Τι είναι αυτό που καθορίζει το ποιοι είμαστε;

«Ένας, κανένας και εκατό χιλιάδες». Ο Βιτάντζελο Μοσάρντα γίνεται ο πρωταγωνιστής στο βιβλίο του Λουίτζι Πιραντέλλο. Μέσα σε μερικές σελίδες παρουσιάζεται, με αφορμή ένα διάλογο με τη σύζυγό του για κάποιο εξωτερικό χαρακτηριστικό του, ο εξής προβληματισμός: «Αυτός που νομίζει ο ίδιος πως είναι, ή αυτός που η γυναίκα του νομίζει πως είναι ή τέλος αυτός που οι άλλοι, όλοι οι άλλοι, οι εκατό χιλιάδες νομίζουν πως είναι; Γιατί οι τελευταίοι αυτοί έχει ο καθένας τους σχηματίσει, με βάση τα εξωτερικά του γνωρίσματα, μια διαφορετική εικόνα». Ξεκινάει λοιπόν ο πρωταγωνιστής μια εσωτερική αμφισβήτηση, προσπαθώντας να συνθέσει απ’ την αρχή μια εικόνα του εαυτού του. Μια αναζήτηση για να συλλάβει την έκφρασή του. Σχεδόν όλοι μας σε κάποια περίοδο της ζωής μας έχουμε βρεθεί σε αυτήν τη θέση. Ποιο είναι όμως εκείνο το στοιχείο που μας καθορίζει; Που κάνει όλα όσα μας χαρακτηρίζουν να βγάζουν νόημα;

Οι άνθρωποι, όπως και τα περισσότερα πρωτεύοντα, είναι κοινωνικοί από τη φύση τους. Είναι όμως το μόνο είδος που έχει εξελίξει συστήματα επικοινωνίας για έκφραση, ανταλλαγή ιδεών κι οργάνωση. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος λειτουργεί με περίπλοκες διαδικασίες όπως είναι η σκέψη, η λογική και οι αφηρημένες ιδέες. Ωστόσο καταλυτικό ρόλο παίζει ο χαρακτήρας και η προσωπικότητα του καθενός μας. Ή προσωπικότητα είναι η δυναμική οργάνωση εντός του ατόμου, εκείνων των ψυχοσωματικών συστημάτων που καθορίζουν τα χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς του (Allport,1961). Η ανάπτυξη του χαρακτήρα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την αλληλεπίδραση του ενστίκτου και του περιβάλλοντος που μεγαλώνουμε κατά τα πέντε πρώτα χρόνια της ζωής μας. Για τον λόγο αυτό παρουσιάζει σημαντική σταθερότητα και τα στοιχεία του ούτε μεταβάλλονται ούτε αλλάζουν.

Από την άλλη πλευρά βρίσκεται η προσωπικότητά μας η οποία αποτελείται από ένα σύνολο των ιδιαίτερων ψυχικών και πνευματικών χαρακτηριστικών και των τρόπων συμπεριφοράς -δράση και αντίδραση- ενός ατόμου. Η προσωπικότητα μπορεί εύκολα να παρατηρηθεί και να κατανοηθεί και είναι αυτή που μας καθιστά μοναδικούς. Μια σαφής αίσθηση των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας και της κατανόησης συμπεριφοράς βασίζεται στη θεωρία των «Πέντε Παραγόντων» (Big Five) οι οποίες είναι οι εξής: εξωστρέφεια, συγκαταβατικότητα, συνειδητότητα, νευρωτισμός, ανοικτή αντίληψη.

Η προσωπικότητά μας δεν είναι ένα εκ γενετής χαρακτηριστικό αλλά διατηρεί επίκτητες ιδιότητες που αναπτύσσονται με τις κοινωνικές συναναστροφές και αλληλεπιδράσεις. Υπονοεί ποιος φαίνεται ότι είμαστε, είναι ένα σύνολο προσωπικών ποιοτήτων, διατηρεί το υποκειμενικό στοιχείο, άρρηκτα συνδεδεμένη με την εξωτερική εμφάνιση και τη συμπεριφορά ενός ατόμου. Μπορεί να είναι η μάσκα μας ή η ταυτότητά μας.

«Η προσωπικότητά μας είναι κήπος ενώ η συμπεριφορά μας κηπουρός». Ο Φράνσις Μπέικον αναφέρεται με γλαφυρό τρόπο ανάμεσα σε αυτήν τη σύνδεση. Είναι οι σκέψεις μας, είναι οι πράξεις μας, είναι η συμπεριφορά μας απέναντι στους άλλους. Είναι ένα πεδίο επάνω στο οποίο μπορούμε να εκφραστούμε. Η θεωρία της φύσης, πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα, αναφέρει ότι αφηρημένα χαρακτηριστικά όπως η νοημοσύνη, η προσωπικότητα, η επιθετικότητα και ο ερωτικός προσανατολισμός μπορούν επίσης να αποκωδικοποιήσουν συγκεκριμένο τρόπο συμπεριφοράς. Αναφερόμαστε ουσιαστικά σε διαφορές που αντανακλούν την προσωπική ιστορία του καθενός μας. Όμως πόσο καλά ξέρουμε τους ανθρώπους που συναναστρεφόμαστε; Και φυσικά πόσο καλά μας γνωρίζουν κι εκείνοι; Έγκειται στο πόσο μοιράζεται ο καθένας μας την αλήθεια του. Στις ανθρώπινες σχέσεις πάντα θα υπάρχει το ερώτημα κατά πόσο αυτές διέπονται από ειλικρίνεια. Διατηρούμε σχέσεις με τους γύρω μας αλλά κατά πόσο η εικόνα που μας δείχνουν ή αυτή που αφήνουμε εμείς να φανεί προς τα έξω ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα;

Ένας εθισμός, ένα βίωμα, ατυχείς επιλογές του παρελθόντος είναι κάποια από τα στοιχεία που καθορίζουν τη συμπεριφορά μας και τις αντιδράσεις μας. Είναι ο πυρήνας μας και ταυτόχρονα ο καθρέφτης μας στις σχέσεις μας με τον κόσμο. Είναι η υπογραφή του κάθε ατόμου. Θετικά ή μη τα στοιχεία που μας καθορίζουν είναι γνωρίσματα του πραγματικού εαυτού μας. Είναι ξεκάθαρα στο χέρι μας να αμβλύνουμε την επίδρασή τους αν διαπιστώσουμε ότι λειτουργούν αρνητικά σε ένα ευρύ φάσμα καταστάσεων της ζωής μας. Και επίσης στη διακριτική μας ευχέρεια να επιλέξουμε το πώς θα σκεφτούμε και θα λειτουργήσουμε σε όσα μας συμβαίνουν κάθε φορά.