Γιατί η ύπαρξη πολλών επιλογών μας κάνει πιο δυστυχισμένους;

Ζούμε σε μια κοινωνία όπου η ύπαρξη επιλογών είναι συνώνυμη με την ελευθερία. Είναι τοποθετημένη στο υψηλότερο επίπεδο των αξιών επάνω στις οποίες έχουμε δομήσει τον πολιτισμό μας. Αν όμως έχουμε σαν γνώμονα το να είναι οι πολίτες της κοινωνίας μας ευτυχισμένοι, ίσως να χρειαζόταν να επανεξετάσουμε την αξία αυτή. Ο λόγος είναι ότι η διαθεσιμότητα πολλών επιλογών δημιουργεί αρκετές και σημαντικές παρενέργειες.

Η ύπαρξη πολλών επιλογών οδηγεί σε παράλυση
Μπαίνεις σε ένα κατάστημα και θέλεις να πάρεις ένα μπλουζάκι. Στα ράφια υπάρχουν τουλάχιστον 50 τα οποία θα μπορούσες να αγοράσεις. Είναι πολύ πιθανό η ύπαρξη τόσων επιλογών να σε αγχώσει τόσο πολύ ώστε να αναβάλεις την αγορά σου. «Πώς να διαλέξω τώρα. Ασ’ το καλύτερα». Πράγματι, σε μια έρευνα εξέτασαν τα ποσοστά των υπαλλήλων οι οποίοι επέλεγαν ένα αμοιβαίο κεφάλαιο για να τοποθετήσουν τη σύνταξή τους.

Η εταιρεία εργοδότης έδινε μια επιλογή κάποιων αμοιβαίων όπου ο υπάλληλος θα μπορούσε να επενδύσει και αν επέλεγε ένα, η εταιρεία θα επένδυε επίσης ισόποσο χρηματικό ποσό στο αμοιβαίο αυτό. Όσο μεγαλύτερος αριθμός αμοιβαίων κεφαλαίων ήταν διαθέσιμος για τον κάθε υπάλληλο ώστε να επιλέξει, τόσο μεγαλύτερο ήταν το ποσοστό των υπαλλήλων το οποίο ανέβαλαν τη διαδικασία επιλογής. Γιατί όσο πιο πολλά τα αμοιβαία τόσο πιο αγχωτική και πολύπλοκη η διαδικασία του να επιλέξεις. Όπως όταν πας σε ένα εστιατόριο με μεγάλο κατάλογο…

Η ύπαρξη πολλών επιλογών, λοιπόν, μπορεί να οδηγήσει σε παράλυση και στο παράδειγμα του πειράματος οδήγησε και σε πραγματικά διαφυγόντα κέρδη για τους υπαλλήλους αυτούς. Ακόμα και όταν με κάποιο τρόπο καταφέρουμε να κάνουμε μια επιλογή όμως, τότε είναι πολύ πιθανό να είμαστε λιγότερο ευχαριστημένοι από την επιλογή που κάναμε από ό,τι θα ήμασταν αν είχαμε λιγότερες επιλογές.

Υπάρχουν τέσσερις λόγοι γι’ αυτό.

1. Ευκολία να μετανιώσουμε για την επιλογή μας

Όσο πιο πολλές επιλογές υπάρχουν διαθέσιμες τόσο πιο εύκολο είναι να φανταζόμαστε ότι θα υπάρχει μια τέλεια επιλογή μέσα σε όλες αυτές. «Αν υπάρχουν 50 μπλουζάκια τότε ένα από αυτά θα πρέπει να είναι το τέλειο για μένα» θα σκεφτείς. Αυτό το φανταστικό μπλουζάκι θα κάνει οποιοδήποτε χαρακτηριστικό δε μας αρέσει στην μπλούζα που αγοράσαμε, να φαίνεται πολύ άσχημο αφού στη φαντασία μας υπάρχει το τέλειο μπλουζάκι («Ωραίο είναι, όμως το μανίκι είναι 2 χιλιοστά μακρύτερο από το ιδανικό!»). Ακόμα και αν αυτό που αγοράσαμε είναι πολύ ωραίο…

2. Το κόστος ευκαιρίας

Η ικανοποίηση την οποία αντλούμε από τις επιλογές μας προκύπτει συνήθως μέσω σύγκρισης με άλλες διαθέσιμες επιλογές. Όταν, λοιπόν, υπάρχουν πολλές διαθέσιμες επιλογές τότε είναι εύκολο να φανταστούμε ωραία στοιχεία των επιλογών που αποκλείσαμε και αυτός ο αποκλεισμός να αυξάνει τη δυσφορία που θα μας προκαλεί η επιλογή που κάναμε. Διότι πάντα όταν επιλέγουμε κάτι εξ ορισμού αποκλείουμε κάτι άλλο.

Αν έχουμε να διαλέξουμε ένα σύντροφο και πιστεύουμε ότι υπάρχει πληθώρα επιλογών εκεί έξω (όπως ακριβώς κάνουμε στην πραγματικότητα) τότε είναι πιθανό να υπάρχει κάποιος εκεί έξω λίγο πιο γυμνασμένος ή με λίγο περισσότερο χιούμορ ή που να ξέρει να μαγειρεύει καλύτερα. Όλα τα χαρακτηριστικά αυτά τα οποία αποκλείουμε επιλέγοντας το δικό μας σύντροφο είναι πιθανό να μειώνουν την ικανοποίηση που εκείνος μπορεί να μας προσφέρει. Ακόμα και αν πρόκειται για έναν πολύ καλό σύντροφο!

3. Δημιουργία υψηλών προσδοκιών

Όταν υπάρχουν πολλές διαθέσιμες επιλογές τότε όπως αναφέρθηκε είναι πολύ πιθανό να φανταζόμαστε ότι μια από αυτές θα είναι η τέλεια για μας. Είναι πολύ εύκολο να φανταζόμαστε ότι θα υπάρχει το τέλειο μπλουζάκι ή ο τέλειος σύντροφος. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να δημιουργούμε πολύ υψηλές προσδοκίες τις οποίες κανένα μπλουζάκι ή κανένας σύντροφος δεν μπορεί να εκπληρώσει. Αναπόφευκτα, η επιλογή μας έχει μεγάλες πιθανότητες να μας απογοητεύσει.

Είναι γνωστό, εξ άλλου, πως οι χαμηλές προσδοκίες είναι η συνταγή της ευτυχίας. H ύπαρξη πολλών επιλογών σημαίνει ότι θα κάνουμε μάλλον καλύτερη επιλογή από ό,τι αν είχαμε λιγότερες, αλλά παραδόξως θα είμαστε λιγότερο ικανοποιημένοι από αυτή! Αυτό συμβαίνει διότι είναι πολύ απίθανο να εκπλαγούμε θετικά, καθώς έχουμε τόσο υψηλές προσδοκίες. Αντίθετα, αν δε μας δοθεί επιλογή και μας υποχρεώσουν να φοράμε μια στολή μετά από λίγο μπορεί να τη συνηθίσουμε και να μας αρέσει κιόλας («εντάξει δεν είναι τόσο όμορφη αλλά έχει βολικές τσέπες…»)

4. Θα κατηγορήσουμε τον εαυτό μας αν δε μας αρέσει η επιλογή μας

Αν πας σε ένα μαγαζί και έχει μόνο δυο μπλουζάκια και διαλέξεις το ένα, τότε αν δε σου αρέσει και ψάξεις να βρεις ποιος φταίει μάλλον θα πεις: «Ε, τι να κάνουμε. Δυο είχε μόνο. Δε φταίω εγώ. Το κατάστημα φταίει». Αν όμως έχει 50, τότε αν δε σου αρέσει, μέσα σου θα σκεφτείς: «Εγώ φταίω που δε διάλεξα το σωστό!». Αν υπάρχουν πολλοί διαθέσιμοι σύντροφοι εκεί έξω και αυτός που επέλεξες δε σου αρέσει, τότε είναι ξεκάθαρο ότι εσύ είσαι αυτός που φταίει που δεν έκανε τη «σωστή» επιλογή. Με τόση ποικιλία δεν υπάρχει εσωτερική δικαιολογία για μια «αποτυχημένη» επιλογή.

Είτε πρόκειται για ένα μπλουζάκι είτε για ένα σύντροφο η γνώση της ύπαρξης πολλών εναλλακτικών είναι πολύ εύκολο να επηρεάσει αρνητικά την ικανοποίηση που θα λάβουμε αν καταφέρουμε να κάνουμε μια επιλογή. Όσοι, λοιπόν, διεκδικούμε την ελευθερία με την ύπαρξη πολλών επιλογών ας αναρωτηθούμε μήπως ταυτόχρονα θυσιάζουμε την ευτυχία…