§ 349. Οι συνθήκες τονισμού των ουσιαστικών σε -της (των nomina agentis και των μετονοματικών) είναι πολύ συγκεχυμένες και προφανώς σε ορισμένες μεμονωμένες περιπτώσεις και σε μερικές ομάδες δεν είχαν παραδοθεί αξιόπιστα ούτε στους αρχαίους γραμματικούς. Γενικός κανόνας πρέπει να θεωρηθεί ο ακόλουθος: τα παράγωγα σε -της από ονόματα είναι βαρύτονα, παρόμοια τα παλιά nomina agentis σε -της, δηλαδή τα σύνθετα μαζί με ορισμένους παλιούς, μη σύνθετους σχηματισμούς, που δεν μνημονεύθηκαν παραπάνω, όπως ἱκέτης 'αυτός που ζητά προστασία' (Όμ.) και κλέπτης (Όμ.) [1] · αντίθετα, οξύτονοι πρέπει να είναι εκείνοι οι σχηματισμοί σε -της που σύμφωνα με την § 345 αντικατέστησαν το οξύτονο -τήρ· δηλαδή: οἰκέτης δημότης πολ ί̄̄ της δεσμώτης και συ-βώτης ἀγωνο-θέτης ἀγκυλο-μήτης αλλά βουλευτής ὑβριστής ὀρχηστής.
§ 350. Η διαίρεση όμως αυτή καταστρατηγείται πολύ συχνά. Εδώ δύο μόνο μεμονωμένες περιπτώσεις που αποδεικνύουν την ταυτόχρονη εμπλοκή πολλών παραγόντων: 1) Στη θέση του ομηρικού δοτήρ (δίπλα στο δωτήρ) 'δότης' περιμένουμε αργότερα το *δοτής, βρίσκουμε όμως το δότης (ελληνιστ.), επειδή το -δότης ως β΄ συνθετικό συνθέτων ήταν συνηθέστερο (δικαιο-, μισθο-, οἰνο-, ὀλβο-, καθώς και προ-). Αντίθετα διατηρείται το κριτής 'κριτής, διαιτητής· δικαστής' δίπλα στο ὑποκριτής 'ηθοποιός' κτλ., παρά το -κρίτης (δικαιο-, ὀνειρο-, ξενο-), επειδή το κριτής με την έννοια 'δικαστής' (αττ. δικαστής) αντιπροσωπεύει ένα δωρικό κριτήρ, και ως νομικός όρος είχε πιο ανθεκτική αυτόνομη ύπαρξη από άλλες λέξεις. 2) Παραδείγματα όπως φιλαθλητής 'λάτρης του αθλητισμού' δεν είναι φυσικά συνενώσεις με κυβερνήτη το nomen agentis, αλλά ανήκουν στον ιδιότυπο μισό ονοματικό, μισό ρηματικό τύπο σύνθεσης με κυρίαρχο το α΄ συνθετικό, που εξετάστηκε στις § 76 κεξξ., 114 κεξ.
------------------------
155 Αυτά ίσως προήλθαν από σύνθετα, αλλά αυτή η διαδικασία βρίσκεται πολύ μακριά από την παράδοσή μας και ιστορικά δεν σχετίζεται καθόλου με τη μεταγενέστερη αντικατάσταση του -τήρ από το -της.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου