Αρχαία Ελληνική Ιστοριογραφία: Πολεμική μονογραφία

Το βραχύβιο ιστοριογραφικό είδος της πολεμικής μονογραφίας, με άλλα λόγια του ιστορικού έργου που είναι αφιερωμένο στην αφήγηση ενός πολέμου, αναπτύχθηκε και ήκμασε κατά τον 5ο αιώνα π.Χ. Εφευρέτης του είναι ο «πατέρας της ιστορίας», ο Ηρόδοτος. Τα τρία τελευταία βιβλία των Ιστοριών του αποτελούν μια ολοκληρωμένη ιστορία του πολέμου μεταξύ Περσών και Ελλήνων (481/80-479/78), της οποίας ο μονογραφικός χαρακτήρας υπογραμμίζεται από μια σειρά ιδιαιτερότητες που την ξεχωρίζουν από το υπόλοιπο έργο: διαθέτει διακριτό προοίμιο (7.19-21), το αφηγηματικό στοιχείο υπερέχει συντριπτικά έναντι του περιγραφικού, με άλλα λόγια το εθνολογικό-γεωγραφικό ενδιαφέρον του συγγραφέα, το τόσο έντονο στα πρώτα πέντε βιβλία, έχει υποχωρήσει σχεδόν ολοκληρωτικά, οι παρεκβάσεις, έστω και ιστορικού περιεχομένου, έχουν ελαττωθεί δραστικά σε αριθμό και έκταση, αφηγημένος και αφηγηματικός χρόνος αντιστοιχούν στα γεγονότα που περιγράφονται, η χρονολόγηση είναι κατά το δυνατόν ακριβής κτλ.

 

Συνέχεια και κορύφωση της πολεμικής μονογραφίας αποτελεί η Ιστορία του Θουκυδίδη, της οποίας αποκλειστικό θέμα είναι, όπως ρητά δηλώνεται τόσο στο πρώτο (1.1) όσο και στο δεύτερο προοίμιο (5.26), ο πόλεμος Αθηναίων και Πελοποννησίων. Η θουκυδίδεια προσήλωση στο θέμα του πολέμου είναι εντυπωσιακή, μονομανής θα έλεγε κανείς: από το έργο εξοβελίζεται οτιδήποτε ξένο προς τον Πελοποννησιακό πόλεμο, εθνογραφία ή γεωγραφία, εσωτερική πολιτική, θρησκεία και πολιτισμός, γεγονότα, λαοί και άτομα στην περιφέρεια ή έξω από το πεδίο του πολέμου.

 

Οι λεγόμενοι «συνεχιστές» του Θουκυδίδη θα εγκαταλείψουν, ωστόσο, το είδος της πολεμικής μονογραφίας και θα στραφούν στη «συνεχή ιστορία» (perpetua historia), στο είδος των Ελληνικών. Τα Ἑλληνικὰ του Ξενοφώντα, που καλύπτουν την περίοδο από το 411 έως τη μάχη στη Μαντίνεια (362), τα Ἑλληνικὰ του Θεόπομπου, πουπραγματεύονται το διάστημα από τη μάχη στοΚυνός Σήμα (411) έως τη ναυμαχία στην Κνίδο (394), τα λεγόμενα Ἑλληνικὰ της Οξυρύγχου (411 έως ίσως το 394), αλλά και ο μυστηριώδης Κράτιππος (411-394;) -όλοι αφηγούνται, παρόλο που αρχίζουν τα έργα τους ακριβώς από το σημείο στο οποίο διακόπτεται το θουκυδίδειο έργο, όχι τόσο τη συνέχεια και το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου όσο την ελληνική ιστορία (ἑλληνικαὶ πράξεις) μιας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου. Μια άλλη μεγάλη ομάδα ιστορικών (Έφορος, Θεόπομπος, Πολύβιος, Διόδωρος, Στράβων) θα στραφεί προς το είδος της παγκόσμιας ιστορίας.

 

Πολεμικές μονογραφίες από το τέλος του 5ου αι. π.Χ. και μετά γράφτηκαν ελάχιστες: ας μνημονεύσουμε μόνο τα έργα που αφορούν τον λεγόμενο Τρίτο Ιερό Πόλεμο (356-346 π.Χ.) του Κηφισόδωρου (FGrHist 112), του Λέοντα από το Βυζάντιο (FGrHist 132) και του ιστορικού του Μεγάλου Αλεξάνδρου Καλλισθένη (FGrHist 124· έγραψε και Ελληνικά που αφηγούνταν την περίοδο 386-356) ή όσα ασχολούνται με τον Πρώτο (264-241 π.Χ.) και τον Δεύτερο Καρχηδονιακό Πόλεμο (218-201 π.Χ.), του Φιλίνου από τον Ακράγαντα (FGrHist 174) ή του Σιληνού από την Καλή Ακτή (FGrHist 175) αντίστοιχα. Πολεμική μονογραφία συνέταξε και ο Πολύβιος με θέμα τον πόλεμο της Νουμαντίας (143-133 π.Χ.).