλλ᾽ ὅ τι ἂν βούλησθε ποιεῖν ὑμῖν ἐξουσίαν καὶ ἄδειαν παρασκευάσουσι· δεῖ γὰρ ἐν μὲν τοῖς ὅπλοις φοβερούς, ἐν δὲ τοῖς δικαστηρίοις φιλανθρώπους εἶναι.

***
[11] Τότε λοιπόν ποιος ο λόγος, θα μπορούσε να πει κανείς, που λέω τώρα αυτά; Επειδή φρονώ ότι, καθώς μερικοί δυσαρεστούνται με την αρχή να υπηρετούν με μισθό όλοι οι πολίτες, ενώ η οργάνωση και η προετοιμασία επιδοκιμάζεται από όλους ως κάτι χρήσιμο, πρέπει να ξεκινήσετε το πράγμα από αυτό το σημείο και να δώσετε στον καθένα, αν το θέλει, την ευκαιρία να εκφράσει τις απόψεις του πάνω στα θέματα αυτά. Γιατί το ζήτημα έχει ως εξής: αν εσείς πεισθείτε ότι τώρα είναι η κατάλληλη στιγμή γι᾽ αυτές τις αλλαγές, όλα θα είναι έτοιμα όταν τα χρειαστείτε· αν όμως θεωρήσετε αυτήν τη στιγμή ως ακατάλληλη και την αφήσετε ανεκμετάλλευτη, τότε θα αναγκασθείτε να προετοιμάζεστε όταν ακριβώς θα χρειαστεί να τα χρησιμοποιήσετε.

[12] Ήδη, Αθηναίοι, κάποιος μιλώντας κάπου, όχι κανείς από σας εδώ τους πολλούς, αλλά από αυτούς που θα εκραγούν, αν πραγματοποιηθούν αυτές οι αλλαγές, είπε: «τι καλό έχει γίνει ως τώρα από τους λόγους του Δημοσθένη; Ανεβαίνει στο βήμα, όταν αυτός κρίνει, γεμίζει συνήθως τα αυτιά σας με λόγια, διασύρει τη σημερινή κατάσταση, εξυμνεί τους προγόνους μας και στη συνέχεια κατεβαίνει από το βήμα, αφού προηγουμένως έχει αναπτερώσει τις ελπίδες μας και μας έχει γεμίσει με υπερηφάνεια».

[13] Αν όμως μπορούσα εγώ να σας πείσω για κάτι από όσα προτείνω, πιστεύω ότι θα πρόσφερα τόσο μεγάλα οφέλη στην πόλη, ώστε, αν επιχειρούσα να τα αναφέρω τώρα, πολλοί από σας δεν θα τα πίστευαν, επειδή κατά τη γνώμη τους θα ήταν μεγαλύτερα παρά τέτοια που θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν (: θα ξεπερνούσαν τα όρια του δυνατού). Ωστόσο, αν σας συνηθίζω να ακούτε τις καλύτερες συμβουλές και αυτό ακόμη δεν το θεωρώ μικρό όφελος για σας. Γιατί αυτός που επιθυμεί, Αθηναίοι, να κάνει κάποιο καλό στην πόλη, πρέπει πρώτα να καθαρίσει τα αυτιά σας, γιατί έχουν πάθει μεγάλη ζημιά: έχετε συνηθίσει να ακούτε τόσα πολλά ψέματα και τα πάντα μάλλον παρά τα καλύτερα.

[14] Για παράδειγμα (και ας μη με διακόψει κανείς με τις φωνασκίες του πριν τελειώσω αυτό που έχω να σας διηγηθώ): κάποιοι πριν λίγο καιρό διέρρηξαν, όπως γνωρίζετε, τον οπισθόδομο του Παρθενώνα. Με αφορμή λοιπόν αυτήν την ενέργεια όλοι όσοι πέρασαν από το βήμα έλεγαν ότι έχει καταλυθεί η δημοκρατία, ότι δεν υπάρχουν πια νόμοι και άλλα παρόμοια. Παρ᾽ όλα αυτά, Αθηναίοι (σημειώστε αν όσα λέγω είναι αληθινά) παρόλο που όσοι έκαναν αυτά άξιζε να πεθάνουν, η δημοκρατία δεν κινδυνεύει να καταλυθεί από τέτοιες ενέργειες. Κάποιαν άλλη φορά έκλεψε κάποιος κουπιά. «Μαστιγώστε τον, βασανίστε τον» φώναζαν όλοι οι ρήτορες, «η δημοκρατία καταλύεται». Ποια είναι η δική μου γνώμη; Υποστηρίζω, όπως και εκείνοι, ότι ο κλέφτης αξίζει την ποινή του θανάτου, αλλά η δημοκρατία δεν κινδυνεύει να καταλυθεί από τέτοιες ενέργειες.

[15] Κανένας όμως δεν αναφέρει ούτε και έχει το θάρρος να πει ποιος είναι ο πραγματικός κίνδυνος της κατάλυσης του δημοκρατικού πολιτεύματος. Θα σας πω εγώ όμως ποιος είναι: η δημοκρατία, Αθηναίοι, κινδυνεύει, όταν σας παρασύρουν σε λάθος δρόμο, όταν παρά το πλήθος σας είστε αβοήθητοι, άοπλοι, ανοργάνωτοι και διαφωνείτε, όταν ούτε κάποιος στρατηγός ούτε άλλος κανένας δεν ενδιαφέρεται για όσα εσείς θα αποφασίσετε, όταν κανένας δεν θέλει να σας πει αυτά ούτε και να διορθώσετε τα σφάλματά σας, όταν κανένας δεν προβαίνει σε καμιάν ενέργεια για να πάψει να υπάρχει μια τέτοια κατάσταση, που τώρα αποτελεί κάτι το μόνιμο.

[16] Ναι, μα τον Δία, έχουν κατορθώσει να περάσουν σε σας άλλα λόγια ψεύτικα, που κάνουν μεγάλο κακό στην πολιτεία, όπως «στα δικαστήρια βρίσκεται η σωτηρία σας» και «πρέπει με την ψήφο σας να διαφυλάξετε την πολιτεία». Δεν αμφιβάλλω ότι, όσον αφορά αυτά, τα δικαστήρια είναι αρμόδια (: κυρίαρχα) στο να εξασφαλίζουν τα δίκαια των πολιτών μεταξύ τους· τους εχθρούς όμως πρέπει να τους κατακτήσετε με τα όπλα και από αυτά εξαρτάται η σωτηρία της πολιτείας.

[17] Γιατί δεν θα δώσουν τη νίκη στους στρατιώτες σας οι αποφάσεις, αλλά όσοι με τη βοήθεια των όπλων υπερισχύσουν των εχθρών, αυτοί είναι εκείνοι που θα δώσουν σε σας τη δυνατότητα και το ελεύθερο και να ψηφίζετε και γενικά να κάνετε ό,τι θέλετε. Γιατί στις μάχες πρέπει να είστε φοβεροί, στα δικαστήρια όμως συμπονετικοί.