ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΑΛΩ

Το φαινόμενο της άλω σημαίνει ότι τυφλωνόμαστε από μια όψη των πραγμάτων βάσει της οποίας σχηματίζουμε μια συνολική εικόνα.

Το φαινόμενο της άλω λειτουργεί πάντα με τον ίδιο τρόπο. Ξεκινάμε από πληροφορίες που είναι εύκολο να πάρουμε ή από πολύ εντυπωσιακά γεγονότα – για παράδειγμα την οικονομική κατάσταση μιας επιχείρησης -, για να βγάλουμε συμπεράσματα για ιδιότητες που αναγνωρίζονται δυσκολότερα, όπως η ικανότητα του μάνατζμεντ ή η αποτελεσματικότητα της στρατηγικής. Έτσι, έχουμε την τάση να θεωρούμε ποιοτικά τα προϊόντα ενός κατασκευαστή με καλή φήμη, ακόμα κι αν δεν υπάρχει κανένας αντικειμενικός λόγος γι’ αυτό. Άλλο παράδειγμα: Υποθέτουμε ότι ένας διευθύνων σύμβουλος που είναι πετυχημένος στον τάδε τομέα δραστηριότητας θα επιτύχει σε όλους τους τομείς, ακόμα και στην ιδιωτική του ζωή.

Ο ψυχολόγος Έντουαρντ Λι Θόρνταϊκ ανακάλυψε το φαινόμενο της άλω εδώ κι έναν αιώνα σχεδόν. Μία μόνο ιδιότητα ενός ατόμου (παραδείγματος χάρη η ομορφιά του, η κοινωνική του θέση ή η ηλικία του) παράγει μια θετική ή αρνητική εντύπωση που επισκιάζει όλα τα υπόλοιπα και επηρεάζει υπερβολικά τη γενική εντύπωση. Η ομορφιά είναι το παράδειγμα που έχει μελετηθεί περισσότερο. Δεκάδες μελέτες έχουν αποδείξει ότι θεωρούμε τους ωραίους ανθρώπους πιο ευγενικούς, τιμιότερους και εξυπνότερους.

Τα άτομα με ευχάριστο παρουσιαστικό κάνουν επίσης ευκολότερα καριέρα, κι αυτό δεν έχει καμία σχέση με τον (πολύ θηλυκό) μύθο της «προαγωγής του καναπέ».

Η επίδραση αυτή διαπιστώνεται ήδη από το σχολείο όπου οι καθηγητές έχουν την τάση να βάζουν ασυνείδητα καλύτερους βαθμούς στους μαθητές με ελκυστικό παρουσιαστικό.

Η διαφήμιση γνωρίζει καλά το φαινόμενο της άλω: βλέπετε τις διασημότητες να χαμογελούν στις αφίσες των διαφημίσεων. Γιατί ένας τενίστας πρέπει να είναι εξπέρ στις μηχανές του καφέ; Λογικά είναι αδιανόητο, κι όμως έχει αποτελέσματα! Αυτό που καθιστά το φαινόμενο της άλω ύπουλο είναι το γεγονός ότι παραμένει ασυνείδητο.

Και οι συνέπειές του είναι εξαιρετικά καταστροφικές όταν το φύλο, η καταγωγή ή η φυλή γίνονται κυρίαρχα χαρακτηριστικά επισκιάζοντας όλες τις άλλες ιδιότητες ενός ατόμου. Τότε μιλάμε για στερεότυπα. Και δεν είναι ανάγκη να είσαι ρατσιστής ή σεξιστής για να πέσεις σ’ αυτή την παγίδα. Το φαινόμενο της άλω παραμορφώνει την όρασή μας, ακριβώς όπως θολώνει το μυαλό των δημοσιογράφων, των καθηγητών και των καταναλωτών.

Ωστόσο, το φαινόμενο της άλω έχει ενίοτε θετικές συνέπειες, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα. Έχετε νιώσει κεραυνοβόλο έρωτα; Τότε ξέρετε πόσο εκθαμβωτική μπορεί να είναι η άλως. Το άτομο που λατρεύετε πάνω απ’ όλα σας φαίνεται η ίδια η τελειότητα: πιο γοητευτικό από όλους τους άλλους, πιο έξυπνο, πιο συμπαθητικό, πιο ζεστό. Ακόμα κι αν οι φίλοι σας σάς επισημαίνουν κάποια χονδροειδή ελαττώματα αυτού του προσώπου, εσείς τα θεωρείτε μικρές ιδιορρυθμίες που σας κάνουν να χαμογελάτε.

Συμπέρασμα: Το φαινόμενο της άλω μας εμποδίζει να δούμε την πραγματική εικόνα. Κοιτάξτε λοιπόν αυτό που σας ενδιαφέρει πιο προσεκτικά. Βάλτε σε παρένθεση το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό του. Έτσι κάνουν οι μεγάλες ορχήστρες όταν προσλαμβάνουν μουσικούς. Βάζουν τους υποψήφιους να παίζουν πίσω από μια κουρτίνα για να μην επηρεαστούν από το φύλο, την καταγωγή ή το παρουσιαστικό. Συνιστώ θερμά στους οικονομικούς συντάκτες να μην κρίνουν μια επιχείρηση από τα αποτελέσματα του τριμήνου (το χρηματιστήριο ξέρει πολύ καλά να το κάνει μόνο του), αλλά να σκάβουν βαθύτερα. Αυτό που θα βρουν δεν είναι πάντα πολύ ωραίο. Αλλά συχνά είναι πλούσιο σε πληροφορίες.

ΡΟΛΦ ΝΤΟΜΠΕΛΛΙ, Η τέχνη της καθαρής σκέψης