Πεσσόα: Κάθε επαναστάτης, κάθε μεταρρυθμιστής είναι ένας δραπέτης

Όλη η μέρα, μέσα στην απόγνωσή της από ελαφρά μουντά σύννεφα, γέμισε από τις ειδήσεις για την επανάσταση. Τα νέα αυτά, αληθινά ή ψεύτικα, μου προκαλούν πάντα μια αμηχανία ειδική, ανάμικτη με περιφρόνηση και φυσική ναυτία. Με πονάει στην εξυπνάδα μου να μαθαίνω ότι κάποιος κρίνει πως ένα πράγμα αλλάζει όταν το παρακουνάς.

Η βία, όποια και να είναι αυτή, ήταν πάντα για μένα μια χονδροειδής εκδοχή της ανθρώπινης βλακείας. Άλλωστε, όλοι οι επαναστάτες είναι ηλίθιοι, όπως, σε μικρότερο βαθμό, καθότι λιγότερο ενοχλητικοί, ηλίθιοι είναι και όλοι οι μεταρρυθμιστές.

Επαναστάτης ή μεταρρυθμιστής, το λάθος είναι το ίδιο. Ανίκανος να κυριαρχήσει ή να μεταρρυθμίσει την ίδια τη στάση του απέναντι στη ζωή, που είναι το παν, είτε το ίδιο του το είναι, που είναι σχεδόν το παν, ο άνθρωπος αναζητεί μια διέξοδο προσπαθώντας να αλλάξει τους άλλους και τον εξωτερικό κόσμο.

Κάθε επαναστάτης, κάθε μεταρρυθμιστής είναι ένας δραπέτης. Μάχομαι σημαίνει είμαι ανίκανος να δώσω μάχη εναντίον του εαυτού μου. Μεταρρυθμίζω σημαίνει είμαι ανίκανος να βελτιωθώ, σημαίνει δεν έχω ψυχή για να υπάρχω. Κάθε άνθρωπος που είναι προικισμένος με μια ευαισθησία δίκαιη κι έναν ορθολογισμό, αισθάνεται πως το κακό και η αδικία στον κόσμο τον αφορούν, και επιδιώκει να τα διορθώσει, αρχίζοντας από τα πιο κοντινά: και το πρώτο είναι ο εαυτός του. Αυτό το έργο θα τον απασχολεί όλη τη ζωή του.

Το παν, για μας, έγκειται στην αντίληψή μας για τον κόσμο· αλλάζουμε την αντίληψή μας για τον κόσμο σημαίνει αλλάζουμε τον κόσμο για μας, δηλαδή αλλάζουμε τον κόσμο, εφόσον δεν θα είναι ποτέ για μας παρά μόνο αυτό που είναι για μας. Αυτή η μύχια δικαιοσύνη που μας κάνει να γράφουμε μια καλλιγραφημένη σελίδα, αυτή η αληθινή μεταρρύθμιση με την οποία ξαναφέρνουμε στη ζωή την πεθαμένη ευαισθησία μας — αυτή είναι η αλήθεια, η δική μας αλήθεια, η μοναδική αλήθεια.

Όλος ο υπόλοιπος κόσμος είναι τοπίο, κορνίζα που αξιοποιεί τις αισθήσεις μας, βιβλιοδεσία των σκέψεων μας. Κι αυτό ισχύει, είτε πρόκειται για τα χρωματιστά τοπία των πλασμάτων και των πραγμάτων —αγροί, σπίτια, αφίσες, κοστούμια— είτε πρόκειται για το άχρωμο τοπίο των μονότονων ψυχών, που έρχεται για μια στιγμή στην επιφάνεια με τις παλιές λέξεις και τις φθαρμένες χειρονομίες, για να ξαναβυθιστεί αμέσως στα βάθη της θεμελιώδους ηλιθιότητας της ανθρώπινης έκφρασης.

Επανάσταση; Αλλαγή; Αυτό που επιθυμώ στ’ αλήθεια, στο πιο μύχιο βάθος της ψυχής μου, είναι να φύγουν αυτά τα άτονα, μουντά σύννεφα που σαπουνίζουν με στάχτη τον ουρανό- αυτό που μονάχα θέλω είναι να δω το γαλανό να ξεπροβάλλει ανάμεσά τους, αλήθεια φωτεινή και βέβαιη, γιατί είναι τίποτα και δεν θέλει τίποτα.

Φερνάντο Πεσσόα: Το βιβλίο της ανησυχίας