Η φαουστική συμφωνία

O Keynes διακατεχόταν από βαθιά αμφιθυμία απέναντι στον καπιταλιστικό πολιτισμό. Ήταν ένας πολιτισμός που αποδέσμευε κακά κίνητρα για χάρη καλών αποτελεσμάτων. Η ηθική έπρεπε να τεθεί κατά μέρος μέχρι να επέλθει η αφθονία, γιατί η αφθονία θα καθιστούσε δυνατό το ευ ζην για όλους. «Για άλλα εκατό χρόνια τουλάχιστον» υποστηρίζει ο Keynes, «πρέπει να προχωρήσουμε προσποιούμενοι στον εαυτό μας και σε όλους τους άλλους ότι το ωραίο είναι άσχημο, το άσχημο ωραίο· γιατί το άσχημο είναι χρήσιμο ενώ το ωραίο όχι. Πρέπει να εξακολουθήσουμε για λίγο καιρό ακόμα να λατρεύουμε τη φιλαργυρία, την τοκογλυφία, την προνοητικότητα. Γιατί μόνο αυτές μπορούν να μας βγάλουν από το σκοτάδι της οικονομικής αναγκαιότητας στο φως της μέρας». 

Ο Keynes είχε κατανοήσει ότι ο καπιταλιστικός πολιτισμός είχε -εν μέρει συνειδητά- αναλάβει, χάριν της μελλοντικής ανταμοιβής, να επιδοκιμάσει τη δράση κινήτρων που παλαιότερα καταδικάζονταν ως «άσχημα». Είχε κλείσει μια συμφωνία με τις δυνάμεις του σκότους, λαμβάνοντας ως αντάλλαγμα κάτι το οποίο σε παλαιότερες εποχές δεν θα μπορούσε να είναι παρά μονάχα όνειρο – έναν κόσμο πέρα από τον μόχθο και τον κόπο, τη βία και την αδικία της ζωής. Ονομάσαμε αυτή τη συμφωνία «φαουστική» προς τιμήν του διαβόητου επιστήμονα που πούλησε την ψυχή του στον διάβολο με αντάλλαγμα τη γνώση, την απόλαυση και την εξουσία.

Η ιστορία ξεκινά με το αρχαίο όνειρο της ουτοπίας και μετασχηματίζεται στη συνέχεια στο ιστορικό έργο της δημιουργίας ενός παραδείσου επί της γης – έργο το οποίο έχει κυριεύσει τη δυτική φαντασία τριακόσια χρόνια τώρα και η υλοποίησή του δεν έχει σταματήσει να απασχολεί από καιρού εις καιρόν το ανθρώπινο είδος. Καθώς στην πορεία αποδυναμώθηκε η θέση περί ηθικών ορίων στην ανθρώπινη φιλοδοξία, θέση στην οποία εδράζονταν όλες οι προνεωτερικές συλλήψεις του ευ ζην, απελευθερώθηκαν λανθάνουσες δυνάμεις δημιουργικότητας και καταστροφής με την ελπίδα ότι θα οδηγούσαν την ανθρωπότητα σε κορυφαία επιτεύγματα και στην κυριαρχία επί του φυσικού κόσμου. 

Σε διάφορα στάδια της διαδρομής αυτής, οι μεγαλύτεροι στοχαστές της εποχής προσπαθώντας να οραματιστούν μια τελική κατάσταση, ένα σημείο στο οποίο η ανθρωπότητα θα μπορούσε να πει «αρκετά», διαπίστωσαν ότι η μηχανή που αυτή είχε δημιουργήσει ήταν εκτός ελέγχου, ένα τέρας του Φρανκενστάιν που μπορούσε πλέον να προγραμματίζει το παιχνίδι της προόδου σύμφωνα με τη δική του παράφρονα λογική. Αυτή είναι η ιστορία του πώς έγιναν όλα αυτά – πώς φτάσαμε να παρασυρθούμε από το όνειρο της προόδου χωρίς σκοπό, του πλούτου χωρίς τέλος.