Αργία μήτηρ πάσης κακίας

Η λέξη αργία, μεταξύ άλλων, σημαίνει: το να μην εργάζεται κάποιος, να μην έχει εργασία, δουλειά· η οκνηρία, η φυγοπονία· «το μη σκέπτεσθαι ή το νωθρόν οκνούσα την σκέψιν.», «το μη επαρκώς εργάζεσθαι.», παύση, διακοπή από τις καθημερινές εργασίες. Στον Πλάτωνα βρίσκουμε και τη φράση «δι’ αργίαν διανοίας.»

«Η αργία γεννάει κάθε αμαρτία.»

Ουσιαστικά πρόκειται για μετάφραση-απόδοση του αρχαίου ελληνικού γνωμικού «Αργία μήτηρ πάσης κακίας.»: ο αργός είναι ευεπίφορος προς το κακό, μπορεί να το διαπράξει πιο εύκολα· αυτός που δεν δουλεύει συχνά είναι φτωχός και με «κενές ελπίδες», οπότε στρέφεται προς το κακό για να ικανοποιήσει ακόμα και τις στοιχειώδεις διατροφικές ή άλλες ανάγκες του.

Με παραπλήσια σημασία ο λαογράφος Νικόλαος Πολίτης καταγράφει τις ιταλικές «Η αργία γεννά το ελάττωμα.», «Η αργία είναι η αρχή κάθε κακού.», «Όταν δεν κάνει κανείς τίποτα, μαθαίνει να κάνει το κακό.», «Η ακαμωσιά είναι αιτία χίλιων κακών.», «Η οκνιά (= η τεμπελιά) είναι η μητέρα της δυστυχίας· η δουλειά γεννά τα πλούτη.», «Ο αργός σπανίως είναι καλός άνθρωπος.», «Η οκνιά αυξάνει τα ελαττώματα.», την αγγλική «Η αργία είναι η ρίζα όλων των κακών.», την ισλανδική «Η αργία είναι πολλών κακών μητέρα.», την δανέζικη «Η ακαμωσιά διδάσκει το ελάττωμα.», την γερμανική «Η αργία είναι των αμαρτιών η αρχή.», την αραβική «Η αργία είναι το εργαστήρι του διαβόλου.» και την τουρκική «Η ακαμωσιά γεννά φροντίδες.»

Η φράση «Αργία και κατάλυσις.» λέγεται ειρωνικά, για όσους περνούν τον καιρό τους «εν αφροντισία και ραστώνη»· προήλθε από το «Ωρολόγιο», τους κανονισμούς «διαίτης των μοναχών» κατά τις γιορτές: «Αργία και κατάλυσις οίνου και ελαίου.»]

Ο Ιωάννης Κονδυλάκης γράφει: «Όπως το σίδερο σκουργαίνει, όταν δε δουλεύεται, έτσι και ο άνθρωπος όταν δε δουλεύει. Έπειτα «η αργία είναι μήτηρ της κακίας.» Αυτή δίδει όλας τις κακές συμβουλές εις τους ανθρώπους, ενώ η εργασία σε κάνει τίμιον και χρήσιμον και διατηρεί υγείαν και δύναμιν.»