Πώς επηρεάζουν οι ανασφάλειες τις ερωτικές μας σχέσεις

Όλοι οι άνθρωποι έχουμε ανασφάλειες. Ανασφάλειες που σχετίζονται με το πόσο αρέσουμε, πόσο θα μας αποδεχτούν κι αν τελικά θα αγαπηθούμε, πόσο ικανοί είμαστε κι αν αξίζουμε, πόσο τα καταφέρνουμε και πόσο «επιτυχημένες» επιλογές κάνουμε.

Οι ανασφάλειες πάντα σχετίζονται με αντίστοιχους φόβους, όπως εγκατάλειψης, απόρριψης, μοναξιάς ή εγκλωβισμού.

Σπάνια θα συναντήσουμε άνθρωπο που δεν έχει καμία ανασφάλεια ή που δεν θα νιώσει ανασφαλής σε κάποια ή κάποιες φάσεις της ζωής του.

Άλλωστε οποιαδήποτε αλλαγή στη ζωή μας επιφέρει άγχος και μας κάνει να αναρωτιόμαστε αν διαθέτουμε τις απαραίτητες δεξιότητες για να ανταποκριθούμε σε αυτήν (πχ. γάμος, εγκυμοσύνη κι ερχομός παιδιού, χωρισμός, διαζύγιο, αρχή ή τέλος σπουδών, αλλαγές στη δουλειά ή απόλυση, συνταξιοδότηση, τραυματισμοί ή ασθένειες, απώλειες, κ.λπ.).

Όταν όμως οι ανασφάλειες είναι έντονες κι αποτελούν ένα μόνιμο και σταθερό χαρακτηριστικό μας, αυτό μπορεί να αποβεί επιζήμιο, τόσο σε σχέση με την επιλογή συντρόφου, όσο και την παραμονή σε βασανιστικές σχέσεις.

Το αποτέλεσμα είναι συχνά μια σημαντική επιβάρυνση της ψυχικής και σωματικής μας υγείας.

Ασφαλείς και ανασφαλείς ενήλικες

Σύμφωνα με τη θεωρία του δεσμού, οι ενήλικες που δεν έχουν ιδιαίτερες ανασφάλειες (και ανήκουν στον ασφαλή τύπο δεσμού) αισθάνονται άνετα με την οικειότητα, είναι σε θέση να εμπιστευτούν το σύντροφό τους και να στηριχτούν σε αυτόν, και δεν ανησυχούν για το εάν θα εγκαταλειφθούν ή θα αγαπηθούν. Οι άνθρωποι αυτοί κάνουν συνήθως κι αντίστοιχες επιλογές συντρόφων που επιβεβαιώνουν αυτές τους τις προσδοκίες.

Από την άλλη, οι ανασφαλείς ενήλικες χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες:

Στην πρώτη κατηγορία (αμφιθυμικός τύπος δεσμού), οι άνθρωποι προσπαθούν πολύ έντονα και με αγωνία να συνδεθούν με τον άλλον, έχοντας τάσεις εξάρτησης, που συχνά συνοδεύονται από δραματικές συμπεριφορές. Βιώνουν ένα διαρκές στρες που δεν τους επιτρέπει να συναισθανθούν τον άλλον και απειλούνται εύκολα – γίνονται πολύ ζηλιάριδες ή καχύποπτοι. Οι άνθρωποι αυτοί ανησυχούν πολύ αν θα εγκαταλειφθούν ή θα αγαπηθούν.

Στη δεύτερη κατηγορία (αποφευκτικός τύπος δεσμού), οι άνθρωποι τείνουν να κλείνονται στον εαυτό τους, δεν νιώθουν άνετα με την οικειότητα και την εγγύτητα, δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν και να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, και δεν αναγνωρίζουν ούτε ανέχονται τις αδυναμίες τους – για αυτό και συχνά τις σωματοποιούν. Έχουν δυσκολία να στηριχτούν στο σύντροφό τους και στο βάθος φοβούνται ότι θα απορριφθούν. Υπάρχει περίπτωση οι άνθρωποι αυτοί να έχουν έντονα ναρκισσιστικά στοιχεία και να γίνονται οι ίδιοι απορριπτικοί κι επιθετικοί.

Στην τρίτη κατηγορία (αποδιοργανωμένος τύπος δεσμού) οι άνθρωποι συνδυάζουν στοιχεία των δυο προηγούμενων.

 
Ανασφάλειες και βασανιστικές σχέσεις

Έχω συναντήσει στο γραφείο μου ανθρώπους – και περισσότερο γυναίκες – που είναι πολύ ταλαιπωρημένοι προσπαθώντας να παραμείνουν σε βασανιστικές σχέσεις, αγνοώντας όλα τα σήματα που τους δίνει μέχρι και το σώμα τους, ότι κάτι δεν πηγαίνει καλά (κρίσεις πανικού, ψυχοσωματικά, ακόμη κι αυτοάνοσα).

Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις παρατηρώ ότι υπάρχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Αφενός όλοι αναφέρονται σε ένα φόβο μοναξιάς, κι αφετέρου κανείς δεν κάνει επαφή με τα συναισθήματά του. Αναπτύσσουν μηχανισμούς πλήρους συναισθηματικής αποστασιοποίησης ή σχάσης, όπως έχει παρατηρηθεί να συμβαίνει σε ανθρώπους που βρίσκονται σε συνθήκες παρατεταμένου βασανισμού.

Φόβος εγκατάλειψης

Από την άλλη φαίνεται ότι τους ανθρώπους αυτούς τους απασχολεί κυρίως ένα πράγμα: Να μην τους εγκαταλείψει ο/η σύντροφος.

Ο φόβος του αποχωρισμού, της απώλειας και της εγκατάλειψης από τους σημαντικούς άλλους, μπορεί να μας προκαλέσει πολύ μεγάλο άγχος.

Όταν οι ανάγκες πρόσδεσης δεν έχουν καλυφθεί στο παρελθόν, οι άνθρωποι βιώνουν συχνά άγχος και πανικό σε όλη τους τη ζωή.

Στο παρελθόν ο σημαντικός άλλος ήταν συνήθως η μητέρα, ενώ στην ενήλικη ζωή ο σύντροφος. Έτσι αγκιστρώνονται συχνά σε φαντασιώσεις που έχουν να κάνουν με το πώς θα ήθελαν να είναι τα πράγματα ή ο άλλος, κι όχι με το πώς είναι στην πραγματικότητα.

Αυτογνωσία και κριτήρια επιλογής συντρόφου

Αυτό που επίσης παρατηρώ σε αυτές τις περιπτώσεις είναι ότι συνήθως οι άνθρωποι δεν γνωρίζουν ποιοι είναι. Έχουν μια μη ρεαλιστική εικόνα για τον εαυτό τους, εστιάζοντας μόνο στις αδυναμίες τους (πραγματικές ή μη) και καθόλου στα δυνατά τους σημεία ή και το αντίστροφο. Οι άνθρωποι που δεν αναγνωρίζουν αδυναμίες, στο τέλος νιώθουν πολύ ευάλωτοι όταν σωματοποιούν. Τότε γκρεμίζεται όλο το «οικοδόμημα» παντοδυναμίας.

Όταν δεν γνωρίζω ποιος είμαι, δεν γνωρίζω τι χρειάζομαι και τι δεν χρειάζομαι. Κοινώς δεν έχω αναπτύξει κριτήρια επιλογής συντρόφου, βάσει των επιθυμιών, των αναγκών και των τραυμάτων μου (ώστε να αποφεύγω τις καταστάσεις που με τραυματίζουν εκ νέου).

Αυτογνωσία και όρια

Όταν δεν ξέρω ποιος είμαι, ελλοχεύει ένας ακόμη κίνδυνος: να μην γνωρίζω τα όριά μου, δηλαδή τι επιτρέπω και τι όχι, κι έτσι να μην μπορώ να τα επικοινωνήσω και στον άλλον. Κι όταν δεν υπάρχουν όρια, εξελίσσονται μεγάλα δράματα που επιτρέπουν κάθε μορφής κακοποίηση. Όλα τα παραπάνω συνδέονται άμεσα με τις έννοιες της αυτοεκτίμησης και της αίσθησης αξίας του εαυτού. Δεν μπορεί λοιπόν να υπάρξει αυτοεκτίμηση, χωρίς αυτογνωσία.

Προηγούμενες εμπειρίες κι επιλογή συντρόφου

Υπάρχει όμως κι ένα ακόμη σημαντικό θέμα που έχει να κάνει με τις εμπειρίες και τις προσδοκίες μας. Οι συναισθηματικές εμπειρίες που έχουμε από πολύ νωρίς στη ζωή μας από τους σημαντικούς άλλους ή αλλιώς τα «εσωτερικευμένα μοντέλα» καθοδηγούν τις πράξεις, τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας, και μας βοηθούν να κάνουμε προβλέψεις για το τι θα γίνει στις σχέσεις μας και τι προσδοκίες έχουμε από τους άλλους.

Αφορούν άμεσα το αίσθημα προστασίας και ασφάλειας στις σχέσεις μας, την αντίληψη για τον εαυτό μας αλλά και το πόσο αξίζουμε να λάβουμε φροντίδα και να αγαπηθούμε από τους άλλους.

Οι καταγραφές αυτές περιλαμβάνουν γενικευμένες προσδοκίες ότι αυτός που αναμένεται στην ενήλικη ζωή να λειτουργήσει ως «φροντιστής» - δηλαδή ο σύντροφος- θα είναι είτε υπεύθυνος, βοηθητικός και δοτικός, είτε το αντίθετο, δηλαδή ανεύθυνος, απόμακρος κι ενδεχομένως επικίνδυνος.

Καθώς μεγαλώνουμε, οι καταγραφές αυτές εγκαθιδρύονται κι αλλάζουν εξαιρετικά δύσκολα, καθώς οι νέες πληροφορίες που δεν ταιριάζουν στις υπάρχουσες δομές είναι δύσκολο να επεξεργαστούν και τελικά απορρίπτονται. Συχνά δηλαδή οι άνθρωποι κάνουν πολύ παρόμοιες επιλογές που στηρίζονται σε συγκεκριμένες καταγραφές, κι αν βρεθεί στο δρόμο τους κάποιος που είναι διαφορετικός από συγκεκριμένα πρότυπα – είτε δεν θα τον παρατηρήσουν καν, είτε θα τον απορρίψουν.

Εν κατακλείδι

Όλα αυτά γίνονται συνειδητά και οι άνθρωποι, αφού έχουν πρώτα αποκτήσει αυτογνωσία κι έχουν αναπτύξει την απαραίτητη αυτοεκτίμηση, διαμορφώνουν και κριτήρια επιλογής συντρόφου, που στόχο έχουν να τους θρέψουν περισσότερο κι όχι να τους αφήσουν «πεινασμένους», πληγωμένους ή προδομένους.

Προϋπόθεση για τα παραπάνω είναι η επαφή με τα συναισθήματά μας, η έκφρασή τους, αλλά κι ο έλεγχός τους - σε περιπτώσεις που αυτά εκφράζονται με ακραίους τρόπους. Μην ξεχνάμε άλλωστε ότι για να αγαπήσουμε κάποιον χρειάζεται πρώτα να αγαπήσουμε τον εαυτό μας.