ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ - Ουσπένσκυ: Η πάλη με τα αρνητικά συναισθήματα

Όταν ο Ρώσος εσωτεριστής Πήτερ Ουσπένσκυ ανεξαρτητοποιήθηκε από τον δάσκαλο και φίλο του Γκουρτζίεφ, ανέπτυξε την δική του προσέγγιση για την ανάπτυξη του ανθρώπου μέσα από τον Τέταρτο Δρόμο. Με διαλέξεις, βιβλία, δημιουργία ομάδων, συνόψισε την κοσμοθεωρία και την φιλοσοφία του δασκάλου του με τον δικό του τρόπο, επιμένοντας στην πιο πρακτική, εφαρμόσιμη προσέγγιση των βασικών της αρχών. Κεντρικό σημείο στον Τέταρτο Δρόμο ήταν η κατάκτηση της Αυτογνωσίας εντός του κόσμου μέσα από την διαρκή αυτενθύμιση του ανθρώπου. Και ακρογωνιαίος λίθος σε αυτήν την κατάκτηση του γνώθι σαυτόν ήταν η πάλη με τα αρνητικά συναισθήματα, ίσως το μεγαλύτερο εμπόδιο για να αποκτήσει ο άνθρωπος αντίληψη του εαυτού του, του κόσμου και των αρχών του και για να πλησιάσει την ανώτερη σοφία όσο αυτό του είναι δυνατόν. Κάποιες από τις βασικές γραμμές αυτού του αγώνα ενάντια στα αρνητικά συναισθήματα παρουσιάζονται συνοπτικά εδώ.

Τα αρνητικά συναισθήματα προκαλούνται από τις φαντασιώσεις μας

Το σημείο εκκίνησης στις «Ψυχολογικές Διαλέξεις» που έδωσε ο Ουσπένσκι από το 1934 έως το 1940 περίπου, για την αποφυγή των αρνητικών συναισθημάτων είναι πως στην καθημερινή ζωή, σχεδόν οτιδήποτε ‘αισθανόμαστε’ είναι φανταστικό και ότι ακόμα κι όταν δεν είναι άμεσα δυσάρεστο ή ενοχλητικό, είναι πολύ πιθανό να γίνει τέτοιο ανά πάσα στιγμή, στη διάρκεια της μέρας ή σε επόμενο χρόνο.

Σκοπός των προφορικών και γραπτών μαθημάτων του ήταν να υποδείξει κάποιες από τις μεθόδους που βοηθούν ώστε να μειωθούν γρήγορα πολλά από αυτά τα φανταστικά, αρνητικά συναισθήματα. Ο Ουσπένσκι μιλούσε για τις δυνατότητες της σταδιακής ελαχιστοποίησης πολλών από αυτά σε άμεσο χρόνο αλλά και τις πιο σύνθετες δυνατότητες ‘αντικατάστασης’ πολλών από αυτά τα συναισθήματα με πραγματικά και θετικά.

Η κύρια διαπίστωση είναι πως τα αρνητικά συναισθήματα είναι ένα τρομακτικό φαινόμενο ακριβώς γιατί κατέχουν τεράστιο μέρος στη ζωή μας απομυζώντας όλη την ενέργεια και τη δυναμική που έχει ο άνθρωπος όχι μόνο για να ζήσει το παρόν του δημιουργικά και πλήρως αλλά και για να φτιάξει το μέλλον του. Κι ενώ κατέχουν τέτοια έκταση στον ανθρώπινο βίο δεν παίζουν κανένα εποικοδομητικό και χρήσιμο ρόλο στη ζωή μας. Δεν μας βοηθούν στον προσανατολισμό μας, δεν δίνουν κανενός είδους χρήσιμη γνώση και δεν μας καθοδηγούν σε οποιαδήποτε ορθή δράση. Αντιθέτως, καταστρέφουν όλη μας την ευχαρίστηση και όλες τις ανθρώπινες χαρές, μετατρέπουν την ζωή σε ασήκωτο βάρος και μπλοκάρουν κάθε δυνατότητα εξέλιξης αφού τίποτα δεν είναι πιο μηχανικό και αυτοματοποιημένο στην φύση μας από τα αρνητικά συναισθήματα.

Φαντασιώσεις – Οδύνη – Προσκολλήσεις

Βεβαίως ο Ουσπένσκι απηχεί τις κεντρικές ιδέες του φιλόσοφου δασκάλου Γκουρτζίεφ που ήταν πολύ δηκτικός και σαφής για την πλεκτάνη που πλέκει το τρίπτυχο Φαντασιώσεις-Προσκολλήσεις-Οδύνη. Διαβάζουμε: «Η αλήθεια είναι πως θα πρέπει να θυσιάσουν μόνον αυτό που φαντάζονται ότι έχουν και που στην πραγματικότητα δεν διαθέτουν. Θα πρέπει να θυσιάσουν τις φαντασιώσεις τους. Όμως κάτι τέτοιο είναι δύσκολο…. Αυτό που θα πρέπει να θυσιάσουν είναι η οδύνη τους και δεν υπάρχει τίποτα πιο δύσκολο να θυσιαστεί. Ο άνθρωπος προτιμά ν’ απαρνηθεί οποιαδήποτε ευχαρίστηση παρά την οδύνη του. Είναι φτιαγμένος με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι προσκολλημένος στην οδύνη περισσότερο από ο,τιδήποτε άλλο… Όποιος δεν θυσιάσει την οδύνη του, δεν μπορεί να εργαστεί…. Τίποτε δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς την οδύνη αλλά ταυτόχρονα πρέπει να αρχίσουμε θυσιάζοντάς την.»

Η παγίδα της ταύτισης

«Ταύτιση» λέει ο Ουσπένσκι «είναι μια στάση κατά την οποία ο άνθρωπος αφήνεται να απορροφηθεί ολοκληρωτικά από όλα όσα συναντά στη ζωή του και του επιβάλλονται ακαριαία. Η ταύτιση του ανθρώπου με τον εαυτό του είναι η κύρια παγίδα. Η ταύτιση είναι μια πρωτεϊκή και πανίσχυρη κατάσταση και η απελευθέρωσή μας από αυτήν είναι εφικτή μόνο χάρη στη διεργασία που ο Γκουρτζίεφ ονομάζει ‘ενθύμηση του εαυτού’. Αυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος πρέπει να σταματά να ταυτίζεται και να υποφέρει συναισθηματικά, διανοητικά και σωματικά από ο,τιδήποτε συναντά στη ζωή του και είναι τυχαίο, περιστασιακό και έξω από αυτόν. Πόσες φορές δεν ταραζόμαστε από τις εκδηλώσεις ενός άλλου ακόμα και αν είναι απόλυτα ξένος προς εμάς, από τις σκέψεις μας για το τι σκέφτεται κάποιος άλλος και από τα φανταστικά, ανύπαρκτα και υπερβολικά σενάρια που φτιάχνει το ίδιο μας το μυαλό και αυτομάτως μας τα επιβάλλει. Ο άνθρωπος, υποστηρίζει ο Ουσπένσκι, πρέπει να απαλλαγεί από όλες τις εικόνες που του επιβάλλονται, ακόμα και από εκείνες τις εικόνες που έχει για τον εαυτό του τις οποίες θεωρεί καλές, άξιες και ουσιώδεις γι’ αυτόν. Η μεγαλύτερη ταύτιση και η μεγαλύτερη παγίδα είναι τα καλά στοιχεία με τα οποία δεσμεύουμε την εικόνα μας και τη ζωή μας.

Τα αρνητικά συναισθήματα είναι κάτι αφύσικο

Έτσι λοιπόν, βασικό σημείο υπέρβασης των αρνητικών συναισθημάτων είναι η άρση και η ακύρωση των ψευδαισθήσεων. Μόνον όταν είναι κανείς έτοιμος να εγκαταλείψει τις πιο βαθιές του προσκολλήσεις γίνεται έτοιμος για να δεχτεί. Αυτό σημαίνει διαρκή τριβή ανάμεσα στην συνείδηση και στις αυτόματες εκδηλώσεις της φύσης μας. Για τα αρνητικά συναισθήματα δεν υπάρχει στην ουσία κανένα πραγματικό «κέντρο» στον άνθρωπο που να λειτουργεί για την συσσώρευση ή την επεξεργασία τους – σε αντιστοιχία με τα υπόλοιπα κέντρα της γκουρτζιεφικής φιλοσοφίας. Διευκρινίζει ο Ουσπένσκι στις σημειώσεις από τις «Ψυχολογικές Διαλέξεις» του: «Αυτό που λειτουργεί είναι ένα τεχνητό κέντρο, και αυτό το τεχνητό κέντρο πρέπει να καταστραφεί και να χαθεί. Και θα αισθανθούμε πολύ καλύτερα χωρίς αυτό. Ακόμα και η συνειδητοποίηση ότι είναι δυνατόν να το καταστρέψουμε, είναι πολύ. Αλλά έχουμε τόσες πολλές βεβαιότητες, προκαταλήψεις και ακόμα αξιωματικές αρχές γύρω από αυτό που γίνεται πολύ δύσκολο να απαλλαγούμε από την ψευδή ιδέα που έχουμε ότι τα αρνητικά συναισθήματα είναι αναγκαία και υποχρεωτικά. Όσο σκεφτόμαστε ότι είναι απαραίτητα, αναπόφευκτα και ακόμα χρήσιμα για την αυτοέκφρασή μας και για πολλά άλλα πράγματα- δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα. Είναι απαραίτητο να διεξάγουμε έναν συγκεκριμένο πνευματικό αγώνα για να διαπιστώσουμε ότι είναι άχρηστα, ότι δεν έχουν καμμιά επωφελή λειτουργία στις ζωές μας και ακόμα ότι παρόλα αυτά όλη μας η ζωή βασίζεται πάνω στα αρνητικά συναισθήματα.