Προσωπικότητα

Τι είναι η προσωπικότητα

Η προσωπικότητα ενός ανθρώπου αποτελείται από τους χαρακτηριστικούς τρόπους με τους οποίους σκέφτεται, αισθάνεται και συμπεριφέρεται, οι οποίοι τον κάνουν να είναι μοναδικός.

Οι θεωρίες σχετικά με το τι είναι η προσωπικότητα και πώς αναπτύσσεται είναι πολλές. Στη δημιουργία και διαμόρφωση μιας προσωπικότητας εμπλέκονται κυρίως βιολογικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες.

Στο βιολογικό τομέα περιλαμβάνονται οι γενετικοί, κληρονομικοί παράγοντες. Στον περιβαλλοντικό τομέα εμπλέκονται οι συνθήκες στις οποίες ένα άτομο μεγαλώνει, ανατρέφεται, διαπαιδαγωγείται και ζει.

Η δημιουργία και η διαμόρφωση της προσωπικότητας ενός ατόμου αρχίζουν από τις πρώτες στιγμές της ζωής του. Η προσωπικότητα πηγάζει από τον εσωτερικό κόσμο του ατόμου και παραμένει περίπου η ίδια, καθόλη τη διάρκεια της ζωής του.

Η συνοχή είναι ένα βασικό σημείο στην προσωπικότητα. Γενικά, υπάρχει μια αναγνωρίσιμη τάξη και κανονικότητα, στις συμπεριφορές του ατόμου, ανάλογα με την προσωπικότητα του. Αυτό σημαίνει ότι ένας άνθρωπος, μια προσωπικότητα, θα αντιδρά με τον ίδιο ή πολύ παρόμοιο τρόπο σε μια ποικιλία καταστάσεων.

Η προσωπικότητα, παρά το γεγονός ότι είναι μια ψυχολογική έννοια, εντούτοις έχει σχέση με τη βιολογία του ατόμου. Οι βιολογικές ανάγκες ενός ατόμου, όπως επίσης και διάφοροι βιολογικοί μηχανισμοί, που τυχόν ενεργοποιούνται για διάφορους λόγους, επηρεάζουν την προσωπικότητα του ατόμου.

Η προσωπικότητα εκφράζεται με πολλές μορφές συμπεριφοράς. Η προσωπικότητα επηρεάζει όχι μόνο το πώς ένας άνθρωπος ανταποκρίνεται ή προσαρμόζεται στο περιβάλλον του, αλλά και το πώς ενεργεί.

Η προσωπικότητα ενός ατόμου εκδηλώνεται ή εμφανίζεται, στις σκέψεις, στα αισθήματα, στις στενές σχέσεις και σε άλλες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις.

Οι σχολές σκέψης, ανάλυσης και θεωρίας για τη γένεση και την εξέλιξη της προσωπικότητας, έχουν κάποτε αντικρουόμενες απόψεις. Στις θεωρίες, για την προσωπικότητα περιλαμβάνονται οι ψυχοδυναμικές, οι συμπεριφορικές, οι ανθρωπιστικές και άλλες.

Η προσωπικότητα και τα χαρακτηριστικά της

Η συμπεριφορά κάθε ανθρώπου εξαρτάται, από τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του και από τις καταστάσεις που βιώνει.

Η κατάσταση στην οποία ένα άτομο βρίσκεται, παίζει μεγάλο ρόλο στο πώς θα αντιδράσει. Ωστόσο, στις περισσότερες περιπτώσεις οι αντιδράσεις των ανθρώπων, συσχετίζονται με τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς τους.

Οι περισσότεροι επιστήμονες, που ερευνούν τη συμπεριφορά των ανθρώπων, πιστεύουν σήμερα, ότι υπάρχουν 5 βασικοί τομείς, στους οποίους εντάσσονται τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς τους.

1. Η εξωστρέφεια

Στον τομέα της εξωστρέφειας περιλαμβάνονται χαρακτηριστικά της προσωπικότητας όπως η κοινωνικότητα, ο ενθουσιασμός, η ομιλητικότητα, η αυτοπεποίθηση, η θετικότητα και η μεγάλη συναισθηματική εκφραστικότητα.

2. Η τερπνότητα

Στην τερπνότητα περιλαμβάνονται χαρακτηριστικά όπως ο αλτρουισμός (η φιλαλληλία), η εμπιστοσύνη, η ευγένεια, η στοργή και άλλες θετικές μορφές κοινωνικής συμπεριφοράς.

3. Η ευσυνειδησία

Στο πεδίο της ευσυνειδησίας περιλαμβάνονται χαρακτηριστικά όπως υψηλού βαθμού συλλογισμός, με καλό έλεγχο των ψυχολογικών ωθήσεων και με συμπεριφορές προσανατολισμού και επίτευξης των στόχων. Οι προσωπικότητες με υψηλό επίπεδο ευσυνειδησίας, είναι συνήθως καλά οργανωμένες και προσεκτικές για τις λεπτομέρειες.

4. Ο νευρωτισμός

Τα άτομα με έντονο τον τομέα του νευρωτισμού, έχουν τάση να βιώνουν συχνότερα συναισθηματική αστάθεια, ανησυχία, κατήφεια (κακοκεφιά), ευερεθιστότητα και θλίψη.

5. Η ανοιχτοσύνη

Η ανοιχτοσύνη περιλαμβάνει χαρακτηριστικά, όπως η φαντασία και η διορατικότητα. Τα άτομα με ανοιχτοσύνη έχουν συνήθως ευρύ φάσμα ενδιαφερόντων.

Οι τομείς αυτοί αποτελούν ένα μεγάλο μέρος της προσωπικότητας. Τα χαρακτηριστικά του κάθε τομέα τείνουν να συνυπάρχουν σε πολλούς ανθρώπους.

Όμως, αυτό δεν συμβαίνει πάντοτε. Η προσωπικότητα ενός ανθρώπου είναι πολύπλοκη και το κάθε άτομο μπορεί να παρουσιάζει συμπεριφορές από τους διάφορους τομείς.

Επιπλέον πρέπει να τονισθεί ότι στον κάθε τομέα περιλαμβάνονται για το κάθε χαρακτηριστικό της προσωπικότητας, ένα φάσμα μεταξύ των δύο ακραίων καταστάσεων. Για παράδειγμα, για την εξωστρέφεια, μπορεί να υπάρχει άτομο με ακραία εξωστρέφεια ή αντίθετα, άτομο με ακραία εσωστρέφεια.

Στην πραγματικότητα, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των περισσότερων ανθρώπων, βρίσκονται κάπου στο μέσο, μεταξύ των δύο ακραίων καταστάσέων.

Η προσωπικότητα και η μακροζωία

Τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας ενός ανθρώπου επηρεάζουν τα χρόνια που θα ζήσει. Έρευνες έδειξαν ότι οι αισιόδοξοι και ευτυχισμένοι άνθρωποι έχουν μεγαλύτερη διάρκεια ζωής, απ’ ό,τι οι απαισιόδοξοι, οι μελαγχολικοί, οι αγχώδεις και οι συνεχώς στρεσαρισμένοι.

Οι θετικές προσεγγίσεις μπορεί να προσθέτουν έως και 7,5 χρόνια στη ζωή μας. Σε ηλικιωμένους βρέθηκε ότι η θετική προσέγγιση για τα γηρατειά τους κάνει να είναι πιο ανθεκτικοί στις παθήσεις, να ενδιαφέρονται πιο πολύ για την υγεία τους και να αποκτούν συνήθειες που προσθέτουν χρόνια στη ζωή τους.

Ας δούμε μερικά από τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που σχετίζονται με τη διάρκεια της ζωής:

1. Η ευσυνειδησία: Έρευνες έδειξαν ότι άνθρωποι με χαρακτηριστικά ευσυνειδησίας, όπως η εργατικότητα, ο αυτοέλεγχος και οι ικανότητες οργάνωσης ζουν από 2 έως 4 χρόνια περισσότερο από ανθρώπους χωρίς τα χαρίσματα αυτά. Η ευσυνειδησία είναι χαρακτηριστικό της προσωπικότητας, που μπορεί να αποκτηθεί, αρκεί να υπάρχει η θέληση.

2. Η θετικότητα και η αρνητικότητα: Οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν με απαισιοδοξία και αρνητικότητα τα καθημερινά προβλήματα φθείρουν τον οργανισμό τους. Αντίθετα εκείνοι που σε κάθε κατάσταση προσπαθούν να βρίσκουν τα θετικά και να τη βελτιώνουν κερδίζουν χρόνια ζωής.

3. Τα νευρωτικά χαρακτηριστικά: Οι άνθρωποι με μεγαλύτερη συναισθηματική αστάθεια, μελαγχολία, κακοκεφιά, ερεθιστικότητα και αγχώδη συμπεριφορά κινδυνεύουν πιο πολύ από μειωμένη διάρκεια ζωής.   

Οι διαταραχές της προσωπικότητας

Οι διαταραχές της προσωπικότητας χαρακτηρίζονται, από ένα διαρκές σύνολο εσωτερικών ψυχικών βιωμάτων και συμπεριφοράς, που αποκλίνουν σημαντικά από αυτά που θα αναμένονταν από ένα άτομο.

Έχουν διαχρονική διάρκεια και σταθερότητα, είναι επίμονες, άκαμπτες, διαβρωτικές, διάχυτες και προκαλούν αγωνία ή μειονεξίες στην καθημερινή ζωή, στις διάφορες δραστηριότητες του ατόμου.

Η έναρξη των διαταραχών της προσωπικότητας, μπορεί να λάβει χώρα κατά την εφηβεία ή στην αρχή της ενήλικης ζωής.

Οι αιτίες

Οι αιτίες που προκαλούν τις διαταραχές της προσωπικότητας, αποτελούν επίμαχο θέμα συζητήσεων και αμφισβήτησης.

Μερικοί ειδικοί πιστεύουν ότι οι διαταραχές της προσωπικότητας προκαλούνται, από εμπειρίες νωρίς στη ζωή του ατόμου, οι οποίες δεν επέτρεψαν την ανάπτυξη του κανονικού τρόπου σκέψης και συμπεριφοράς.

Άλλοι ειδικοί πιστεύουν ότι οι βασικές αιτίες που προκαλούν τις διαταραχές προσωπικότητας είναι βιολογικοί ή γενετικοί παράγοντες.

Δεν έχει ακόμη τεκμηριωθεί, ότι μια συγκεκριμένη αιτία ευθύνεται για την πρόκληση διαταραχών προσωπικότητας. Είναι ωστόσο πιθανόν, ότι πρόκειται για ένα συνδυασμό γενετικής προδιάθεσης και περιβαλλοντικών επιρροών, που συμβάλλουν στη δημιουργία τους.

Η διάγνωση

Η διάγνωση ότι ένα άτομο πάσχει από διαταραχή προσωπικότητας, βασίζεται σε συμπτώματα που παρουσιάζει.

Τα διαγνωστικά κριτήρια είναι:

1. Οι συγκεκριμένες μορφές συμπεριφοράς πρέπει να είναι χρόνιες, διάχυτες, διαβρωτικές, με επιπτώσεις σε διάφορους τομείς της ζωής του ατόμου, που συμπεριλαμβάνουν την οικογένεια, τις στενές σχέσεις, τις κοινωνικές και σχολικές αλληλεπιδράσεις

2. Το άτομο πρέπει να παρουσιάζει συμπτώματα που επηρεάζουν δύο ή περισσότερους από τους ακόλουθους τομείς: Σκέψη, συναίσθημα, διαπροσωπική λειτουργία και έλεγχος παρορμήσεων

3. Η συγκεκριμένη μορφή συμπεριφοράς χρειάζεται να είναι διαχρονικά σταθερή και η έναρξη της, να εντοπίζεται χρονικά στην εφηβεία ή στα πρώτα στάδια της ενήλικης ζωής

4. Η εν λόγω συμπεριφορά δεν πρέπει να προέρχεται, από οποιαδήποτε άλλη ψυχική και σωματική πάθηση ή κατάχρηση ουσιών.

Οι μορφές διαταραχών προσωπικότητας
Περιγράφονται συνολικά δέκα διαφορετικοί τύποι διαταραχών της προσωπικότητας. Κατατάσσονται σε τρεις διαφορετικές ομάδες.

Ομάδα Α: Εκκεντρικές ή παράξενες διαταραχές

1. Παρανοειδής διαταραχή προσωπικότητας
2. Σχιζοειδής διαταραχή προσωπικότητας
3. Σχιζότυπη διαταραχή προσωπικότητας

Ομάδα Β: Ασταθείς, συναισθηματικές ή δραματικές διαταραχές

1. Αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας
2. Μεταιχμιακή διαταραχή προσωπικότητας
3. Δραματική διαταραχή προσωπικότητας
4. Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας

Ομάδα Γ:

1. Αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας
2. Εξαρτημένη διαταραχή προσωπικότητας
3. Ψυχαναγκαστική, καταναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας

Οι παθήσεις που μιμούνται τις διαταραχές προσωπικότητας

Υπάρχουν διάφορες καταστάσεις, όπως σωματικές ή ψυχικές παθήσεις, παρενέργειες φαρμάκων, χρήση ναρκωτικών ή άλλων ουσιών, που προκαλούν συμπτώματα ανάλογα με αυτά που δημιουργούν οι διαταραχές προσωπικότητας. Επιπλέον αυτές, δεν αποκλείεται να συνυπάρχουν με άλλες παθήσεις.

Για τους λόγους αυτούς, προτού ο γιατρός ή ο ψυχολόγος καταλήξουν στο συμπέρασμα, ότι κάποιο άτομο πάσχει από διαταραχές συμπεριφοράς, χρειάζεται να αποκλεισθεί ότι τα συμπτώματα του, οφείλονται σε κάποια άλλη πάθηση ή κατάσταση.

Στη διαφορική διάγνωση, δηλαδή στις παθήσεις που μιμούνται τις διαταραχές της προσωπικότητας, περιλαμβάνονται:

1. Η χρήση ναρκωτικών ή άλλων ουσιών
2. Οι αγχώδεις διαταραχές
3. Η κατάθλιψη
4. Οι διασχιστικές παθήσεις
5. Η κοινωνική φοβία
6. Το μετατραυματικό σύνδρομο στρες
7. Η σχιζοφρένεια