Mυθοπλασία και Ήρωες

Στις μυθολογίες όλων των λαών παρουσιάζονται ήρωες κατά κανόνα για να εκτελέσουν ασυνήθιστες και αξιέπαινες πράξεις. Συνήθης αποστολή τους είναι να σώσουν από εχθρούς, θηρία ή επιδημικές ασθένειες τους συγγενείς και φίλους, για τα μάτια μιας πριγκίπισσας, προς χάριν της φυλής, των ανθρώπων ενός έθνους ή και όλων των ανθρώπων.

Όχι σπάνια, οι ήρωες υποπίπτουν σε καίρια λάθη, αλλά καταφέρνουν, με τη μετέπειτα συμπεριφορά τους να εξαγνιστούν και να περάσουν στην ιστορική μνήμη του λαού ή των λαών που τους έχουν, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, αποδεχθεί. Οι ήρωες αυτοί αποθεώνονται με την κατάληξη του βίου τους, κάτι που παρατηρείται ιδίως στην Αρχαιότητα. Η ίδια πρακτική ακολουθήθηκε από το χριστιανισμό κατά το Μεσαίωνα για την ανάδειξη «αγίων». Στην περίπτωση των ηγετών διαφόρων θρησκειών (θεών, υιών θεού, ημίθεων) ενσωματώνονται στο βιογραφικό του θεϊκού προσώπου διάφορα «ηρωικά στοιχεία», ώστε ο εκλεκτός να αντέχει στη σύγκριση με παλαιότερους ή σύγχρονούς του ανταγωνιστές ήρωες.

Ο ανεξάρτητος διανοητής και στρατιωτικός FitzRoy Richard Somerset, 4th Baron Raglan (1885–1964) κατηγοριοποίησε το έτος 1936 στο βιβλίο του «The Hero, A Study in Tradition, Myth and Drama» τα χαρακτηριστικά των ηρώων διαφόρων πολιτισμών και κατέληξε σε 22 τέτοια χαρακτηριστικά. Στη συνέχεια μπορεί καθένας να «βαθμολογήσει» τον εκάστοτε ήρωα, συγκρίνοντας τα βιογραφικά στοιχεία του «ήρωα» με τα κριτήρια του Raglan.

Τα χαρακτηριστικά αυτά, το λεγόμενο «ηρωικό μοντέλο», δηλαδή τα πρότυπα που συναντάμε συχνά σε βιογραφίες μυθικών ηρώων, βασιλιάδων, ημίθεων και θεών, είναι τα εξής:

-Μητέρα του ήρωα είναι παρθένα από βασιλική γενιά,
-Ο πατέρας του είναι βασιλιάς και
-Συχνά, στενός συγγενής με τη μητέρα του ήρωα.
-Οι συνθήκες βιολογικής σύλληψης είναι ασυνήθιστες και
-Φέρεται ότι είναι υιός θεού.
-Αμέσως μετά τη γέννησή του γίνεται προσπάθεια να δολοφονηθεί, συνήθως από τον πατέρα ή τον παππού από την πλευρά της μητέρας, αλλά
-Ο ήρωας πετυχαίνει να γλιτώσει και
-Μεταφέρεται από θετούς γονείς σε μακρινή χώρα.
-Δεν γνωρίζουμε τίποτα για την παιδική ηλικία, αλλά
-Όταν ανδρώνεται, ξεκινάει για να καταλάβει το «βασίλειό» του.
-Μετά από επικράτηση σε σύγκρουσή του με τον κακό βασιλιά και/ή ένα γίγαντα, ένα δράκο, ένα θηρίο,
-Παντρεύεται μια πριγκίπισσα, συχνά την κόρη του προκατόχου ή αντιπάλου του και
-Γίνεται ο ίδιος βασιλιάς.
-Για κάποιο χρονικό διάστημα βασιλεύει ανέφελα και
-Εκδίδει νόμους και αρχές, αλλά
-Αργότερα χάνει την εύνοια των θεών και/ή των ακολούθων του και
-Απομακρύνεται από το θρόνο και το βασίλειο, ενώ στη συνέχεια
-Πεθαίνει με μυστηριώδη τρόπο,
-Συχνά ανεβασμένος στην κορυφή ενός λόφου.
-Τα παιδιά του, αν έχει αποκτήσει κάποια, δεν τον διαδέχονται.
-Το σώμα του δεν θάβεται, αλλά παρ’ όλα αυτά,
-Υπάρχουν στην παράδοση ένας ή «περισσότεροι «ιεροί τάφοι».

Η «βαθμολόγηση» που στηρίζεται σ’ αυτά τα κριτήρια του Raglan, έχει γίνει από διάφορους μελετητές, οι οποίοι δεν καταλήγουν πάντα στο ίδιο αποτέλεσμα, αλλά ουσιαστικά δεν υπάρχουν πολύ μεγάλες διαφορές. Εδώ ένας από αυτούς τους πίνακες «βαθμολόγησης»:

Οιδίποδας 21
Κρίσνα 21
Θησέας 20
Μωυσής 20
Διόνυσος 19
Ιησούς 19
Ρωμύλος 19
Βασιλιάς Αρθούρος 19
Περσέας 18
Ηρακλής 17
Μωάμεθ 17
Ζευς 15
Ιάσων 15
Βούδας 15
Τσάρος Νικόλαος Β’ 14
Σαμψών 13
Ρομπέν Δασών 13
Απόλλων 11
Αχιλλέας 10

Εκτιμάται ότι ένας «βαθμός» κάτω από 6 δηλώνει υπαρκτά ιστορικά πρόσωπα, έτσι όπως έχει διασωθεί ο βίος τους στην προφορική ή γραπτή παράδοση. Ήρωες με βαθμό άνω του 6 είναι συνήθως μυθικά πρόσωπα ή καθ’ υπερβολή μυθοποιημένα, εφόσον υπάρχουν επαρκείς ιστορικές μαρτυρίες για την ύπαρξή τους. Όσο υψηλότερη είναι η θέση αυτών των προσώπων στην κλίμακα, τόσο περισσότερα στοιχεία μυθοποίησης περιέχονται στη βιογραφία τους.