ΖΗΝΟΒΙΑ: Η ΤΡΟΜΕΡΗ ΠΟΛΕΜΙΣΤΡΙΑ ΤΗΣ ΠΑΛΜΥΡΑΣ

Με μαύρα κορακίσια μαλλιά και ακτινοβόλο χαμόγελο, αμαζόνα μεγάλης αντοχής στη ράχη της καμήλας και οινόφλυξ «αντάξια ανδρών πολεμιστών» από την αρχαιότητα υπάρχουν πάμπολλες ιστορίες για τη βασίλισσα Ζηνοβία της Παλμύρας. Οι περισσότερες την περιγράφουν με θαυμασμό- και υπήρξε πράγματι μία από τις εντυπωσιακότερες γυναικείες μορφές της αρχαίας ιστορίας. Περί το 270 υποκίνησε μια επανάσταση, αυτοανακηρύχθηκε αυγούστα (αυτοκράτειρα) και τα στρατεύματά της έφτασαν μέχρι την Αίγυπτο, προκαλώντας πανικό στον ρωμαϊκό γίγαντα.«Η ζωή της "Αμαζόνας" χάνεται στον δαίδαλο των μύθων», υποστηρίζει ο Γερμανός ειδικός στην αρχαία ιστορία Ούντο Χάρτμαν. Απεικονίσεις του 19ου αιώνα φέρουν τη Ζηνοβία με χρυσό διάδημα να κοιτά μελαγχολικά το ηλιοβασίλεμα. Κατά τον Βιεννέζο αρχαιολόγο Αντρέας Σμιντ- Κόλινετ, «άλλοι αντιμετωπίζουν την ιστορική αυτή μορφή ως "ταραξία" της εποχής της, άλλοι ως μία από τις πρώτες φυσιογνωμίες των Αράβων αγωνιστών», ενώ η σύγχρονη Συρία την τιμά, έχοντας τυπωμένο το πορτρέτο της σε χαρτονομίσματα.

Ερευνες και ανασκαφές αποκάλυψαν προσφάτως νέα στοιχεία για την ιδιαίτερη πατρίδα της, αλλά και για την ίδια τη θρυλική βασίλισσα. Στην όαση της Παλμύρας ήρθε στο φως ένα εντυπωσιακό οικοδόμημα - σταθμός για τα καραβάνια, διαστάσεων 40 μ.x40 μ., που διέθετε υπνοδωμάτια, αποθήκες εμπορευμάτων, ακόμη και ειδικούς χώρους για επισκέψεις γυναικών (ό,τι κι αν σημαίνει αυτό!). Τους τοίχους κοσμούν θαλασσινά μοτίβα -ψάρια και χταπόδια ενώ κάποιοι χώροι ήσαν διακοσμημένοι με επιχρυσωμένο γύψο. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί η ανακάλυψη σε θραύσματα αμφορέων υπολειμμάτων από ελιές ισπανικής προέλευσης, μπαχαρικών από την Τυνησία, κρασιού από την Παλαιστίνη, χουρμάδων από την Αίγυπτο. Ο υπεύθυνος των ανασκαφών, Α. Σμιτ - Κόλινετ, αποκαλεί την τοποθεσία «κέντρο της αρχαίας παγκοσμιοποίησης».

Στην όαση ήρθαν στο φως ακόμη και μετάξι από τη Δυτ. Κίνα και πιπέρι Κεϋλάνης. Ολα αυτά δεν σημαίνουν παρά ότι το βασίλειο της Ζηνοβίας βασιζόταν σε μία πανίσχυρη αραβική «εμπορική Ε.Π.Ε.» και πως η Παλμύρα υπήρξε ένας τόπος εμπορικών ανταλλαγών με ατμόσφαιρα από τις Χίλιες και Μία Νύχτες. Πλήθος πλούσιων ταξιδιωτών και εμπόρων διαβιούσαν τους 2ο και 3ο αιώνες στην υπό ρωμαϊκή κατοχή πόλη των καραβανιών -όλη η εμπορική κίνηση της αυτοκρατορίας περνούσε από εκεί. Από την Παλμύρα ξεκινούσαν οι καμήλες των καραβανιών για να διασχίσουν την έρημο με κατεύθυνση τον Ευφράτη. Εκεί το εμπόρευμα φορτωνόταν σε σχεδίες και με τη ροή του ποταμού έφτανε μέχρι το σημερινό Κουβέιτ, όπου συνέχιζε με μεγαλύτερα πλεούμενα κατά μήκος των ακτών προς το Πακιστάν και την Ινδία.

Ο απόηχος όλου αυτού του πλούτου φθάνει έως εμάς σήμερα. Τα ερείπια της Παλμύρας συγκαταλέγονται στα πλέον μεγαλειώδη που προσφέρει η αρχαιότητα. Μόνον η «στοά» των κιόνων εκτείνεται μέχρι το κέντρο της όασης περισσότερο από 1.200 μ. Σ' αυτό το ακραίο ανατολικορωμαϊκό σύνορο γεννήθηκε η Ζηνοβία περί το 240 μ.Χ., κόρη αριστοκρατικής οικογένειας με το όνομα Μπατ - Ζαμπάι. Φορούσε τις παραδοσιακές κελεμπίες, αρωματιζόταν με αραβικά μυρωδικά και προσευχόταν στον μεγάλο ναό του θεού Βάαλ. Συγχρόνως, όμως, απολάμβανε αγωγή με κλασικούς συγγραφείς και φιλοσόφους, απήγγελλε Ομηρο και παρακολουθούσε στο θέατρο της πολιτείας ελληνικές τραγωδίες. Στα μέσα του 3ου αιώνα η ειδυλλιακή ζωή τερματίστηκε. Η περσική δυναστεία των Σασανιδών κατέλαβε το στόμιο του Τίγρη και του Ευφράτη, παρεμποδίζοντας τη ροή των εμπορευμάτων και κατόπιν επιτέθηκαν στους Ρωμαίους.

Ο Αραβας σύζυγος Η καταστροφή απετράπη μόνο χάρη στην αντίσταση του συζύγου της Ζηνοβίας, Σεπτίμιου Οδαίνανθου -Αραβα υψηλόβαθμου αξιωματούχου του στρατού- και των στρατευμάτων του από καλούς τοξότες και πολυάριθμο ιππικό με καμήλες. Ανταμοιβή του υπήρξε η αναγόρευσή του σε έπαρχο και διοικητή των ρωμαϊκών δυνάμεων της Ανατολής με τον τίτλο του (τοπικού) αυτοκράτορα. Ομως, ο Οδαίνανθος θέλησε περισσότερα. Εκμεταλλευόμενος την αδυναμία της τότε υπερδύναμης για αποκέντρωση, αυτοαναγορεύτηκε «βασιλεύς των βασιλέων». Τότε η Ρώμη αποφάσισε να τον αναχαιτίσει.
Με τρόπο που γνώριζε πολύ καλά, φρόντισε να τον στείλει αυτή τη φορά στο... υπερπέραν. Εκεί εισέρχεται στην πολιτική σκηνή η Ζηνοβία. Ως άγγελος-εκδικητής.
Με αλλεπάλληλες αιφνιδιαστικές επιθέσεις με τον καλά οργανωμένο στρατό του εκλιπόντος κατόρθωσε να προελάσει μέχρι τον Νείλο και για ένα διάστημα η Ανατολή φάνηκε ν' αποκόπτεται από την αυτοκρατορία -κάτι που είχε επιχειρήσει τελευταία η Κλεοπάτρα. Ομως, το καλοκαίρι του 272 το όνειρο τελείωσε.

Ο στρατός της Παλμύρας νικήθηκε από νέες ρωμαϊκές λεγεώνες που εισέβαλαν από τον Βορρά. Η Ζηνοβία κατέφυγε στην πατρίδα της, αλλά ο στρατάρχης Αυρηλιανός την κατεδίωξε και την έσυρε στη Ρώμη δεμένη με χρυσές αλυσίδες, ενώ η Παλμύρα λεηλατήθηκε. Τουλάχιστον αυτά πληροφορούν αρχαίες πηγές.

Ωστόσο, «οι αναφερόμενες καταστροφές δεν επιβεβαιώνονται από τα ευρήματα», σχολιάζει ο Α. Σμιντ - Κόλινετ. Οσο για τη βασίλισσα, μυστήριο καλύπτει την περαιτέρω ζωή, αλλά και τον θάνατό της. Κάποιες αναφορές τη θέλουν να πεθαίνει από αποχή τροφής καθ' οδόν προς τη Ρώμη. Πιθανότερη, όμως, θεωρείται η εκδοχή του «Historia Augusta», χρονικού του 5ου αιώνα. Σύμφωνα μ' αυτό, οι Ρωμαίοι νικητές έκτισαν στο Τίβολι μια βίλα και έθεσαν την Ανατολίτισσα «αντάρτισσα» σε κατ' οίκον περιορισμό. Εκεί αναφέρεται πως η Ζηνοβία έζησε μέχρι τας δυσμάς του βίου της.
                                     ---------------------------------------------
Ζηνοβία 
 Η ιστορία της είναι συνδεδεμένη με τη βασίλισσα Ζηνοβία, την όμορφη ηγέτιδα της Παλμύρας. Η ιστορία της πόλης ξεκινά τον 3ο αιώνα μ.Χ, όταν η πόλη γίνεται βασίλειο υπό τον πρίγκιπα Οδαινάνθο. Μετά τον θάνατό του -πληροφορίες αναφέρουν ότι η Ρώμη τον «έβγαλε από τη μέση» επειδή αυτοαναγορεύτηκε «βασιλεύς των βασιλέων»-, κυβερνά η δεύτερη σύζυγός του, η Ζηνοβία, μητέρα του ανήλικου Βαμπαλλάτου.

Η Ζηνοβία -που ισχυριζόταν ότι η καταγωγή της «κρατούσε» από την Κλεοπάτρα- ήθελε να κάνει την Παλμύρα το αντίπαλον δέος της Ρώμης στην Ανατολή. Πραγματοποίησε, έτσι, εκστρατείες στη Συρία, την Αίγυπτο και την Ανατολία, ενώ δεν δίστασε να κηρύξει τον εαυτό της αυτοκράτειρα και να δώσει στον γιο της τον τίτλο του Καίσαρα Αύγουστου. Κατάφερε, μάλιστα, με τα στρατεύματά της να φτάσει μέχρι τον Νείλο, προκαλώντας την άμεση -και σφοδρή- αντίδραση της Ρώμης. Ο αυτοκράτορας Αυρηλιανός νικά τα στρατεύματα της Παλμύρας το 272 μ.Χ, και η Ζηνοβία οδηγείται δεμένη με χρυσές αλυσίδες στη Ρώμη το 274 μ.Χ.

Κάποιες πληροφορίες αναφέρουν ότι η «επαναστάτρια» Ζηνοβία πεθαίνει από απεργία πείνας καθ' οδόν προς τη Ρώμη, άλλες -οι επικρατέστερες- ότι οι Ρωμαίοι έχτισαν μία βίλα στο Τίβολι, όπου η Ζηνοβία τέθηκε σε κατ' οίκον περιορισμό. Εκεί φέρεται να πέθανε σε προχωρημένη ηλικία. Υπάρχουν άπειρες μαρτυρίες που αναφέρονται στη Ζηνοβία, χαρακτηρίζοντάς την πολεμίστρια, αντάξια των ανδρών πολεμιστών. Σε απεικονίσεις του 19ου αιώνα, η Ζηνοβία φορά χρυσό διάδημα και κοιτάζει το ηλιοβασίλεμα.

 Το 638 μ.Χ, η όαση κατακτήθηκε από τους Άραβες και στη συνέχεια κατελήφθη από τον Ταμερλάνο το 1401. Τον 17ο αιώνα, τα ερείπια της πόλης ανακαλύφθηκαν τυχαία από δύο άγγλους περιηγητές.