Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ - ΜΗΚΩΝ

ΜΗΚΩΝ

(φυτό, παπαρούνα)

 

Σύμφωνα με τον υπομνηματιστή του Βιργιλίου (Γεωργ. 1.212), η Δήμητρα ερωτεύτηκε τον Αθηναίο Μήκωνα και τον μεταμόρφωσε σε παπαρούνα, το ιερό φυτό της θεάς. Σαν λουλούδι και παράσιτο των σιτηρών συμβόλιζε την παρουσία της Δήμητρας ανάμεσά τους. Με παπαρούνες στόλιζαν τα αγάλματα της θεάς οι συμμετέχοντες στα Ελευσίνια Μυστήρια και παπαρούνες κρατούσε στα χέρια της η θεά, όταν πήρε τη μορφή της θνητής Νικίππης*. Εκτός από τη Δήμητρα και οι γιοι του Άδη Ύπνος και Θάνατος συνδέονται με τις παπαρούνες και απεικονίζονται να τις κρατούν ή να είναι στεφανωμένος με αυτές, προφανώς λόγω των ιδιοτήτων των διαφόρων ειδών παπαρούνας που φέρνουν από ύπνο μέχρι θάνατο.

 

Ένα ερώτημα: Στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου εκτίθεται ένα μεγάλο (0.775 μ.) πήλινο ειδώλιο γυναικείας θεότητας από το ιερό στο Γάζι, που ονομάζεται από τους ερευνητές «θεά με τα υψωμένα χέρια», αλλά είναι γνωστή και ως «θεά των μηκώνων». Η θεά φορά «μακρύ ένδυμα που αποδίδεται σαν κύλινδρος, και έχει ανασηκωμένα τα δύο της χέρια σε χειρονομία που ίσως δηλώνει δέηση, χαιρετισμό ή ευλογία. Το σώμα της είναι άψυχο, χωρίς πλαστικότητα, με εξαίρεση την απόδοση του μικρού κωνικού στήθους και ενός απλού κοσμήματος στο λαιμό. Έμφαση δίνεται στο πλάσιμο του προσώπου με την έντονη απόδοση των χαρακτηριστικών, που θυμίζει προσωπείο. Στο κεφάλι της φορεί διάδημα που κοσμείται με τρία άνθη παπαρούνας, σύμβολα υγείας και ευφορίας, στα οποία οφείλεται και η συμβατική ονομασία της». Το έργο ανήκει στη μετανακτορική εποχή (Ύστερη Εποχή του Χαλκού, 1350-1100). Εύλογα τίθεται το ερώτημα για τη σχέση του ειδωλίου με τον μύθο του Μήκωνα· αν ο μύθος ήταν ήδη γνωστός στους Κρήτες ή αν ο μύθος είναι μια μεταγενέστερη κατασκευή για να αιτιολογηθεί η τελετουργική παρουσία του φυτού στις γιορτές προς τιμή της Δήμητρας. Σε κάθε περίπτωση, γνωστές ήταν οι ιδιότητες του φυτού και η σύνδεσή του με μια Μεγάλη Μητέρα Θεά, η οποία λατρευόταν με μυστηριακές τελετές, όπως μυστηριακή ήταν και η επίδραση του φυτού, που γειτνίαζε με τον θάνατο.

------------------------------

*Η Δήμητρα ως Νικίππη κρατάει παπαρούνες

 

Μα όταν η ευπρέπεια χάθηκεν από τους Τριοπίδες,

τότες ο Ερυσίχθονας βουλήθη τα χειρότερα.

Είκοσι παίρνοντας βοηθούς και όλους στην ακμή τους,

όλους τους γιγαντόκορμους, να ξεπατώσουν αρκετούς ακέρια πόλη,

μ' αυτά τα δυο τούς όπλισε: πελέκια και αξίνες,

και δράμανε μ' αναίδεια στης Δήμητρας το άλσος.

Ήταν εκεί και κάποια λεύκα δέντρο μέγα που άγγιζε τα αιθέρια

όπου και τέρπονταν τα μεσημέρια οι νύμφες.

Κι όπως πρωτοπληγώθηκεν αυτή, πόνου κραυγήν αφήνει και στις άλλες.

Η Δήμητρα αιστάνθηκε ότι πονάει το ιερό το δέντρο

κι είπε οργισμένη: «Ποιός μου κόβει τα καλά δέντρα;»

Έλαβε αμέσως της Νικίππης τη μορφή, που ιέρεια οι πολίτες

δημόσια την ορίσανε, κι αφού πήρε στα χέρια

στεφάνια, παπαρούνες και στον ώμο κρέμασε κλειδί,

είπε, να μαλακώσει τον κακό κι αναίσχυντο άντρα:

«Παιδί μου, που τα δέντρα κόβεις τ' αφιερωμένα στους θεούς,

παιδί μου ησύχασε, αγαπημένο τέκνο στους γονείς σου,

πάψε, και τους βοηθούς σου απότρεψε μην κι οργιστεί

η Δήμητρα η Σεβάσμια, τον ιερό της τόπο που ξεκάνεις».

(Καλλίμ., Ύμν. Στη Δήμητρα 6.31-49)