Το ψυχολογικό φαινόμενο της Αισιοδοξίας

«Ο απαισιόδοξος άνθρωπος βλέπει τη δυσκολία σε κάθε ευκαιρία. Ο αισιόδοξος βλέπει την ευκαιρία σε κάθε δυσκολία». -Winston Churchill

Αισιοδοξία είναι η στάση των ανθρώπων να βλέπουν τον κόσμο ως ένα θετικό μέρος με την προσδοκία ότι όλα θα πάνε καλά στη ζωή. Οι αισιόδοξοι έχουν μια θετική προοπτική για τη ζωή και μετατρέπουν τα εμπόδια, τις απογοητεύσεις και τις αποτυχίες σε ελπίδα. Η θετική σκέψη, ως προαπαιτούμενο της αισιοδοξίας, σημαίνει ότι πλησιάζει κάποιος την δυσαρέσκεια με έναν πιο θετικό και παραγωγικό τρόπο. Σκέπτεται ότι πρόκειται να συμβεί το καλύτερο και όχι το χειρότερο.

«Αισιόδοξος είναι ο άνθρωπος που βλέπει φως εκεί που δεν υπάρχει». -Charles Dickens

Υπάρχει επιστημονική έρευνα που διερευνά την αποτελεσματικότητα της αισιοδοξίας στην ψυχική και σωματική υγεία των ανθρώπων καθιστώντας την ως ψυχολογικό φαινόμενο. Η αισιοδοξία μπορεί να γίνει κατανοητή ως ανθρώπινη προδιάθεση, ως ερμηνευτικό στυλ που εξηγεί τη ζωή ή ως γνωστική προκατάληψη.

Είναι μήπως χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς μας;

Η αισιοδοξία ως προδιάθεση θεωρείται ότι αποτελεί σταθερό χαρακτηριστικό μιας ισορροπημένης προσωπικότητας και είναι εμφανής σε διάφορες συνθήκες και στιγμές στο πέρασμα του χρόνου. Αυτό σημαίνει ότι ο αισιόδοξος άνθρωπος εμφανίζει θετική στάση απέναντι στα γεγονότα που λαμβάνουν χώρα στην καθημερινότητά του.

Είναι μήπως ένας τρόπος να ερμηνεύουμε τη ζωή;

Η αισιοδοξία ως ερμηνευτικό στυλ γνωστικής επεξεργασίας σχετίζεται με την τάση του ατόμου να πιστεύει ότι οι αποτυχίες/αρνητικές εμπειρίες, τα αρνητικά γεγονότα είναι προσωρινές καταστάσεις (δε θα επαναληφθούν ξανά), εξωτερικές (δεν είναι υπεύθυνος για την ύπαρξη του γεγονότος) και συγκεκριμένες (δε θα επηρεάσουν κανένα άλλο κομμάτι της ζωής του). Αντιθέτως, τα θετικά γεγονότα είναι σταθερά και πιο συχνά. Θεωρούν ότι μπορούν να αποφεύγουν την εμφάνιση των αρνητικών περιστατικών στην καθημερινότητα. Επομένως, είναι σε θέση να αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά τις στρεσογόνες καταστάσεις. Αυτή η οπτική τούς καθιστά ικανούς να βλέπουν πιο εύκολα την πιθανότητα για αλλαγή.

Θετικά αποτελέσματα της αισιοδοξίας

Η αισιοδοξία ως ένα υγιές στοιχείο της προσωπικότητας επιφέρει θετικά αποτελέσματα στην ψυχική και σωματική υγεία του ανθρώπου. Σχετίζεται με χαμηλότερα επίπεδα ψυχικής δυσφορίας, όπως μείωση του άγχους, καταθλιπτικών συμπτωμάτων, αυτοκτονικού ιδεασμού και αισθημάτων απώλειας, ενώ ενσταλάζει την αίσθηση της ελπίδας και του οράματος για το μέλλον.

Έρευνα που είχε διεξαχθεί σε άτομα που είχαν πληγεί από φυσική καταστροφή αποκαλύφθηκε ότι οι απαισιόδοξοι άνθρωποι ήταν περισσότερο επιρρεπείς σε καταθλιπτική και αγχώδη διαταραχή με επικείμενα προβλήματα στην κοινωνική λειτουργικότητα και στην ποιότητα της ζωής τους.

Η αισιοδοξία συνδέεται με καλύτερη φυσική κατάσταση και ευεξία, ενώ παρατηρείται αύξηση της μακροβιότητας. Οι αισιόδοξοι είναι λιγότερο επιρρεπείς στην εκδήλωση, αλλά και στις αρνητικές επιδράσεις κάποιας ασθένειας, ψυχικής νόσου ή ακόμη και της καθημερινής κούρασης. Παρουσιάζουν λιγότερα σωματικά παράπονα, μείωση καρδιαγγειακών παθήσεων και πρώιμου θανάτου. Υιοθετούν υγιείς συμπεριφορές και έναν υγιή τρόπο ζωής, όπως αποχή από το κάπνισμα, μειωμένη κατανάλωση αλκοόλ και ενδυνάμωση του οργανισμού μέσω συχνής σωματικής δραστηριότητας και υγιεινής διατροφής.

Το μυστικό της μακροβιότητας είναι η αισιοδοξία

Οι αισιόδοξοι άνθρωποι αναπτύσσουν μεγαλύτερη ανθεκτικότητα στα προβλήματα και τείνουν να χρησιμοποιούν πιο κατάλληλες, χρήσιμες ή και εναλλακτικές στρατηγικές αντιμετώπισής τους έχοντας ευελιξία και δημιουργικότητα. Και ενώ αρχικά εστιάζουν στην λύση της δυσκολίας, αναζητώντας συγχρόνως και κοινωνική υποστήριξη, σε δεύτερο επίπεδο καταφεύγουν σε εναλλακτικές λύσεις, όπως η αποδοχή της κατάστασης, το χιούμορ και η θετική επαναξιολόγηση του προβλήματος. Και όταν τα καταφέρνουν, νιώθουν πως είναι σε έναν μεγάλο βαθμό υπεύθυνοι για όσα πηγαίνουν καλά στη ζωή τους. Και αυτό ενισχύει την αυτοπεποίθησή τους.

Για παράδειγμα, γυναίκες με καρκίνο του στήθους, μέσω της αισιοδοξίας αποδέχτηκαν αρχικά τη δυσκολία της κατάστασης και αποφάσισαν να εστιάσουν στις προσπάθειες που θα μπορούσαν να κάνουν, ώστε να ανακουφιστούν από τα δύσκολα συναισθήματα και συμπτώματα. Δεν παραιτήθηκαν, δεν αντέδρασαν με συναισθήματα ανικανότητας και ανημπόριας και δεν έχασαν την ελπίδα τους – κάτι που είχε σαν αποτέλεσμα να μην χειροτερέψει η κατάστασή τους.

Στις σοβαρές παθήσεις, όπως ο καρκίνος ή το AIDS, δεν σχετίζεται με μειωμένα ποσοστά θανάτου, αλλά σημαντικό ρόλο έχει ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζει κανείς την κατάσταση και πόσο διατεθειμένος είναι να σταθεί με σιγουριά και τόλμη απέναντι στο πρόβλημα.

«Η αισιοδοξία είναι η πίστη που οδηγεί στην επιτυχία. Τίποτα δεν μπορεί να γίνει χωρίς ελπίδα».  -Helen Keller

Τι συμβαίνει, όμως, με την υπερβολική αισιοδοξία; Είναι μήπως μια γνωστική διαστρέβλωση του μυαλού μας;

Η αισιοδοξία ως μορφή γνωστικής προκατάληψης σημαίνει ότι το άτομο υπερεκτιμά τις δυνατότητές του και υποτιμά τους κινδύνους. Σχετίζεται είτε με έλλειψη γνώσεων και πληροφοριών είτε με φτωχή κριτική ενόραση αναφορικά με τις γνωστικές ικανότητές του.

Η προκατάληψη αντανακλά την πεποίθηση ότι τα θετικά γεγονότα είναι πιο πιθανό να του συμβούν και πως τα αρνητικά συμβαίνουν κατά κύριο λόγο σε άλλους ανθρώπους. Ο Weinstein προσδιορίζει την πεποίθηση αυτή ως «μη ρεαλιστική αισιοδοξία». Αποτελεί μια συστηματική γνωστική διαστρέβλωση και αναφέρεται στην εμφανή άρνησή του να έρθει αντιμέτωπος με τα αρνητικά γεγονότα.

Ερμηνεύεται ως η προσπάθεια να υπερασπιστεί κάποιος τον εαυτό του, την αυτοεκτίμησή του και συγκαταλέγεται σε μηχανισμό άμυνας με το να αρνείται αυτό που πλησιάζει. Πολύ συχνά αυτή η φανταστική σκέψη, αυτή η υπερβολική αισιοδοξία για το γεγονός ότι η ζωή θα είναι γεμάτη από θετικά στοιχεία οδηγεί πολλούς σε ανάληψη ρίσκων σχετικών με την υγεία ή την διαχείριση των οικονομικών τους (π.χ. επενδύσεις). Υπάρχουν καπνιστές, για παράδειγμα, που έχουν την αντίληψη ότι βρίσκονται σε λιγότερο κίνδυνο να αναπτύξουν καρκίνο του πνεύμονα σε σχέση με τους μη καπνιστές φέρνοντας ως αιτιολογία ότι η εκδήλωση του καρκίνου εξαρτάται από τη γενετική προδιάθεση και κληρονομικότητα.

Οι επιστήμονες αναφέρουν ότι χρειάζεται μέτρο ανάμεσα στην αισιοδοξία και στην απαισιοδοξία. Η αισιοδοξία είναι απαραίτητη, όταν ο στόχος μας είναι η εξέλιξη και η ανάπτυξη κομματιών του εαυτού μας και η απαισιοδοξία είναι σημαντική, όταν ο στόχος μας είναι η πρόληψη, η ασφάλεια και η αντιμετώπιση προβλημάτων. Η αισιοδοξία ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητας σε συνδυασμό με δόσεις ρεαλισμού και απαισιοδοξίας είναι ο καλύτερος τρόπος να κτίσει κάποιος ψυχική ανθεκτικότητα απέναντι στις δυσκολίες και να πετύχει τους προσωπικούς στόχους του.