Διαλεκτική εικονικού και πραγματικού

ΤΟ ΕΙΚΟΝΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ

Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

1. Ανάμεσα στο εικονικό και το πραγματικό φαίνεται, εκ πρώτης όψεως, να υπάρχει αντίθεση. Το πρώτο τείνει να υποκαταστήσει το δεύτερο, ως το σημείο να το εξαφανίσει.

2. Το εικονικό, ιδωμένο βαθύτερα, παράγεται όπως και το πραγματικό. Αυτό είναι το κοινό τους γνώρισμα, με βάση το οποίο μπορεί να ισχυρισθεί κανείς ότι και το πραγματικό είναι μια μορφή προσομοίωσης.

3. Η κυριαρχία του εικονικού σήμερα δεν σημαίνει απλώς συσκότιση της πραγματικότητας, παρά τον πλήρη έλεγχό της από την τεχνολογία και την υπολογιστική σκέψη. Όλα πλέον γίνονται αντικείμενα διαχείρισης, μαζί και η ουσία του ανθρώπου. Είναι μοιραίο λοιπόν για την εξέλιξη του ανθρώπου ως μοναδικότητας και ως ανθρωπότητας να καλείται να συμβιώσει με την προσ-ομοίωση του εαυτού, δηλαδή με την ανεστιότητά του; Είναι στο βαθμό που ο ίδιος παραδίδεται, χωρίς αντί-σταση, σε τούτο το ανέστιο Είναι του, δεν είναι ενόσω σκέπτεται αυτό και ενεργεί για λογαριασμό του.

ΙΙ. Κείμενα

1. «Το εικονικό μας σκέφτεται: δεν υπάρχει πια ανάγκη για ένα υποκείμενο της σκέψης, για ένα υποκείμενο της δράσης, όλα συμβαίνουν δια μέσου τεχνολογικών διαμεσολαβήσεων. Αλλά το εικονικό είναι, άραγε, αυτό που βάζει οριστικά τέλος σε έναν κόσμο του πραγματικού και του παιχνιδιού, ή μήπως αποτελεί μέρος ενός πειραματισμού με τον οποίο παίζουμε; Μήπως δεν παίζουμε την κωμωδία του εικονικού, με μια υποψία ειρωνείας, όπως στην κωμωδία της εξουσίας; Αυτή η τεράστια εγκατάσταση της εικονικότητας, αυτή η παράσταση με την καλλιτεχνική έννοια, δεν είναι, κατά βάθος, μια καινούργια σκηνή, στην οποία οι χειριστές έχουν αντικαταστήσει τους ηθοποιούς;» (Ζαν Μπωντριγιάρ).

2. «Στο εικονικό, δεν τίθεται πια ζήτημα αξίας, τίθεται απλώς ζήτημα πληροφόρησης, υπολογισμού, ενός γενικευμένου λογαριασμού, στον οποίο τα αποτελέσματα πραγματικού εξαφανίζονται. Το εικονικό θα ήταν αληθινά ο ορίζοντας του πραγματικού . Υπάρχει σήμερα μια πραγματική σαγήνη με το εικονικό και όλες του τις τεχνολογίες. Αν είναι αληθινά ένας τρόπος εξαφάνισης, αυτό θα ήταν μια επιλογή –σκοτεινή αλλά εκούσια– του ίδιου του είδους: να κλωνοποιήσει σώμα και αγαθά του σε ένα άλλο σύμπαν, να εξαφανιστεί ως ανθρώπινο είδος με την κυριολεκτική έννοια για να διαιωνιστεί σε ένα τεχνητό είδος που θα έχει ιδιότητες πιο τελεστικές, πολύ πιο διεργασιακές.» (Ζαν Μπωντριγιάρ).

1. Στην περίπτωση του Γκυ Ντεπόρ δεν πρόκειται απλώς για "εικονοκλαστικό" ως κάτι το αρνητικό έναντι του φαίνεσθαι και του Είναι, αλλά για κάτι βαθύτερο που ανάγει τις καταβολές του και στον Χέγκελ: η εικόνα-οι εικόνες του κόσμου χρησιμοποιούνται για να παρουσιάσουν, κατά τρόπο ανεστραμμένο,την ασποσπασματικότητά του ως μια ιερή ενότητα. Έτσι δημιουργείται ο ψευτόκοσμος του θεάματος, με μορφή αφηρημένης "αλήθειας", και αποκρύπτει την πραγματική αλήθεια, που είναι η ενότητα του κόσμου ως αμεσότητα της ζωής, χωρίς ψευδείς διαμεσολαβήσεις.

2. Πλάτων: Εικόνα=ψευδής πραγματικότητα, π.χ. η εικόνα που συνθέτει ο μύθος του σπηλαίου. Δεν έχει καλύτερη τύχη η εικόνα στον Πλωτίνο. Αμφότεροι δεν εκμηδενίζουν την εικόνα και το εικονικό, αλλά το οριοθετούν και ως τέτοιο το νομιμοποιούν. Η ίδια οριοθέτηση λειτουργεί, αναλογικά και στον Γκυ Ντεπόρ και στον Χέγκελ.

3. Χέγκελ: φαίνεσθαι, το φαινόμενο, ο φαινόμενος κόσμος, η φαινομενο-λογία του πνεύματος κ.λπ. Ό,τι συνδέεται με το φαίνεσθαι αφορά την αισθητή προφάνεια που δεν είναι ολόκληρη η αλήθεια του Είναι ή του Πνεύματος ως σκεπτόμενου Είναι παρά μια πρώτη αμεσότητα, της οποίας η αλήθεια -και τούτο είναι το κριτήριο της αληθινής ή ψεύτικης αμεσότητας- απαιτεί και διεκδικεί τη διαμεσολάβηση. Μέσω της διαμεσολάβης συντρίβεται το ψευδοειδές εικονικό.