Συναισθήματα

Συναισθήματα, ψυχική υγεία
Ο ορισμός του συναισθήματος είναι μάλλον δύσκολος. Ίσως όμως ένας αυστηρός ορισμός και να μη χρειάζεται, καθώς είναι μια εμπειρία, που όλοι βιώνουμε συνεχώς. Σε γενικές γραμμές συναίσθημα είναι η ευάρεστη ή δυσάρεστη ψυχική κατάσταση που συνοδεύεται από ελαφριές μεταβολές των λειτουργιών του οργανισμού και είναι αποτέλεσμα κάποιου γεγονότος ή εμπειρίας. Οι πιο πρόσφατες έρευνες υποστηρίζουν ότι έχουμε δέκα βασικά συναισθήματα: οργή, φόβος, θλίψη, αηδία, περιφρόνηση, έκπληξη, χαρά, αμηχανία, ενοχή, ντροπή. Όλα τα υπόλοιπα προκύπτουν από τα παραπάνω και τους συνδυασμούς αυτών.

Από πολύ μικροί μαθαίνουμε ότι υπάρχουν καλά και κακά συναισθήματα και ότι πολλά από αυτά δεν πρέπει να τα δείχνουμε. Επίσης μαθαίνουμε να μη δίνουμε τόση σημασία στο συναίσθημάμας, καθώς συχνά θεωρείται ότι δεν είναι αξιόπιστη πηγή κι ότι η λογική βοηθάει περισσότερο στη λήψη αποφάσεων. Κάποιοι θεωρούν ότι το συναίσθημα είναι το αντίθετο της λογικής. Ωστόσο σύμφωνα με ευρήματα της νευροεπιστήμης ούτε ο εγκέφαλος διαχωρίζει τόσο ευκρινώς την σκέψη από το συναίσθημα. Συναίσθημα και γνωστικές διεργασίες είναι αλληλένδετα, αλληλοεπηρεάζονται και βρίσκονται σε αλληλεπίδραση και με το σώμα. Επιπρόσθετα, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, το συναίσθημα ορίζεται κι ως η προδιάθεση για συγκεκριμένη δράση, άρα είναι η κινητήρια δύναμη των πράξεων μας.

Σαφώς τα συναισθήματα ενδέχεται να μας οδηγήσουν και σε παρορμητικές συμπεριφορές. Αυτό, όμως, συνήθως συμβαίνει επειδή δεν έχουμε μάθει να τα ακούμε και να τα επεξεργαζόμαστε. Τα συναισθήματα είναι πολύ σημαντικά, επειδή μας μεταφέρουν πολύ σημαντικές πληροφορίες. Για αυτό χρειάζεται να είμαστε σε διαρκή επαφή μαζί τους. Για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε τις πληροφορίες που μας μεταφέρουν, χρειάζεται κατ’ αρχάς να αποδεχτούμε ότι έχουμε μια ευρεία γκάμα συναισθημάτων. Ο χαρακτηρισμός κάποιων συναισθημάτων ως «αρνητικά» έχει να κάνει κυρίως με τη διάθεση, που μας αφήνουν ή με το ότι μπορεί να μην είναι ευχάριστα για τους άλλους.
Πράγματι μπορεί κάποια συναισθήματα να είναι περισσότερο δυσάρεστα ή και δύσκολα. Όλα τα συναισθήματα όμως είναι χρήσιμα, υπάρχουν για κάποιο λόγο και εξυπηρετούν ένα σκοπό. Επίσης όλα τα συναισθήματα, που νιώθουμε είναι δικά μας. Για ό,τι νιώθουμε είμαστε υπεύθυνοι εμείς. Συχνά θεωρούμε ότι οι άλλοι μας προκαλούν συγκεκριμένα συναισθήματα, λέμε π.χ. «Με σταναχωρείς». Σίγουρα οι άλλοι είναι η αφορμή για να νιώσουμε ένα συγκεκριμένο συναίσθημα, όμως ακόμα και στην ίδια κατάσταση δεν αισθανόμαστε όλοι οι άνθρωποι το ίδιο. Το συναίσθημα είναι μια καθαρά υποκειμενική εμπειρία.

Για αυτό, καλό είναι να μάθουμε να αποκωδικοποιούμε τα μηνύματα, που μας φέρνουν και να τους δίνουμε το χώρο, που χρειάζονται μέσα μας, για να υπάρξουν. Μόλις τα αφήσουμε να υπάρξουν, τα ονοματίσουμε, τα αποδεχτούμε, μπορούμε σιγά σιγά να δούμε και το γιατί αισθανόμαστε έτσι. Σε αυτή τη διαδικασία ίσως είναι χρήσιμος ο διαχωρισμός μεταξύ πρωτογενών και δευτερογενών συναισθημάτων. Τα πρωτογενή συναισθήματα είναι αυτά που έρχονται ως ενστικτώδεις αντιδράσεις σε ένα ερέθισμα.

Για παράδειγμα, νιώθουμε χαρά μόλις δούμε ένα αγαπημένο πρόσωπο. Τα πρωτογενή συναισθήματα έρχονται σαν άμεσες, αυτόματες αντιδράσεις σε ένα ερέθισμα και δεν πηγάζουν από τη σκέψη μας. Για αυτό μας φέρνουν πολύ σημαντικά μηνύματα και λειτουργούν ως οδηγοί της συμπεριφοράς μας και των πράξεών μας.

Τα δευτερογενή συναισθήματα ακολουθούν τα πρωτογενή και συνήθως είναι αποτέλεσμα των σκέψεών μας. Πρόκειται για συνειδητές ή ασυνείδητες αξιολογικές κρίσεις των πρωτογενών συναισθημάτων. Όταν αυτό που νιώθουμε έρχεται σε σύγκρουση με τους κανόνες και τα «πρέπει», που έχουμε θέσει, τότε δημιουργείται ένα δευτερογενές συναίσθημα.

Συχνά, λοιπόν, τα δευτερογενή συναισθήματα έρχονται σα «λογοκρισία» στα πρωτογενή. Όταν δηλαδή έχουμε ένα συναίσθημα που δεν θα «έπρεπε» να το νιώθουμε, τότε γεννάται ένα δευτερογενές συναίσθημα για να το καλύψει. Για παράδειγμα μπορεί σε μια δεδομένη κατάσταση να αισθάνομαι φόβο, αλλά επειδή είμαι άντρας ή επειδή είμαι μεγάλη ή επειδή μπορεί να με κοροϊδέψουν ή επειδή θα έπρεπε να είμαι πιο δυνατός, κ.λπ θεωρώ ότι δεν πρέπει να αισθάνομαι φόβο· και τότε θυμώνω με τον εαυτό μου και ο θυμός γίνεται το κυρίαρχο συναίσθημα.

Ο θυμός είναι ένα ωραίο παράδειγμα. Είναι ένα συναίσθημα, που δεν είναι πολύ ευχάριστο, εξακολουθεί όμως να είναι πολύ χρήσιμο. Ο θυμός μπορεί να μας μεταφέρει σημαντικές πληροφορίες σε μια κατάσταση, π.χ. ότι κάτι/ κάποιος μας προσβάλει ή ότι κάτι δε μας αρέσει. Από την άλλη συχνά έρχεται να καλύψει άλλα συναισθήματα, όπως ο φόβος, η θλίψη, η στεναχώρια, η μοναξιά, κ.λπ. Για να δούμε τι ισχύει κάθε φορά πρέπει να στραφούμε στον εσωτερικό μας κόσμο και να αφουγκραστούμε τα μηνύματα, που μας φέρνει, χωρίς άμυνες. Έτσι θα μπορέσουμε να γνωρίσουμε καλύτερα τον εαυτό μας, τις ανάγκες μας και τις επιθυμίες μας.

Μην αφήνοντας τον εαυτό μας να βιώσει δυσάρεστα ή δύσκολα συναισθήματα, τελικά του μαθαίνουμε να μη βιώνει συναισθήματα. Γενικά η μη αποδοχή και αποφυγή των συναισθημάτων ακόμη κι αν φέρει μια προσωρινή ανακούφιση, μακροπρόθεσμα περισσότερο δημιουργεί εσωτερικές συγκρούσεις παρά φέρνει ηρεμία και τελικά δεν είναι ένας παραγωγικός τρόπος αντιμετώπισης.

Αν κατακρίνουμε τα συναισθήματά μας, τα απορρίπτουμε ή τα απωθούμε είναι βέβαιο ότι δε θα μπορέσουμε να ηρεμήσουμε, όσο κι αν αυτό είναι το ζητούμενο. Θα είναι ένα καζάνι που βράζει μέσα μας και τελικά θα υπερχειλίσει, οδηγώντας μας ίσως και σε σπασμωδικές συμπεριφορές. Δε χρειάζεται να μην αφηνόμαστε να βιώσουμε όλα τα συναισθήματα, αλλά χρειάζεται να βρούμε ένα λειτουργικό τρόπο διαχείρισής τους.

Αν τα αποδεχτούμε και τα κατανοήσουμε τότε έχουμε μια πολύτιμη γνώση για τον εαυτό μας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο αποκτούμε τον έλεγχο πάνω στα συναισθήματά μας και έτσι μπορούμε υπεύθυνα πια να επιλέξουμε ποια συμπεριφορά να ακολουθήσουμε. Διότι αποκτώντας τον έλεγχο έχουμε την ευκαιρία να επιλέξουμε πώς θα διαχειριστούμε το κάθε μας συναίσθημα και πώς θα αντιδράσουμε με βάση αυτό.

Μέσα από την αποδοχή και την κατανόηση του συναισθήματος μας, λοιπόν, αποδεχόμαστε και κατανοούμε καλύτερα και τον εαυτό μας. Έτσι μπορούμε να είμαστε πιο ενήμεροι για ό,τι συμβαίνει μέσα μας και άρα μπορούμε να επικοινωνήσουμε καλύτερα τις ανάγκες μας και στους άλλους και γενικά να είμαστε σε μια πιο ανοιχτή κι ειλικρινή σύνδεση μαζί τους· δομικό στοιχείο για πιο λειτουργικές σχέσεις.