Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΒΑΤΕΡΛΩ (1815) ΤΟ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΕΙΟ ΠΕΖΙΚΟ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
Η Πορεία του Ναπολέοντα προς τη Δόξα
Μπροστά από την λοφοσειρά, υπήρχαν τρεις θέσεις, οι οποίες θα μπορούσαν να οχυρωθούν. Στο τέλος δεξιά υπήρχε ο πύργος, ο κήπος και ο δενδρώνας του Hougoumont. Ήταν ένα μεγάλο και καλοφτιαγμένο εξοχικό σπίτι, κρυμμένο αρχικά μέσα στα δέντρα. Έβλεπε νότια σ' ένα βαθύ μονοπάτι ("the hollow-way" κατά τους Βρετανούς). Στο τέλος αριστερά υπήρχε ένα μικρό χωριουδάκι, το Papelotte. Τόσο το Hougoumont όσο και το Papelotte οχυρώθηκαν και συνεπώς οι πτέρυγες του Ουέλινγκτον ήταν ασφαλισμένες. Επί πλέον, το Papelotte ήλεγχε τον δρόμο για την Βαβρ, τον οποίον θα χρησιμοποιούσαν οι Πρώσοι προκειμένου να του στείλουν ενισχύσεις.
Ο Γαλλικός Στρατός αναπτύχθηκε στις πλαγιές ενός άλλου λόφου στα νότια. Καθώς δεν μπορούσε να δει τις θέσεις του Ουέλινγκτον, ο Ναπολέων τοποθέτησε τις δυνάμεις του, συμμετρικά γύρω από τον δρόμο προς τις Βρυξέλλες. Στα δεξιά βρισκόταν το Α΄Σώμα υπό τον στρατάρχη ντ' Ερλόν, με 16.000 πεζικού και 1.500 ιππείς, συν μια εφεδρεία ιππικού με δύναμη 4.700 ανδρών. Αριστερά τοποθετήθηκε το Β΄Σώμα υπό την διοίκηση του στρατάρχη Ρέιγ με 13.000 πεζούς και 1.300 ιππείς καθώς και μια εφεδρεία ιππικού 2.000 ατόμων.
Παρά την επιτυχία η χαρά του δεν θα κρατήσει για πολύ γιατί ένας Πρωσικός στρατός πλησίαζε ολοενά στο πεδίο και αναγκάστηκε να στείλει δυο σώματα πεζικού και ιππικου να φρουρούν την δεξιά πτέρυγά του. ΑΙσθάνθηκε όμως κάποιες ενοχλήσεις στο στομάχι με αποτέλεσμα να αποσυρθεί στο στρατηγείο του στο "La Belle Alliance".
Επίθεση Γαλλικού Ιππικού
Ο Ουέλινγκτον αντιλαμβανόμενος το κολοσσιαίο πλεονέκτημα που είχε αποκτήσει ο Ναπολέων αποφάσισε να εκμεταλλευτεί την παρορμητικότητα του στρατάρχη Νέϋ με σκοπό να εξολοθρεύσει τον παντοδύναμο Γαλλικό ιππικό το οποιο με υποστήριξη πεζικού μπορούσε να νικήσει ολόκληρο τον βρετανικό στρατό. Έτσι δίνει εντολή στους στρατιώτες προσποιηθούν οτι υποχωρούν με αποτέλεσμα ο Νέϋ και 12.000 ιππείς να επιτεθούν στον Ουέλινγκτον χωρίς την έγκριση του Ναπολέοντα, ο οποιος μόλις το αντίκρισε έγινε έξαλλος στέλνοντας ταυτόχρονα το πεζικό του Νέϋ για να κυριεύσουν το La Haye Saint.
Ο Νέϋ ανενόχλητος συνέχιζε την ανάπτυξη των ιππέων του όμως χωρίς υποστήριξη πεζικού κάτι που θα του κόστιζε την νίκη με αποτέλεσμα όταν οι Γάλλοι κυρίευσαν τον λόφο Mont-Saint-Jean αντίκρισαν έκπληκτοι τεράστια τετράγωνα Βρετανικού πεζικού τα οποία τους έριχαν χιλιάδες βόλια με μανία. Ο Νέϋ παρ'οτι είχε αντιληφθεί το λάθος του δεν υποχώρησε αλλά περικύκλωσε τα Βρετανικά τετράγωνα με αποτέλεσμα να αποδεκατίζονται συνεχώς αφού δεν είχαν την υποστήριξη του ιππικού ή του πυροβολικού το οποίο το ήλεγχαν οι Γάλλοι για τρεις ολόκληρες ώρες χωρίς να τα σύρουν στο στρατόπεδό τους ή να ρίξουν στα τεράγωνα με αποτέλεσμα να αναγκάσουν τον Νέϋ να υποχωρήσει ύστερα από τρομερές συγκρούσεις και χιλιάδες θανάτους.
Τελικά το πεζικό του γενναίου στρατάρχη κατάφερε να κυριέυσει εύκολα το La Haye Saint αφού τα Βρετανικά βόλια είχαν εξαντληθεί με αποτέλεσμα ο Ναπολέοντας να ετοιμάσει την μεγάλη επίθεση που θα τσάκιζε τον Βρετανικό στρατό.
Plancenoit
Όμως τα πρώτα σώματα του Πρωσικού στρατού υπο τον Μπλυχέρ κατέφθασαν στην μάχη με σκοπό την κατάληψη του οικισμού Plancenoit για να κόψουν τον δρόμο της υποχωρήσης στον Γαλλικό στρατό. Ο Βοναπάρτης αντιλαμβανόμενος τον κίνδυνο έστειλε τα στρατεύματα που φρουρούσαν την δεξιά πτέρυγα του για να κυριεύσουν το Plancenoit ετσί ώστε σε περίπτωση υποχώρησης ο Γαλλικό στρατός να ξεφύγει με ασφάλεια.
Τελικά μετά από σκληρή μάχη το σώμα του Μπλυχέρ ύστερα από μια τρομερή επίθεση Γαλλικού ιππικού και δυο τάγματα της Παλιάς Φρουράς έσπασε με αποτέλεσμα οι Γάλλοι να ελέγχουν το Plancenoit και τα νώτα του Γαλλικού στρατού να ήταν ασφαλή. Ωστόσο ο Πρώσος στρατηγός Ζετιέν προχώρησε προς τον Ουέλινγκτον με σκοπό να τον ενισχύσει και να αντεπιτεθούν ενάντια στο Αυτοκρατορικό στράτευμα το οποιο θα αναγκαζόταν να υποχωρήσει και αυτό να σημάνει το τέλος του πολέμου.
Επίθεση Αυτοκρατορικής Φρουράς
Ο Ναπολέοντας βλέποντας οτι συνεχώς ο Πρωσικός στρατός μεγάλωνε αποφάσισε να αντεπιτεθεί εναντιον του Βρετανικού στρατού με απόλυτο σκοπό να τον διασπάσει και αργότερα να στραφεί εναντίον του Μπλυχέρ και του αποδιοργανωμένου στρατεύμάτος του. Έτσι στέλνει την ως τότε ανίκητη Αυτοκρατορική Φρουρά η οποια δεν είχε ποτέ ξανά υποχωρήσει ούτε ηττηθεί. Η Αυτοκρατορική Φρουρά αναπτύχθηκε ανάμεσα στο Hougoumont και La Haye Saint όμως χωρίς υποστήριξη του ιππικού του Νέϋ το οποίο είχε αποδεκατιστεί από το Βρετανικό πεζικό και το υπόλοιπο ιππικό να πολεμά τους Πρώσσους με αποτέλεσμα να αποτελούν εύκολο στόχο για τους απλούς Βρετανούς πεζόυς οι οποιοι την αιφνιδίασαν και την περικύκλωσαν με αποτέλεσμα την απόλυτη συντριβή της κάτι που κόστισε πολύ ηθικό στα στράτευμα.
Ο Δούκας του Ουέλινγκτον γεμάτος χαρά δίνει εντολή σε όλο του το στράτευμα να αντεπιτεθεί εναντίον του Γαλλικού στρατεύματος και υπο την πίεση του Πρωσικού στρατού να υποχωρήσει αφήνοντας 48.000 Γάλλους νεκρούς τραυματίες και αιχμάλωτους. Kατά τους αναλυτές σπουδαιότερος παράγων της συμμαχικής νίκης στο Βατερλώ ήταν η άφιξη του Μπλύχερ σε συνδυασμό με την απουσία του Γκρουσύ, ο οποίος πέτυχε μεν μια νίκη στην Βαβρ επί των Πρώσων, στέρησε όμως από τον Ναπολέοντα 33.000 άντρες που δεν έφτασαν ποτέ στο πεδίο της μάχης.
Το Όρος του Αγίου Ιωάννη
Το πρωί της 18ης Ιουνίου ο Γαλλικός και ο Βρετανο-Ολλανδικός Στρατός είχαν καταλάβει θέσεις μάχης. Η ενδιάμεση απόστασή τους ήταν 1 χλμ., σε ένα πεδίο το οποίο η ολονύκτια νεροποντή είχε μετατρέψει σε βάλτο. Οι βρετανο-ολλανδικές δυνάμεις ανέρχονταν σε 67.000 άνδρες και 156 κανόνια. Ο στρατός του Μπλύχερ, με δύναμη 70.000 ανδρών, αναμενόταν να φθάσει κατά τη διάρκεια της ημέρας και να ενδυναμώσει την παρουσία τους. Το σχέδιο του Ουέλλινγκτον ήταν να αντισταθεί στον Ναπολέοντα έως ότου φθάσει ο Μπλύχερ. Ο στρατός του Ναπολέοντα αριθμούσε 74.000 άνδρες και 246 κανόνια. Το σχέδιο του Ναπολέοντα ήταν να επιτεθεί στην αριστερή πτέρυγα των Βρετανών, ώστε να τους αποκόψει από τους Πρώσσους.
Ο Ρόλος του Γκρουσύ
Την επομένη του Λινύ, ο στρατάρχης Γκρουσύ διέθετε 34.000 άνδρες για να περικυκλώσει τους Πρώσσους που αποχωρούσαν από το πεδίο της μάχης και να τους κρατήσει μακριά από τους Αγγλους, ώστε να αποτρέψει την πιθανή συμμετοχή τους στη διεξαγωγή της εκστρατείας. Στις 17 Ιουνίου ο Γκρουσύ ακολούθησε την κατεύθυνση προς το Ναμύρ, χωρίς να υποθέσει ότι ο Μπλύχερ και οι στρατιώτες του θα κατευθύνονταν προς το Ορος του Αγίου Ιωάννη.
Επρόκειτο για μεγάλο λάθος, δεδομένου ότι διέθετε ικανό ιππικό, ώστε να καταγράψει τις κινήσεις των Πρώσσων, αλλά και ότι ο ίδιος είχε διακριθεί ως αξιωματικός του ιππικού. Αλλά και όταν το ίδιο βράδυ πληροφορήθηκε τις κινήσεις των Πρώσσων, δεν ενήργησε αμέσως. Επέλεξε να δραστηριοποιηθεί την επομένη χάνοντας πολύτιμο χρόνο.
Στις 18 Ιουνίου προχώρησε με αργούς ρυθμούς χωρίς να ενοχλήσει τον εχθρό, ο οποίος την ίδια ώρα έστελνε τρία σώματα Πρώσσων προς το Ορος του Αγίου Ιωάννη. Ετσι, όταν έφθασε κοντά στη Βαβρ, η οποία απείχε μόνο 10 χλμ. από το Ορος του Αγίου Ιωάννη, βρήκε να τον περιμένει το 3ο Σώμα των Πρώσσων του Τίελμαν (Thielmann). Εάν θεωρήσουμε πως η κινητικότητα του Γκρουσύ ήταν ανεπαρκής, το ίδιο ήταν και η επικοινωνία του με το επιτελείο του Ναπολέοντα, του οποίου ο επικεφαλής Σουλτ φάνηκε κατώτερος των περιστάσεων.
Και σε αυτήν την περίπτωση ο Ναπολέων υπήρξε άτυχος. Μόλις λίγες εβδομάδες νωρίτερα είχε χάσει στην Ελβετία τον καλύτερο επιτελάρχη του, τον Μπερτιέ (Berthier). Ετσι, η αδυναμία ενημέρωσης του Γκρουσύ για τις διαταγές του Αυτοκράτορα επιδείνωσε τις λανθασμένες ενέργειές του. Από τη στιγμή κατά την οποία ο Ναπολέων ανακάλεσε στο πλευρό του τον Γκρουσύ έως την ώρα που ο στρατάρχης έλαβε το μήνυμα πέρασαν έξι ώρες!
Στην Αγία Ελένη ο Ναπολέων σχολίασε τις ενέργειες του Γκρουσύ: «Η συμπεριφορά του στρατάρχη Γκρουσύ ήταν τόσο απρόβλεπτη, όσο εάν στον δρόμο του, ο στρατός του αντιμετώπιζε έναν σεισμό και τον κατάπινε η γη. Οχι, όχι, ο Γκρουσύ δεν θέλησε να με προδώσει αλλά δεν έδειξε ενεργητικότητα».
Μετά την Μάχη
Οι νικητές εισέβαλαν στην Γαλλία και κατευθύνθηκαν προς το Παρίσι. Στις 24 Ιουνίου ο Ναπολέων παραιτήθηκε και ο Λουδοβίκος ΙΗ΄ επανήλθε στον θρόνο. Στις 3 Ιουλίου, στην τελευταία σύγκρουση των Ναπολεοντείων πολέμων, ο στρατάρχης Νταβού, υπουργός Πολέμου, νίκησε τον Μπλύχερ στο Ισσύ αλλά με την παράδοση του αυτοκράτορα εγκατέλειψε τον αγώνα. Ο Ναπολέων προσπάθησε να διαφύγει στην Νότιο Αμερική αλλά το Αγγλικό πολεμικό ναυτικό είχε αποκλείσει τα Γαλλικά λιμάνια.
.jpg)
Τελικά παραδόθηκε στο Αγγλικό πολεμικό πλοίο "Βελλεροφόντης" και εξορίστηκε στο νησί της Αγίας Ελένης, στον Ατλαντικό, όπου πέθανε το 1821. Στις 20 Νοεμβρίου υπεγράφη η Συνθήκη των Παρισίων. O Νέυ καταδικάστηκε σε θάνατο από την Βουλή των Ομοτίμων της Γαλλίας και τουφεκίστηκε.
Οι Συνέπειες
Η εκστρατεία του 1815 αποκλήθηκε από τους Αγγλους «μάχη του Βατερλώ», από τους Πρώσσους «μάχη της Μπελ Αλλιάνς» και από τον Ναπολέοντα «μάχη του Αγίου Ιωάννη». Ομως, επικράτησε η αγγλική εκδοχή, αν και το Βατερλώ δεν είχε καμία σχέση με τη μάχη! Η μάχη του Βατερλώ στοίχισε στους Γάλλους περισσότερο από 40.000 άνδρες, στους Βρετανούς 15.000 και στους Πρώσσους 7.000. Στις 22 Ιουνίου 1815 ο Ναπολέων υπέγραψε τη δεύτερη παραίτησή του με την πεποίθηση ότι, «δεν με καθαιρεί η ελευθερία. Με καθαιρεί το Βατερλώ, ο φόβος, ένας φόβος που οι εχθροί σας θα τον εκμεταλλευθούν κατάλληλα».
Στη διακήρυξη της παραίτησής του έγραψε: «Προσφέρω εμαυτόν ως θυσίαν εις το μίσος των εχθρών της Γαλλίας. Είθε δε να είναι ειλικρινείς στις διακηρύξεις τους και πραγματικά να καταφέρονται μόνον κατά του προσώπου μου. Ο πολιτικός μου βίος τελείωσε πλέον και ανακηρύσσω τον γιο μου με το όνομα Ναπολέοντα Β’, αυτοκράτορα των Γάλλων».
Όμως, ο Ναπολέων είχε κάνει ακόμη μία λανθασμένη εκτίμηση. Αυτό που επιζητούσαν οι μεγαλοσχήμονες εκτός και εντός Γαλλίας ήταν να πάψει να υπάρχει όχι μόνον ο ίδιος, αλλά και η δυναστεία του. Στις 28 Ιουνίου ο Λουδοβίκος ΙΗ’ ανέκτησε τον θρόνο του και ο Ναπολέων εξορίσθηκε από τους Αγγλους στην Αγία Ελένη, όπου και πέθανε στις 5 Μαϊου 1821.
Στα Απομνημονεύματά του έγραψε: «Βατερλώ! Ημέρα ακατανόητη… ανήκουστη συρροή κακοτυχιών!… Γκρουσύ, Νέυ! Ηταν προδοσία ή απλώς το πεπρωμένο; Ατυχη Γαλλία! Μεγάλη εκστρατεία… Και όμως είχα τα πάντα προείδει… Θα είχα κατατροπώσει σε κάθε περίπτωση τους εχθρούς μου στο Βατερλώ, αν καθένας εκπλήρωνε το χρέος του, αν οι διαταγές μου εκτελούντο πιστά».
Αλλά και για την ιστορία της τακτικής, το Βατερλώ αποτελεί ορόσημο: μετά από αυτήν τη μάχη και έως το 1939, δηλαδή επί 124 χρόνια, η άμυνα απέκτησε την πρωτοκαθεδρία επί της επίθεσης.
Φωτογραφικό Υλικό
* ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ: ΜΕΡΟΣ Β'
ΔΕΣ: ΝΑΠΟΛΕΩΝ Α΄ ΒΟΝΑΠΑΡΤΗΣ ''Ο ΜΕΓΑΣ''
Η Πορεία του Ναπολέοντα προς τη Δόξα
Την ήθελε επιβλητική και είναι. Δεν έζησε όμως να τη δει ολοκληρωμένη. Αδιαφιλονίκητος κυρίαρχος στην Ευρώπη των αρχών του ΙΘ’ αιώνα, ο «αυτοκράτορας Ναπολέων ο Πρώτος» έδωσε την εντολή να κατασκευαστεί στο Παρίσι η Αψίδα του Θριάμβου: Ήταν 18 Φεβρουαρίου του 1806, παραμονή της έκτης επετείου της επιβολής του ως μοναδικού κυρίαρχου της Γαλλίας. Η Αψίδα ολοκληρώθηκε σαράντα χρόνια αργότερα, στα 1836, - δεκαπέντε μετά τον θάνατο του Βοναπάρτη. Την εγκαινίασε ο βασιλιάς Λουδοβίκος Φίλιππος και σήμερα φιλοξενεί το μνημείο του Γάλλου Αγνώστου Στρατιώτη. Στις πλευρές της όμως, η δόξα εκείνου που την εμπνεύστηκε, αποτυπώνεται ζωντανή...
Η Γαλλία αγόρασε την Κορσική από την Τζένοβα, στα 1768. Τη χρονιά αυτή, στην πρωτεύουσα του νησιού, Αιάκειο, η οικογένεια του δικηγόρου Καρόλου Βοναπάρτη και της Λετίτσιας Ραμολίνο απέκτησε το πρώτο της παιδί, τον Ιωσήφ. Την επόμενη, στις 15 Αυγούστου του 1769, η οικογένεια απέκτησε και δεύτερο γιο, τον Ναπολέοντα. Στα χρόνια που ακολούθησαν, ο Κάρολος Βοναπάρτης απόκτησε άλλα έξι παιδιά αλλά πέθανε νωρίς αφήνοντας τη Λετίτσια να τα βγάλει πέρα μόνη με τη φτώχεια της. Τα βάρη έπεσαν στις άγουρες πλάτες των δυο πρώτων αγοριών της οικογένειας.
Παρ’ όλ’ αυτά, ο Ναπολέων κατόρθωσε να σπουδάσει τη στρατιωτική τέχνη και μαθηματικά. Οι επαναστατικές ιδέες τον συνεπήραν. Ήταν λοχαγός του πυροβολικού στη μάχη της Τουλόν, όπου διέπρεψε κατά των Εγγλέζων και των μοναρχικών, το 1793. Και υποστράτηγος, το 1794, στην εκστρατεία κατά της Ιταλίας. Τη χρονιά αυτή, έπεσε σε δυσμένεια, καθώς θεωρήθηκε οπαδός του Ροβεσπιέρου που εκτελέστηκε στην γκιλοτίνα. Η πτώση του Ροβεσπιέρου χαιρετίστηκε ως νίκη των μετριοπαθών εναντίον της τρομοκρατίας.
Η φορά των γεγονότων οδηγούσε τη Γαλλική επανάσταση στη δημιουργία δυο κέντρων εξουσίας:
Τη βουλή των 500 (συνέχεια της συμβατικής συνέλευσης) και το συμβούλιο των γερόντων (μια γερουσία με 250 μέλη που καθένα θα ’χε ηλικία από 40 χρόνων και πάνω).Τα δυο συμβούλια θα εξέλεγαν ένα πενταμελές Διευθυντήριο. Το νέο σύνταγμα ήταν έτοιμο στις 22 Αυγούστου του 1795 και ουσιαστικά παρέδιδε την εξουσία στους αστούς, καθώς δικαίωμα ψήφου δεν είχαν οι άποροι και οι αγράμματοι. Οι βασιλόφρονες άρπαξαν την ευκαιρία κι οργάνωσαν πραξικόπημα, με σκοπό ν’ ανατρέψουν την εξουσία και να επαναφέρουν τη μοναρχία.
Όμως, στις 5 Οκτωβρίου του 1795, ο πια στρατηγός, Ναπολέων Βοναπάρτης, τους διέλυσε βάζοντας υποθήκη για τη μελλοντική του επικράτηση. Επιτέλους, η συμβατική συνέλευση παρέδωσε την εξουσία στις 26 Οκτωβρίου του 1795. Στις 27, άρχιζε η ζωή του πενταμελούς Διευθυντηρίου, που θα διαρκούσε τέσσερα χρόνια. Ο Ναπολέων είχε κερδίσει στο πεδίο της μάχης την εμπιστοσύνη τους. Το 1796, τον διόρισαν αρχηγό στρατιάς. Στις 9 Μαρτίου, παντρεύτηκε την Ιωσηφίνα, χήρα ενός στρατηγού, κι έφυγε στην Ιταλία.
Η εποχή του Διευθυντηρίου ήταν μια συνεχής πορεία προς τα δεξιά, μέσα από προσπάθειες για την ανόρθωση της κλονισμένης οικονομίας και για ισορροπία ανάμεσα στην αριστερά των αβράκωτων και Ιακωβίνων από τη μια και στους μοναρχικούς από την άλλη. Η εξεζητημένη συμπεριφορά των νεόπλουτων αστών, η κερδοσκοπία και η ανηθικότητα ξανάφεραν τους επαναστάτες στο προσκήνιο. Οι Ιακωβίνοι επικράτησαν, το 1798, οι εκλογές ακυρώθηκαν, οι νέες έδωσαν πάλι τη νίκη στην αριστερά κι ο καιρός περνούσε με ακυρώσεις κι επαναλήψεις, στρώνοντας τον δρόμο στον στρατηγό Ναπολέοντα Βοναπάρτη που, όλα αυτά τα χρόνια ετοίμαζε τη δική του ώρα.
Στην Ιταλία, μέσα σε δέκα μέρες (13 - 22 Απριλίου 1796), νίκησε διαδοχικά στο Μοντενότε, στο Μιλέσιμο και στο Μοντόβι. Ξανανίκησε τον Αύγουστο, στο Κοντιλιόνε, και τον Ιανουάριο του 1797 στο Ρίβολι. Γύρισε θριαμβευτής και λαοφιλής στο Παρίσι. Ο δρόμος ήταν ανοιχτός για τα σχέδιά του, καθώς το Διευθυντήριο έφθινε. Τα επόμενα δυο χρόνια έκανε την περίφημη εκστρατεία στην Αίγυπτο, νίκησε στη μάχη των Πυραμίδων στις 21 Ιουλίου του 1798 και, στις 9 Οκτωβρίου του 1799, γύρισε στο Παρίσι, λαοπρόβλητος στρατηλάτης, έτοιμος να διαδεχτεί το ετοιμοθάνατο Διευθυντήριο.
Η ευκαιρία του δόθηκε ένα μήνα αργότερα, στις 18 Μπριμέρ (18 Ομιχλώδους) ή 9 Νοεμβρίου του 1799, όταν η Γερουσία συνεδρίασε στον Κεραμικό. Θέμα της συνεδρίασης ήταν η μεταφορά του νομοθετικού σώματος στο Σεν Κλου. Αντί γι’ αυτό, συζητήθηκε η πορεία της κατάστασης, ο Ναπολέων εκφώνησε ένα δριμύ κατηγορώ κατά των διοικούντων και η ολομέλεια κατάργησε το Διευθυντήριο και διόρισε τρεις υπάτους, ανάμεσα στους οποίους και ο Ναπολέων. Ήταν το «πραξικόπημα της 18 Μπριμέρ», όπως ονομάστηκε.
Τρεις μήνες αργότερα, στις 19 Φεβρουαρίου του 1800, ο Ναπολέων απαλλάχθηκε από τους άλλους και αυτοαναγορεύτηκε πρώτος ύπατος της Γαλλίας. Έπειτα από δυόμισι χρόνια και μετά τις συνθήκες της Λινεβίλ και της Αμιέν, με τις οποίες κατόρθωσε να ειρηνεύσει την Ευρώπη, η Γερουσία τον ονόμασε ισόβιο ύπατο (2 Αυγούστου του 1802). Κυβέρνησε δεσποτικά, ανελεύθερα και σαν απόλυτος μονάρχης.
Επανέφερε τη δουλεία στις αποικίες αλλά προχώρησε και σε μέτρα ανακούφισης και αναδιοργάνωσης του κράτους, με πρώτη τη χορήγηση αμνηστίας στους πολιτικούς προγραμμένους. Ουσιαστικά, έστησε από την αρχή την Τράπεζα της Γαλλίας, καθιέρωσε νέο οικονομικό σύστημα, εφάρμοσε τον περίφημο ναπολεόντειο αστικό κώδικα και υπέγραψε κονκορδάτο με τον πάπα Πίο Ζ’, σύμφωνα με το οποίο ενωνόταν και πάλι η εκκλησία με το κράτος, κάτω από τον έλεγχο της διοίκησης. Μετά απ’ όλ’ αυτά, στις 18 Μαΐου του 1804, η Γερουσία τον ανακήρυξε κληρονομικό αυτοκράτορα, με το όνομα Ναπολέων Α’.
Ένα δημοψήφισμα επικύρωσε την εκλογή: 3.500.000 «ναι» και μόλις 2.500 «όχι»! Στις 2 Δεκεμβρίου του 1804, στον επιβλητικό ναό της Παναγίας των Παρισίων, ο πάπας Πίος Ζ’ τον έστεψε και επίσημα αυτοκράτορα, σε μια από τις σπάνιες μετακινήσεις του έξω από την Αγία Έδρα. Η Ευρώπη υποκλίθηκε. Για δέκα χρόνια, ο Ναπολέων θα υπαγόρευε τους όρους του διεξάγοντας τους πολέμους «για τη διάδοση των επαναστατικών ιδεών», όπως έλεγε, για την κυριαρχία του, όπως ονειρευόταν.
Η στέψη του Ναπολέοντα Βοναπάρτη ως αυτοκράτορα, από τον ίδιο τον πάπα, επισφράγισε την είσοδο του στρατηγού στη λέσχη των εστεμμένων της Ευρώπης. Αυτοκράτορες και βασιλιάδες αναγκάστηκαν να υποκλιθούν αλλά κανένας τους δεν ανεχόταν τον παρείσακτο. Στις αρχές του 1805, οι συνεννοήσεις ανάμεσά τους οδήγησαν στον συνασπισμό Αγγλίας, Αυστρίας, Ρωσίας και Σουηδίας εναντίον της Γαλλίας. Την άνοιξη, ζήτησαν από τον Ναπολέοντα να εκκενώσει τη Μάλτα και την Αλεξάνδρεια. Αρνήθηκε. Τον Μάιο του 1805, άρχισε ο πόλεμος. Μια γοργή προέλαση των Γάλλων, οδήγησε τους Αυστριακούς σε βαριά ήττα, στην πόλη Ουλμ. Ο Ναπολέων μπήκε νικητής στη Βιέννη, ενώ ο αυστριακός στρατός υποχώρησε.
Τα πράγματα δεν πήγαν το ίδιο καλά και στη θάλασσα. Ο Ναπολέων είχε ναυπηγήσει στόλο που τον ένωσε με την ισπανική αρμάδα σκοπεύοντας να κάνει απόβαση στην Αγγλία. Όμως, στις 21 Οκτωβρίου του 1805, ο ενωμένος στόλος συναντήθηκε, στο ακρωτήριο Τράφαλγκαρ, με τον αγγλικό. Στη ναυμαχία που ακολούθησε, οι Εγγλέζοι τσάκισαν τους αντιπάλους τους, αν και σκοτώθηκε ο ναύαρχός τους Οράτιος Νέλσον (είχε γεννηθεί, το 1758).
Απτόητος ο Ναπολέων, αφού ξεκούρασε για λίγο τον στρατό του στη Βιέννη, προχώρησε στη σημερινή Τσεχία, όπου έσπευδαν οι δυνάμεις της Ρωσίας και της Αυστρίας. Οι Γάλλοι ανέβηκαν τον ποταμό Έλβα και στάθμευσαν κοντά στην πόλη Αούστερλιτς. Εκεί έφτασαν και οι αντίπαλοί του. Η σύγκρουση έγινε στις 2 Δεκεμβρίου του 1805, πρώτη επέτειο της στέψης του Ναπολέοντα. Αποκλήθηκε «μάχη των αυτοκρατόρων», καθώς σ’ αυτήν μετείχαν κι ο Φραγκίσκος Ιωσήφ Α’ της Αυστρίας με τον Αλέξανδρο Α’ της Ρωσίας. Αν και πιο λίγοι, οι Γάλλοι πέτυχαν μια από τις πιο μεγάλες νίκες στην ιστορία τους. Ρώσοι και Αυστριακοί διαλύθηκαν. Ακολούθησαν ραγδαίες εξελίξεις:
Στις 26 του Δεκεμβρίου, η Αυστρία υπέγραψε ειρήνη. Η Βαυαρία και η Βυρτεμβέργη μεταβλήθηκαν σε βασίλεια. Η Βενετία παραχωρήθηκε στους Ιταλούς. Το Τιρόλο στον βασιλιά της Βαυαρίας. Η Νεάπολη δόθηκε στον Ιωσήφ Βοναπάρτη και η Βαταυική δημοκρατία, αφού μετατράπηκε σε βασίλειο, στον Λουδοβίκο Βοναπάρτη, αδέρφια του Ναπολέοντα. Στις 6 Αυγούστου του 1806, ο Φραγκίσκος Ιωσήφ στερήθηκε τον τίτλο του αυτοκράτορα και της Γερμανίας, μένοντας μόνο της Αυστρίας. Δημιουργήθηκε η ομοσπονδία του Ρήνου, που περιέλαβε τα γερμανικά κράτη.
Στα 1806, χρονιά που παραγγέλθηκε η Αψίδα, το άστρο του Κορσικανού μεσουρανούσε. Η πορεία προς την αναπότρεπτη δύση θα ξεκινούσε ελάχιστα αργότερα, όταν αποφάσισε την εισβολή στη Ρωσία.
Από την εκστρατεία στη Ρωσία, στο Βατερλό
Προδότης ή απλά δειλός, ο μαρκήσιος Εμμανουήλ ντε Γκρουσί ήταν ο μοιραίος άνθρωπος, αυτός που ουσιαστικά έσκαψε τον λάκκο, μέσα στον οποίο έπεσε ο Ναπολέων Βοναπάρτης. Οι Βουρβόνοι τον αντάμειψαν αλλά τη δόξα στο Βατερλό την έκλεψε ο Άγγλος Ουέλινγκτον που θα είχε γι’ άλλη μια φορά νικηθεί, αν δεν υπήρχε ο Πρώσος Μπλίχερ. Από αιώνες, όμως, ο βρετανικός λέων έχει μάθει να βρυχάται κυρίως χάρη στη συνεισφορά τρίτων. Όσο για τον αυτοκράτορα, η δεκαετία την κυριαρχίας του στη γηραιά ήπειρο είχε λήξει άδοξα. Στα 1806, ο χάρτης της Ευρώπης απηχούσε τις επιθυμίες του Ναπολέοντα Βοναπάρτη που πια είχε στεφθεί αυτοκράτορας Ναπολέων Α’. Μόνον η προστατευμένη από τη θάλασσα Αγγλία έμενε αλώβητη. Ο Ναπολέων απαγόρευσε την εισαγωγή Αγγλικών προϊόντων στη Γαλλία και στις σύμμαχες χώρες.
Οι Άγγλοι απάντησαν με αποκλεισμό των λιμανιών που δε δέχονταν δικά τους είδη. Στα 1809, υποκίνησαν πόλεμο της Αυστρίας κατά των Γάλλων. Τον Οκτώβριο του 1810, ο Ναπολέων συγκρούστηκε με τον αυστριακό στρατό στην Ουλμ, κοντά στη Βιέννη. Τον νίκησε, όπως είχε συμβεί και το 1805, συλλαμβάνοντας 20.000 αιχμαλώτους. Μπήκε, θριαμβευτικά στην αυστριακή πρωτεύουσα κι υπαγόρευσε τους όρους του. Γι' άλλη μια φορά, η Ευρώπη αναγκάστηκε να υποκλιθεί μπροστά του. Ο τσάρος όμως Αλέξανδρος Α’ δεν υπάκουσε πιστά τις εντολές για τον αποκλεισμό των αγγλικών προϊόντων. Κατά τη συνήθειά του, ο Ναπολέων αποφάσισε να εκστρατεύσει εναντίον του. Η μεγάλη γαλλική στρατιά αριθμούσε 450.000 άνδρες, όταν ξεκίνησε εναντίον της Ρωσίας τον Ιούνιο του 1812.
Ο Ρώσος στρατάρχης, πρίγκιπας Μιχαήλ Κουτούζοφ (1745 - 1813), διέθετε 220.000 άνδρες και μιαν αχανή γη για να διαλέξει, πού θα δώσει τη μάχη του. Προτίμησε τη συστηματική υποχώρηση, ακολουθώντας την τακτική της «καμένης γης». Παράσερνε τον Ναπολέοντα όλο και πιο βαθιά στη Ρωσία, καίγοντας τα πάντα στο πέρασμά του. Για τους Γάλλους, ο ανεφοδιασμός γινόταν όλο και από πιο μακριά, όλο και πιο δύσκολα. Οι Ρώσοι στάθηκαν να πολεμήσουν, στις 17 Αυγούστου, έξω από το Σμόλενσκ. Νικήθηκαν.
Ο Ναπολέων μπήκε στην πόλη αλλά τη βρήκε αδειανή από κατοίκους. Προχώρησε στη Μόσχα, όπου ο Κουτούζοφ είχε σταθεί για να την υπερασπιστεί. Η μάχη κράτησε τρεις μέρες (5 - 7 Σεπτεμβρίου του 1812). Οι Γάλλοι νίκησαν με βαριές απώλειες. Μπήκαν στην πόλη και τη βρήκαν αδειανή και παραδομένη στις φλόγες. Ο Ναπολέων κατάλαβε πως έπρεπε να διασχίσει όλη τη χώρα, αν επέμενε να διαπραγματευτεί με τον τσάρο. Ο χειμώνας ερχόταν απειλητικός. Τα χιόνια ίσως να του έκλειναν τον δρόμο της επιστροφής. Το χειρότερο που μπορούσε να περιμένει, ήταν ένας χειμωνιάτικος αποκλεισμός στη Μόσχα. Στις 19 Οκτωβρίου, σήμανε αποχώρηση.
Μάλλον είχε αργήσει. Στη Ρωσία, ο χειμώνας έρχεται νωρίς κουβαλώντας μαζί του τα χιόνια. Η πορεία ήταν δύσκολη. Γινόταν βασανιστική καθώς οι Ρώσοι φαίνονταν αιφνιδιαστικά, χτυπούσαν κι αποχωρούσαν κάνοντας συστηματικό κλεφτοπόλεμο. Ένα μήνα αργότερα, οι Γάλλοι ελάχιστα θύμιζαν την περήφανη μεγάλη στρατιά που μπήκε στη Ρωσία το προηγούμενο καλοκαίρι. Αποδεκατισμένοι έφτασαν στον ποταμό Μπερεζίνα, πλωτό παραπόταμο του Δνείπερου με μήκος 630 χλμ. Ο Ναπολέων διέταξε να τον διαβούν στις 26 Νοεμβρίου του 1812. Καθώς οι κακοπαθημένοι Γάλλοι επιχειρούσαν να περάσουν το ποτάμι, ξέσπασε η ρωσική αντεπίθεση απ’ όλες τις μεριές.
Η μάχη κράτησε ως τις 29 του μήνα. Για τον Ναπολέοντα ήταν πανωλεθρία. Ο ίδιος σώθηκε κρυμμένος σε μια ταχυδρομική άμαξα. Από την άλλοτε μεγάλη στρατιά, μόλις 15.000 κατάφεραν να γλιτώσουν. Οι νεκροί στην αφιλόξενη ρωσική γη έφταναν τους 200.000, οι αιχμάλωτοι των Ρώσων τους 130.000 και οι λιποτάκτες τους 50.000. Η είδηση της καταστροφής έφερε τον ξεσηκωμό των υποταγμένων. Ρώσοι, Αυστριακοί, Πρώσοι, Σουηδοί και Άγγλοι συνασπίστηκαν γι’ άλλη μια φορά εναντίον του. Ο Ναπολέων μπόρεσε να συγκροτήσει νέο στρατό με 150.000 άνδρες.
Οι ενωμένοι αντίπαλοί του τον συνάντησαν με 276.000 άνδρες στη Λειψία, πρωτεύουσα της Σαξονίας. Η μάχη άρχισε στις 16 Οκτωβρίου του 1813. Στις 19, ο Ναπολέων είχε νικηθεί. Οι νικητές βάδισαν στη Γαλλία, μπήκαν στο Παρίσι και τον κήρυξαν έκπτωτο. Ανασύρθηκε από τα αζήτητα ο Λουδοβίκος ΙΗ’ (γεννήθηκε το 1755) και κάθισε στον θρόνο, ενώ, στις 28 Απριλίου του 1814, ο άλλοτε κυρίαρχος της Ευρώπης βρισκόταν στο νησί Έλβα, κοντά στις ιταλικές ακτές της Τοσκάνης, που του προσφέρθηκε να παίζει τον ηγεμόνα. Δεν θα έμενε για πολύ, εκεί.
Στη Βιέννη του 1815, το συνέδριο των 216 κρατικών αντιπροσωπειών συνέχιζε τις εργασίες του με την καθοδήγηση του Μέτερνιχ. Τα βράδια, έδιναν κι έπαιρναν οι χοροί, τα συμπόσια κι οι γιορτές για την απαλλαγή της Ευρώπης από τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη. Και, ξαφνικά, μια απρόσμενη είδηση ήρθε να ταράξει την ευδαιμονία: Την 1η Μαρτίου, ο Ναπολέων δραπέτευσε από το νησί Έλβα, αποβιβάστηκε στις Κάνες της Προβηγκίας και με 1100 άνδρες βάδισε για το Παρίσι. Όσο να φτάσει εκεί, οι άνδρες που τον ακολουθούσαν, είχαν γίνει 250.000. Μπήκε θριαμβευτικά στη γαλλική πρωτεύουσα, στις 29 Μαρτίου, και κατέλαβε τον θρόνο.
Έτσι απλά, ο αυτοκράτορας είχε επιστρέψει. Ξεκινούσε η περίοδος των «100 ημερών».
Με 130.000 άνδρες, προέλασε αστραπιαία στο Βέλγιο, νίκησε τους Πρώσους του στρατηγού Γκεμπάρντ Μπλίχερ (1742 - 1819) στο Λενιί, χτύπησε τους Άγγλους του «σιδερένιου δούκα» Αρθούρου του Ουέλινγκτον (1769 - 1852) στο Σεν Ζαν και τους διέλυσε. Το συνέδριο της Βιέννης κήρυξε τον Ναπολέοντα «εχθρό και ταραξία της ειρήνης του κόσμου» και διαλύθηκε στις 9 Ιουνίου του 1815. Ο Μπλίχερ κι ο Ουέλινγτον ανασυντάχθηκαν και κινήθηκαν με πρόθεση να ενωθούν και να χτυπήσουν τους Γάλλους. Ο Ναπολέων προσπάθησε να τους προλάβει.
Έστειλε τον στρατηγό του μαρκήσιο Εμμανουήλ ντε Γκρουσί (1766 - 1847) να εμπλακεί σε μάχη με τους Πρώσους κι ο ίδιος, με τον ήρωα στρατηγό Μιχαήλ Νέι (δούκα του Έλινγκεν και πρίγκιπα Μόσκοβα, 1760 - 1815) βάδισε κατά των Άγγλων, τους βρήκε στην κωμόπολη του Βατερλό και τους χτύπησε. Η μάχη κράτησε όλη μέρα και, προς το βράδυ, φάνηκε να κλίνει υπέρ του Ναπολέοντα.
Ο Γκρουσί συνάντησε στο δρόμο του τους Πρώσους αλλ’ απέφυγε να δώσει μάχη. Ο Μπλίχερ κατάλαβε τι συνέβαινε, προσπέρασε τους Γάλλους και όσο πιο γρήγορα μπορούσε, κατευθύνθηκε προς το Βατερλό. Έφτασε εκεί στις 7 το απόγευμα και μπήκε αμέσως στη μάχη. Οι Γάλλοι βρέθηκαν στη μέση. Ο Ουέλινγκτον διέταξε αντεπίθεση. Ο Ναπολέων δεν είχε καμιά τύχη. Νικήθηκε. Ήταν 18 Ιουνίου του 1815. Στο πεδίο της μάχης, 25.000 Γάλλοι κείτονταν νεκροί. Ο ηρωικός στρατηγός Νέι, που άφησε τις τιμές της αυλής για ν’ ακολουθήσει τον Βοναπάρτη, πιάστηκε αιχμάλωτος.
Τον τουφέκισαν ως προδότη, αν και ένας θρύλος τον θέλει να δραπέτευσε στην Αμερική, όπου πέθανε το 1846. Ο Γκρουσί τιμήθηκε για τη στάση του. Έζησε ως το 1847. Οι νικητές βάδισαν στη Γαλλία και κατέλαβαν το Παρίσι, όπου για μια ακόμα φορά παλινόρθωσαν τον Λουδοβίκο ΙΗ’ που βασίλευσε απολυταρχικά ως το θάνατό του, το 1824. Ο Ουέλινγκτον γνώρισε τη δόξα του θριαμβευτή, ονομάστηκε «πρίγκιπας του Βατερλό» κι έμεινε στο Παρίσι ως αρχηγός του στρατού κατοχής ως το 1818, οπότε παραιτήθηκε για ν’ ασχοληθεί με την πολιτική. Έγινε διαδοχικά υφυπουργός, υπουργός και πρωθυπουργός της Αγγλίας.
Ο Ναπολέων, τη νύχτα της μάχης του Βατερλό, μπήκε επικεφαλής της φρουράς του, διέσπασε τις εχθρικές γραμμές και κατάφερε να ξεφύγει. Μεσάνυχτα, 20 Ιουνίου, έφτασε στο Παρίσι. Πέρασε κρυφά κι αθόρυβα. Ξεσηκωμένος από τους μοναρχικούς, ο λαός ζητούσε τον θάνατό του. Σκέφτηκε να παραιτηθεί υπέρ του γιου του. Όμως, οι Πρώσοι συνέχιζαν την προέλαση προς τη γαλλική πρωτεύουσα με σκοπό να τον συλλάβουν και να τον εκτελέσουν. Ο έμπιστός του υπουργός της αστυνομίας Ιωσήφ Φουσέ (1759 - 1820), που παλιά είχε πρωτοστατήσει στην καταδίκη του βασιλιά, τον είχε προδώσει. Τώρα, εργαζόταν για την παλινόρθωση των Βουρβόνων.
Μερικοί πιστοί του φίλοι τον έπεισαν να κατέβει στο λιμάνι του Ροσφόρ. Δυο πλοία περίμεναν εκεί, να τον μεταφέρουν στην Αμερική. Με χίλιες προφυλάξεις, κατάφερε να φτάσει ως τα πλοία, στις 20 Ιουλίου. Ήταν αργά. Οι Άγγλοι κάτι υποψιάζονταν και καιροφυλακτούσαν. Ο Ναπολέων έγραψε στον αντιβασιλιά και διάδοχο της Αγγλίας, ζητώντας του φιλοξενία. Παραδόθηκε στο αγγλικό πολεμικό Βελλερεφόντης, που τον οδήγησε στο Πλίμουθ. Εκεί, του ανακοινώθηκε πως ήταν «αιχμάλωτος της Ευρώπης» και εξοριζόταν ισόβια στο νησί της Αγίας Ελένης, ένα βράχο καταμεσής στον Νότιο Ατλαντικό.
Αρχές Αυγούστου του 1815, τον έβαλαν στο καράβι. Γεμάτο ταλαιπωρίες το ταξίδι κράτησε εβδομήντα ημέρες. Στις 16 Οκτωβρίου του 1815, ο άλλοτε πανίσχυρος αυτοκράτορας αποβιβάστηκε στην Αγία Ελένη κι εγκαταστάθηκε σ’ ένα σπίτι που του παραχωρήθηκε. Είχε μαζί του τρεις αξιωματικούς, ένα γιατρό και δώδεκα υπηρέτες. Είχε, όμως, κι έναν βάναυσο κυβερνήτη του νησιού, που ευχαριστιόταν να δημιουργεί προβλήματα στον αιχμάλωτό του. Έζησε άλλα πεντέμισι χρόνια υπαγορεύοντας τα απομνημονεύματά του. Πέθανε στις 5 Μαΐου του 1821, σε ηλικία 52 χρόνων. Η εντυπωσιακή του πορεία είχε στοιχίσει στην Ευρώπη περίπου 4.000.000 νεκρούς. Από αυτούς, οι 1.700.000 ήταν Γάλλοι.
Η Σύγκρουση που Έκρινε την Τύχη της Ευρώπης
Η μάχη του Βατερλώ δικαιολογημένα διεκδικεί τον τίτλο του κύκνειου άσματος του Ναπολέοντα. Μετά από δεκαετίες αδιάκοπων πολέμων και εκστρατειών που τον οδήγησαν έως τις εσχατιές της Ευρώπης, ο Γάλλος αυτοκράτορας γνώρισε τη Νέμεση, υποτιμώντας τις ικανότητες των αντιπάλων του, καθώς και τη σωματική και ψυχική φθορά που είχε υποστεί ο ίδιος.
Μετά την ήττα του Γαλλικού Στρατού στη Λειψία και την κατάληψη του Παρισιού από τη Συμμαχία της Πρωσσίας, της Ρωσίας, της Μεγάλης Βρετανίας και της Αυστρίας, ο Ναπολέων, αδιαμφισβήτητος κυρίαρχος της Ευρώπης από το 1803 έως τότε, υποχρεώθηκε να παραιτηθεί στις 6 Απριλίου 1814. Οι Eυρωπαϊκές δυνάμεις τον εξόρισαν στη νήσο Ελβα και παλινόρθωσαν στον θρόνο της Γαλλίας τον Βουρβώνο Λουδοβίκο ΙΗ’. Τον Σεπτέμβριο του 1814 άρχισε το Συνέδριο της Βιέννης με παρόντες τους εκπροσώπους όλων των ευρωπαϊκών δυνάμεων, προκειμένου να διαμορφώσουν τη νέα Eυρωπαϊκή πολιτική τάξη μετά την ήττα της Γαλλίας.
Η Γαλλία αγόρασε την Κορσική από την Τζένοβα, στα 1768. Τη χρονιά αυτή, στην πρωτεύουσα του νησιού, Αιάκειο, η οικογένεια του δικηγόρου Καρόλου Βοναπάρτη και της Λετίτσιας Ραμολίνο απέκτησε το πρώτο της παιδί, τον Ιωσήφ. Την επόμενη, στις 15 Αυγούστου του 1769, η οικογένεια απέκτησε και δεύτερο γιο, τον Ναπολέοντα. Στα χρόνια που ακολούθησαν, ο Κάρολος Βοναπάρτης απόκτησε άλλα έξι παιδιά αλλά πέθανε νωρίς αφήνοντας τη Λετίτσια να τα βγάλει πέρα μόνη με τη φτώχεια της. Τα βάρη έπεσαν στις άγουρες πλάτες των δυο πρώτων αγοριών της οικογένειας.
Παρ’ όλ’ αυτά, ο Ναπολέων κατόρθωσε να σπουδάσει τη στρατιωτική τέχνη και μαθηματικά. Οι επαναστατικές ιδέες τον συνεπήραν. Ήταν λοχαγός του πυροβολικού στη μάχη της Τουλόν, όπου διέπρεψε κατά των Εγγλέζων και των μοναρχικών, το 1793. Και υποστράτηγος, το 1794, στην εκστρατεία κατά της Ιταλίας. Τη χρονιά αυτή, έπεσε σε δυσμένεια, καθώς θεωρήθηκε οπαδός του Ροβεσπιέρου που εκτελέστηκε στην γκιλοτίνα. Η πτώση του Ροβεσπιέρου χαιρετίστηκε ως νίκη των μετριοπαθών εναντίον της τρομοκρατίας.
Η φορά των γεγονότων οδηγούσε τη Γαλλική επανάσταση στη δημιουργία δυο κέντρων εξουσίας:
Τη βουλή των 500 (συνέχεια της συμβατικής συνέλευσης) και το συμβούλιο των γερόντων (μια γερουσία με 250 μέλη που καθένα θα ’χε ηλικία από 40 χρόνων και πάνω).Τα δυο συμβούλια θα εξέλεγαν ένα πενταμελές Διευθυντήριο. Το νέο σύνταγμα ήταν έτοιμο στις 22 Αυγούστου του 1795 και ουσιαστικά παρέδιδε την εξουσία στους αστούς, καθώς δικαίωμα ψήφου δεν είχαν οι άποροι και οι αγράμματοι. Οι βασιλόφρονες άρπαξαν την ευκαιρία κι οργάνωσαν πραξικόπημα, με σκοπό ν’ ανατρέψουν την εξουσία και να επαναφέρουν τη μοναρχία.
Όμως, στις 5 Οκτωβρίου του 1795, ο πια στρατηγός, Ναπολέων Βοναπάρτης, τους διέλυσε βάζοντας υποθήκη για τη μελλοντική του επικράτηση. Επιτέλους, η συμβατική συνέλευση παρέδωσε την εξουσία στις 26 Οκτωβρίου του 1795. Στις 27, άρχιζε η ζωή του πενταμελούς Διευθυντηρίου, που θα διαρκούσε τέσσερα χρόνια. Ο Ναπολέων είχε κερδίσει στο πεδίο της μάχης την εμπιστοσύνη τους. Το 1796, τον διόρισαν αρχηγό στρατιάς. Στις 9 Μαρτίου, παντρεύτηκε την Ιωσηφίνα, χήρα ενός στρατηγού, κι έφυγε στην Ιταλία.
Η εποχή του Διευθυντηρίου ήταν μια συνεχής πορεία προς τα δεξιά, μέσα από προσπάθειες για την ανόρθωση της κλονισμένης οικονομίας και για ισορροπία ανάμεσα στην αριστερά των αβράκωτων και Ιακωβίνων από τη μια και στους μοναρχικούς από την άλλη. Η εξεζητημένη συμπεριφορά των νεόπλουτων αστών, η κερδοσκοπία και η ανηθικότητα ξανάφεραν τους επαναστάτες στο προσκήνιο. Οι Ιακωβίνοι επικράτησαν, το 1798, οι εκλογές ακυρώθηκαν, οι νέες έδωσαν πάλι τη νίκη στην αριστερά κι ο καιρός περνούσε με ακυρώσεις κι επαναλήψεις, στρώνοντας τον δρόμο στον στρατηγό Ναπολέοντα Βοναπάρτη που, όλα αυτά τα χρόνια ετοίμαζε τη δική του ώρα.
Στην Ιταλία, μέσα σε δέκα μέρες (13 - 22 Απριλίου 1796), νίκησε διαδοχικά στο Μοντενότε, στο Μιλέσιμο και στο Μοντόβι. Ξανανίκησε τον Αύγουστο, στο Κοντιλιόνε, και τον Ιανουάριο του 1797 στο Ρίβολι. Γύρισε θριαμβευτής και λαοφιλής στο Παρίσι. Ο δρόμος ήταν ανοιχτός για τα σχέδιά του, καθώς το Διευθυντήριο έφθινε. Τα επόμενα δυο χρόνια έκανε την περίφημη εκστρατεία στην Αίγυπτο, νίκησε στη μάχη των Πυραμίδων στις 21 Ιουλίου του 1798 και, στις 9 Οκτωβρίου του 1799, γύρισε στο Παρίσι, λαοπρόβλητος στρατηλάτης, έτοιμος να διαδεχτεί το ετοιμοθάνατο Διευθυντήριο.
Η ευκαιρία του δόθηκε ένα μήνα αργότερα, στις 18 Μπριμέρ (18 Ομιχλώδους) ή 9 Νοεμβρίου του 1799, όταν η Γερουσία συνεδρίασε στον Κεραμικό. Θέμα της συνεδρίασης ήταν η μεταφορά του νομοθετικού σώματος στο Σεν Κλου. Αντί γι’ αυτό, συζητήθηκε η πορεία της κατάστασης, ο Ναπολέων εκφώνησε ένα δριμύ κατηγορώ κατά των διοικούντων και η ολομέλεια κατάργησε το Διευθυντήριο και διόρισε τρεις υπάτους, ανάμεσα στους οποίους και ο Ναπολέων. Ήταν το «πραξικόπημα της 18 Μπριμέρ», όπως ονομάστηκε.
Τρεις μήνες αργότερα, στις 19 Φεβρουαρίου του 1800, ο Ναπολέων απαλλάχθηκε από τους άλλους και αυτοαναγορεύτηκε πρώτος ύπατος της Γαλλίας. Έπειτα από δυόμισι χρόνια και μετά τις συνθήκες της Λινεβίλ και της Αμιέν, με τις οποίες κατόρθωσε να ειρηνεύσει την Ευρώπη, η Γερουσία τον ονόμασε ισόβιο ύπατο (2 Αυγούστου του 1802). Κυβέρνησε δεσποτικά, ανελεύθερα και σαν απόλυτος μονάρχης.
Επανέφερε τη δουλεία στις αποικίες αλλά προχώρησε και σε μέτρα ανακούφισης και αναδιοργάνωσης του κράτους, με πρώτη τη χορήγηση αμνηστίας στους πολιτικούς προγραμμένους. Ουσιαστικά, έστησε από την αρχή την Τράπεζα της Γαλλίας, καθιέρωσε νέο οικονομικό σύστημα, εφάρμοσε τον περίφημο ναπολεόντειο αστικό κώδικα και υπέγραψε κονκορδάτο με τον πάπα Πίο Ζ’, σύμφωνα με το οποίο ενωνόταν και πάλι η εκκλησία με το κράτος, κάτω από τον έλεγχο της διοίκησης. Μετά απ’ όλ’ αυτά, στις 18 Μαΐου του 1804, η Γερουσία τον ανακήρυξε κληρονομικό αυτοκράτορα, με το όνομα Ναπολέων Α’.
Ένα δημοψήφισμα επικύρωσε την εκλογή: 3.500.000 «ναι» και μόλις 2.500 «όχι»! Στις 2 Δεκεμβρίου του 1804, στον επιβλητικό ναό της Παναγίας των Παρισίων, ο πάπας Πίος Ζ’ τον έστεψε και επίσημα αυτοκράτορα, σε μια από τις σπάνιες μετακινήσεις του έξω από την Αγία Έδρα. Η Ευρώπη υποκλίθηκε. Για δέκα χρόνια, ο Ναπολέων θα υπαγόρευε τους όρους του διεξάγοντας τους πολέμους «για τη διάδοση των επαναστατικών ιδεών», όπως έλεγε, για την κυριαρχία του, όπως ονειρευόταν.
Η στέψη του Ναπολέοντα Βοναπάρτη ως αυτοκράτορα, από τον ίδιο τον πάπα, επισφράγισε την είσοδο του στρατηγού στη λέσχη των εστεμμένων της Ευρώπης. Αυτοκράτορες και βασιλιάδες αναγκάστηκαν να υποκλιθούν αλλά κανένας τους δεν ανεχόταν τον παρείσακτο. Στις αρχές του 1805, οι συνεννοήσεις ανάμεσά τους οδήγησαν στον συνασπισμό Αγγλίας, Αυστρίας, Ρωσίας και Σουηδίας εναντίον της Γαλλίας. Την άνοιξη, ζήτησαν από τον Ναπολέοντα να εκκενώσει τη Μάλτα και την Αλεξάνδρεια. Αρνήθηκε. Τον Μάιο του 1805, άρχισε ο πόλεμος. Μια γοργή προέλαση των Γάλλων, οδήγησε τους Αυστριακούς σε βαριά ήττα, στην πόλη Ουλμ. Ο Ναπολέων μπήκε νικητής στη Βιέννη, ενώ ο αυστριακός στρατός υποχώρησε.
Τα πράγματα δεν πήγαν το ίδιο καλά και στη θάλασσα. Ο Ναπολέων είχε ναυπηγήσει στόλο που τον ένωσε με την ισπανική αρμάδα σκοπεύοντας να κάνει απόβαση στην Αγγλία. Όμως, στις 21 Οκτωβρίου του 1805, ο ενωμένος στόλος συναντήθηκε, στο ακρωτήριο Τράφαλγκαρ, με τον αγγλικό. Στη ναυμαχία που ακολούθησε, οι Εγγλέζοι τσάκισαν τους αντιπάλους τους, αν και σκοτώθηκε ο ναύαρχός τους Οράτιος Νέλσον (είχε γεννηθεί, το 1758).
Απτόητος ο Ναπολέων, αφού ξεκούρασε για λίγο τον στρατό του στη Βιέννη, προχώρησε στη σημερινή Τσεχία, όπου έσπευδαν οι δυνάμεις της Ρωσίας και της Αυστρίας. Οι Γάλλοι ανέβηκαν τον ποταμό Έλβα και στάθμευσαν κοντά στην πόλη Αούστερλιτς. Εκεί έφτασαν και οι αντίπαλοί του. Η σύγκρουση έγινε στις 2 Δεκεμβρίου του 1805, πρώτη επέτειο της στέψης του Ναπολέοντα. Αποκλήθηκε «μάχη των αυτοκρατόρων», καθώς σ’ αυτήν μετείχαν κι ο Φραγκίσκος Ιωσήφ Α’ της Αυστρίας με τον Αλέξανδρο Α’ της Ρωσίας. Αν και πιο λίγοι, οι Γάλλοι πέτυχαν μια από τις πιο μεγάλες νίκες στην ιστορία τους. Ρώσοι και Αυστριακοί διαλύθηκαν. Ακολούθησαν ραγδαίες εξελίξεις:
Στις 26 του Δεκεμβρίου, η Αυστρία υπέγραψε ειρήνη. Η Βαυαρία και η Βυρτεμβέργη μεταβλήθηκαν σε βασίλεια. Η Βενετία παραχωρήθηκε στους Ιταλούς. Το Τιρόλο στον βασιλιά της Βαυαρίας. Η Νεάπολη δόθηκε στον Ιωσήφ Βοναπάρτη και η Βαταυική δημοκρατία, αφού μετατράπηκε σε βασίλειο, στον Λουδοβίκο Βοναπάρτη, αδέρφια του Ναπολέοντα. Στις 6 Αυγούστου του 1806, ο Φραγκίσκος Ιωσήφ στερήθηκε τον τίτλο του αυτοκράτορα και της Γερμανίας, μένοντας μόνο της Αυστρίας. Δημιουργήθηκε η ομοσπονδία του Ρήνου, που περιέλαβε τα γερμανικά κράτη.
Στα 1806, χρονιά που παραγγέλθηκε η Αψίδα, το άστρο του Κορσικανού μεσουρανούσε. Η πορεία προς την αναπότρεπτη δύση θα ξεκινούσε ελάχιστα αργότερα, όταν αποφάσισε την εισβολή στη Ρωσία.
Από την εκστρατεία στη Ρωσία, στο Βατερλό
Προδότης ή απλά δειλός, ο μαρκήσιος Εμμανουήλ ντε Γκρουσί ήταν ο μοιραίος άνθρωπος, αυτός που ουσιαστικά έσκαψε τον λάκκο, μέσα στον οποίο έπεσε ο Ναπολέων Βοναπάρτης. Οι Βουρβόνοι τον αντάμειψαν αλλά τη δόξα στο Βατερλό την έκλεψε ο Άγγλος Ουέλινγκτον που θα είχε γι’ άλλη μια φορά νικηθεί, αν δεν υπήρχε ο Πρώσος Μπλίχερ. Από αιώνες, όμως, ο βρετανικός λέων έχει μάθει να βρυχάται κυρίως χάρη στη συνεισφορά τρίτων. Όσο για τον αυτοκράτορα, η δεκαετία την κυριαρχίας του στη γηραιά ήπειρο είχε λήξει άδοξα. Στα 1806, ο χάρτης της Ευρώπης απηχούσε τις επιθυμίες του Ναπολέοντα Βοναπάρτη που πια είχε στεφθεί αυτοκράτορας Ναπολέων Α’. Μόνον η προστατευμένη από τη θάλασσα Αγγλία έμενε αλώβητη. Ο Ναπολέων απαγόρευσε την εισαγωγή Αγγλικών προϊόντων στη Γαλλία και στις σύμμαχες χώρες.
Οι Άγγλοι απάντησαν με αποκλεισμό των λιμανιών που δε δέχονταν δικά τους είδη. Στα 1809, υποκίνησαν πόλεμο της Αυστρίας κατά των Γάλλων. Τον Οκτώβριο του 1810, ο Ναπολέων συγκρούστηκε με τον αυστριακό στρατό στην Ουλμ, κοντά στη Βιέννη. Τον νίκησε, όπως είχε συμβεί και το 1805, συλλαμβάνοντας 20.000 αιχμαλώτους. Μπήκε, θριαμβευτικά στην αυστριακή πρωτεύουσα κι υπαγόρευσε τους όρους του. Γι' άλλη μια φορά, η Ευρώπη αναγκάστηκε να υποκλιθεί μπροστά του. Ο τσάρος όμως Αλέξανδρος Α’ δεν υπάκουσε πιστά τις εντολές για τον αποκλεισμό των αγγλικών προϊόντων. Κατά τη συνήθειά του, ο Ναπολέων αποφάσισε να εκστρατεύσει εναντίον του. Η μεγάλη γαλλική στρατιά αριθμούσε 450.000 άνδρες, όταν ξεκίνησε εναντίον της Ρωσίας τον Ιούνιο του 1812.
Ο Ρώσος στρατάρχης, πρίγκιπας Μιχαήλ Κουτούζοφ (1745 - 1813), διέθετε 220.000 άνδρες και μιαν αχανή γη για να διαλέξει, πού θα δώσει τη μάχη του. Προτίμησε τη συστηματική υποχώρηση, ακολουθώντας την τακτική της «καμένης γης». Παράσερνε τον Ναπολέοντα όλο και πιο βαθιά στη Ρωσία, καίγοντας τα πάντα στο πέρασμά του. Για τους Γάλλους, ο ανεφοδιασμός γινόταν όλο και από πιο μακριά, όλο και πιο δύσκολα. Οι Ρώσοι στάθηκαν να πολεμήσουν, στις 17 Αυγούστου, έξω από το Σμόλενσκ. Νικήθηκαν.
Ο Ναπολέων μπήκε στην πόλη αλλά τη βρήκε αδειανή από κατοίκους. Προχώρησε στη Μόσχα, όπου ο Κουτούζοφ είχε σταθεί για να την υπερασπιστεί. Η μάχη κράτησε τρεις μέρες (5 - 7 Σεπτεμβρίου του 1812). Οι Γάλλοι νίκησαν με βαριές απώλειες. Μπήκαν στην πόλη και τη βρήκαν αδειανή και παραδομένη στις φλόγες. Ο Ναπολέων κατάλαβε πως έπρεπε να διασχίσει όλη τη χώρα, αν επέμενε να διαπραγματευτεί με τον τσάρο. Ο χειμώνας ερχόταν απειλητικός. Τα χιόνια ίσως να του έκλειναν τον δρόμο της επιστροφής. Το χειρότερο που μπορούσε να περιμένει, ήταν ένας χειμωνιάτικος αποκλεισμός στη Μόσχα. Στις 19 Οκτωβρίου, σήμανε αποχώρηση.
Μάλλον είχε αργήσει. Στη Ρωσία, ο χειμώνας έρχεται νωρίς κουβαλώντας μαζί του τα χιόνια. Η πορεία ήταν δύσκολη. Γινόταν βασανιστική καθώς οι Ρώσοι φαίνονταν αιφνιδιαστικά, χτυπούσαν κι αποχωρούσαν κάνοντας συστηματικό κλεφτοπόλεμο. Ένα μήνα αργότερα, οι Γάλλοι ελάχιστα θύμιζαν την περήφανη μεγάλη στρατιά που μπήκε στη Ρωσία το προηγούμενο καλοκαίρι. Αποδεκατισμένοι έφτασαν στον ποταμό Μπερεζίνα, πλωτό παραπόταμο του Δνείπερου με μήκος 630 χλμ. Ο Ναπολέων διέταξε να τον διαβούν στις 26 Νοεμβρίου του 1812. Καθώς οι κακοπαθημένοι Γάλλοι επιχειρούσαν να περάσουν το ποτάμι, ξέσπασε η ρωσική αντεπίθεση απ’ όλες τις μεριές.
Η μάχη κράτησε ως τις 29 του μήνα. Για τον Ναπολέοντα ήταν πανωλεθρία. Ο ίδιος σώθηκε κρυμμένος σε μια ταχυδρομική άμαξα. Από την άλλοτε μεγάλη στρατιά, μόλις 15.000 κατάφεραν να γλιτώσουν. Οι νεκροί στην αφιλόξενη ρωσική γη έφταναν τους 200.000, οι αιχμάλωτοι των Ρώσων τους 130.000 και οι λιποτάκτες τους 50.000. Η είδηση της καταστροφής έφερε τον ξεσηκωμό των υποταγμένων. Ρώσοι, Αυστριακοί, Πρώσοι, Σουηδοί και Άγγλοι συνασπίστηκαν γι’ άλλη μια φορά εναντίον του. Ο Ναπολέων μπόρεσε να συγκροτήσει νέο στρατό με 150.000 άνδρες.
Οι ενωμένοι αντίπαλοί του τον συνάντησαν με 276.000 άνδρες στη Λειψία, πρωτεύουσα της Σαξονίας. Η μάχη άρχισε στις 16 Οκτωβρίου του 1813. Στις 19, ο Ναπολέων είχε νικηθεί. Οι νικητές βάδισαν στη Γαλλία, μπήκαν στο Παρίσι και τον κήρυξαν έκπτωτο. Ανασύρθηκε από τα αζήτητα ο Λουδοβίκος ΙΗ’ (γεννήθηκε το 1755) και κάθισε στον θρόνο, ενώ, στις 28 Απριλίου του 1814, ο άλλοτε κυρίαρχος της Ευρώπης βρισκόταν στο νησί Έλβα, κοντά στις ιταλικές ακτές της Τοσκάνης, που του προσφέρθηκε να παίζει τον ηγεμόνα. Δεν θα έμενε για πολύ, εκεί.
Στη Βιέννη του 1815, το συνέδριο των 216 κρατικών αντιπροσωπειών συνέχιζε τις εργασίες του με την καθοδήγηση του Μέτερνιχ. Τα βράδια, έδιναν κι έπαιρναν οι χοροί, τα συμπόσια κι οι γιορτές για την απαλλαγή της Ευρώπης από τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη. Και, ξαφνικά, μια απρόσμενη είδηση ήρθε να ταράξει την ευδαιμονία: Την 1η Μαρτίου, ο Ναπολέων δραπέτευσε από το νησί Έλβα, αποβιβάστηκε στις Κάνες της Προβηγκίας και με 1100 άνδρες βάδισε για το Παρίσι. Όσο να φτάσει εκεί, οι άνδρες που τον ακολουθούσαν, είχαν γίνει 250.000. Μπήκε θριαμβευτικά στη γαλλική πρωτεύουσα, στις 29 Μαρτίου, και κατέλαβε τον θρόνο.
Έτσι απλά, ο αυτοκράτορας είχε επιστρέψει. Ξεκινούσε η περίοδος των «100 ημερών».
Με 130.000 άνδρες, προέλασε αστραπιαία στο Βέλγιο, νίκησε τους Πρώσους του στρατηγού Γκεμπάρντ Μπλίχερ (1742 - 1819) στο Λενιί, χτύπησε τους Άγγλους του «σιδερένιου δούκα» Αρθούρου του Ουέλινγκτον (1769 - 1852) στο Σεν Ζαν και τους διέλυσε. Το συνέδριο της Βιέννης κήρυξε τον Ναπολέοντα «εχθρό και ταραξία της ειρήνης του κόσμου» και διαλύθηκε στις 9 Ιουνίου του 1815. Ο Μπλίχερ κι ο Ουέλινγτον ανασυντάχθηκαν και κινήθηκαν με πρόθεση να ενωθούν και να χτυπήσουν τους Γάλλους. Ο Ναπολέων προσπάθησε να τους προλάβει.
Έστειλε τον στρατηγό του μαρκήσιο Εμμανουήλ ντε Γκρουσί (1766 - 1847) να εμπλακεί σε μάχη με τους Πρώσους κι ο ίδιος, με τον ήρωα στρατηγό Μιχαήλ Νέι (δούκα του Έλινγκεν και πρίγκιπα Μόσκοβα, 1760 - 1815) βάδισε κατά των Άγγλων, τους βρήκε στην κωμόπολη του Βατερλό και τους χτύπησε. Η μάχη κράτησε όλη μέρα και, προς το βράδυ, φάνηκε να κλίνει υπέρ του Ναπολέοντα.
Ο Γκρουσί συνάντησε στο δρόμο του τους Πρώσους αλλ’ απέφυγε να δώσει μάχη. Ο Μπλίχερ κατάλαβε τι συνέβαινε, προσπέρασε τους Γάλλους και όσο πιο γρήγορα μπορούσε, κατευθύνθηκε προς το Βατερλό. Έφτασε εκεί στις 7 το απόγευμα και μπήκε αμέσως στη μάχη. Οι Γάλλοι βρέθηκαν στη μέση. Ο Ουέλινγκτον διέταξε αντεπίθεση. Ο Ναπολέων δεν είχε καμιά τύχη. Νικήθηκε. Ήταν 18 Ιουνίου του 1815. Στο πεδίο της μάχης, 25.000 Γάλλοι κείτονταν νεκροί. Ο ηρωικός στρατηγός Νέι, που άφησε τις τιμές της αυλής για ν’ ακολουθήσει τον Βοναπάρτη, πιάστηκε αιχμάλωτος.
Τον τουφέκισαν ως προδότη, αν και ένας θρύλος τον θέλει να δραπέτευσε στην Αμερική, όπου πέθανε το 1846. Ο Γκρουσί τιμήθηκε για τη στάση του. Έζησε ως το 1847. Οι νικητές βάδισαν στη Γαλλία και κατέλαβαν το Παρίσι, όπου για μια ακόμα φορά παλινόρθωσαν τον Λουδοβίκο ΙΗ’ που βασίλευσε απολυταρχικά ως το θάνατό του, το 1824. Ο Ουέλινγκτον γνώρισε τη δόξα του θριαμβευτή, ονομάστηκε «πρίγκιπας του Βατερλό» κι έμεινε στο Παρίσι ως αρχηγός του στρατού κατοχής ως το 1818, οπότε παραιτήθηκε για ν’ ασχοληθεί με την πολιτική. Έγινε διαδοχικά υφυπουργός, υπουργός και πρωθυπουργός της Αγγλίας.
Ο Ναπολέων, τη νύχτα της μάχης του Βατερλό, μπήκε επικεφαλής της φρουράς του, διέσπασε τις εχθρικές γραμμές και κατάφερε να ξεφύγει. Μεσάνυχτα, 20 Ιουνίου, έφτασε στο Παρίσι. Πέρασε κρυφά κι αθόρυβα. Ξεσηκωμένος από τους μοναρχικούς, ο λαός ζητούσε τον θάνατό του. Σκέφτηκε να παραιτηθεί υπέρ του γιου του. Όμως, οι Πρώσοι συνέχιζαν την προέλαση προς τη γαλλική πρωτεύουσα με σκοπό να τον συλλάβουν και να τον εκτελέσουν. Ο έμπιστός του υπουργός της αστυνομίας Ιωσήφ Φουσέ (1759 - 1820), που παλιά είχε πρωτοστατήσει στην καταδίκη του βασιλιά, τον είχε προδώσει. Τώρα, εργαζόταν για την παλινόρθωση των Βουρβόνων.
Μερικοί πιστοί του φίλοι τον έπεισαν να κατέβει στο λιμάνι του Ροσφόρ. Δυο πλοία περίμεναν εκεί, να τον μεταφέρουν στην Αμερική. Με χίλιες προφυλάξεις, κατάφερε να φτάσει ως τα πλοία, στις 20 Ιουλίου. Ήταν αργά. Οι Άγγλοι κάτι υποψιάζονταν και καιροφυλακτούσαν. Ο Ναπολέων έγραψε στον αντιβασιλιά και διάδοχο της Αγγλίας, ζητώντας του φιλοξενία. Παραδόθηκε στο αγγλικό πολεμικό Βελλερεφόντης, που τον οδήγησε στο Πλίμουθ. Εκεί, του ανακοινώθηκε πως ήταν «αιχμάλωτος της Ευρώπης» και εξοριζόταν ισόβια στο νησί της Αγίας Ελένης, ένα βράχο καταμεσής στον Νότιο Ατλαντικό.
Αρχές Αυγούστου του 1815, τον έβαλαν στο καράβι. Γεμάτο ταλαιπωρίες το ταξίδι κράτησε εβδομήντα ημέρες. Στις 16 Οκτωβρίου του 1815, ο άλλοτε πανίσχυρος αυτοκράτορας αποβιβάστηκε στην Αγία Ελένη κι εγκαταστάθηκε σ’ ένα σπίτι που του παραχωρήθηκε. Είχε μαζί του τρεις αξιωματικούς, ένα γιατρό και δώδεκα υπηρέτες. Είχε, όμως, κι έναν βάναυσο κυβερνήτη του νησιού, που ευχαριστιόταν να δημιουργεί προβλήματα στον αιχμάλωτό του. Έζησε άλλα πεντέμισι χρόνια υπαγορεύοντας τα απομνημονεύματά του. Πέθανε στις 5 Μαΐου του 1821, σε ηλικία 52 χρόνων. Η εντυπωσιακή του πορεία είχε στοιχίσει στην Ευρώπη περίπου 4.000.000 νεκρούς. Από αυτούς, οι 1.700.000 ήταν Γάλλοι.
Η Σύγκρουση που Έκρινε την Τύχη της Ευρώπης
Η μάχη του Βατερλώ δικαιολογημένα διεκδικεί τον τίτλο του κύκνειου άσματος του Ναπολέοντα. Μετά από δεκαετίες αδιάκοπων πολέμων και εκστρατειών που τον οδήγησαν έως τις εσχατιές της Ευρώπης, ο Γάλλος αυτοκράτορας γνώρισε τη Νέμεση, υποτιμώντας τις ικανότητες των αντιπάλων του, καθώς και τη σωματική και ψυχική φθορά που είχε υποστεί ο ίδιος.
Μετά την ήττα του Γαλλικού Στρατού στη Λειψία και την κατάληψη του Παρισιού από τη Συμμαχία της Πρωσσίας, της Ρωσίας, της Μεγάλης Βρετανίας και της Αυστρίας, ο Ναπολέων, αδιαμφισβήτητος κυρίαρχος της Ευρώπης από το 1803 έως τότε, υποχρεώθηκε να παραιτηθεί στις 6 Απριλίου 1814. Οι Eυρωπαϊκές δυνάμεις τον εξόρισαν στη νήσο Ελβα και παλινόρθωσαν στον θρόνο της Γαλλίας τον Βουρβώνο Λουδοβίκο ΙΗ’. Τον Σεπτέμβριο του 1814 άρχισε το Συνέδριο της Βιέννης με παρόντες τους εκπροσώπους όλων των ευρωπαϊκών δυνάμεων, προκειμένου να διαμορφώσουν τη νέα Eυρωπαϊκή πολιτική τάξη μετά την ήττα της Γαλλίας.
Ομως, στις 26 Φεβρουαρίου 1815 ο Ναπολέων εγκατέλειψε τον τόπο εξορίας του και την 1η Μαρτίου επέστρεψε στη Γαλλία. Αμέσως, όλοι οι βετεράνοι του στρατού του βρέθηκαν στο πλευρό του συμπεριλαμβανομένου και του στρατάρχη Νέυ (Ney), ο οποίος είχε υποσχεθεί στον βασιλιά Λουδοβίκο ΙΗ’, «να φέρει τον σφετεριστή σιδεροδέσμιο». Μάλιστα, ο Ναπολέων έγραψε τότε στον Γάλλο βασιλιά, «να μη <του> στείλει άλλες στρατιωτικές ενισχύσεις γιατί έχει αρκετές».
Η αμέσως επόμενη κίνηση του Λουδοβίκου ΙΗ’ ήταν να εγκαταλείψει τη Γαλλία. Μήπως ο Ναπολέων δεν είχε πει στα άτομα του περιβάλλοντός του, αρκετά πριν προσεγγίσει το Παρίσι, πως, «ο Λουδοβίκος ΙΗ’ είναι πολύ έξυπνος για να με περιμένει στο Τουιλερί»;
Στις 20 Μαρτίου 1815 ο Ναπολέων εισήλθε θριαμβευτικά στο Παρίσι και ανέκτησε την εξουσία για «100 ημέρες». Η πρώτη του δήλωση ήταν: «Ανθρωποι ανιδιοτελείς με οδήγησαν στην πρωτεύουσά μου, οι υπαξιωματικοί και οι στρατιώτες έπραξαν το ίδιο. Στον λαό και στον στρατό χρωστώ τα πάντα».
Ανήσυχοι από την επιστροφή του, διότι ο Ναπολέων παρά την ήττα του το 1814 διαιώνιζε τον μύθο του, οι συμμετέχοντες στο Συνέδριο της Βιέννης αντέδρασαν άμεσα με μια νέα συμμαχία, την έκτη από την εκδήλωση της Γαλλικής Επανάστασης, η οποία συνήφθη στις 23 Μαρτίου ανάμεσα στην Αγγλία, την Αυστρία, την Πρωσσία και τη Ρωσία. Αμέσως αποφάσισαν να στείλουν στρατεύματα στο Βέλγιο, κοντά στα γαλλικά σύνορα, ώστε να προετοιμάσουν την επίθεσή τους εναντίον της Γαλλίας, την οποία είχαν σχεδιάσει για την 1η Ιουλίου 1815, διότι τότε μόνο θα μπορούσαν τα ρωσικά στρατεύματα να τους συνδράμουν.
Μάχη του Βατερλώ
Η Μάχη του Βατερλώ (Bataille de Waterloo, Battle of Waterloo, Schlacht bei Waterloo) διεξήχθη την Κυριακή 18 Ιουνίου 1815 κοντά στο Βατερλώ (Waterloo) της Φλάνδρας, στο σημερινό Βέλγιο. Ο Γαλλικός αυτοκρατορικός στρατός υπό τον αυτοκράτορα Ναπολέοντα Α΄ ηττήθηκε από την στρατιά του Εβδόμου Συνασπισμού, μια συμμαχική στρατιά Άγγλων υπό τον δούκα του Ουέλινγκτον και Πρώσων υπό τον Γκέμπχαρντ Λέμπερεχτ φον Μπλύχερ. Ήταν το αποκορύφωμα της Εκστρατείας του Βατερλώ και η τελευταία μάχη του Ναπολέοντα. Η ήττα του είχε σαν αποτέλεσμα το τέλος της εξουσίας του και την εξορία του στην νήσο της Αγίας Ελένης.
Προηγήθηκε η επιστροφή του Ναπολέοντα στην εξουσία τον Μάρτιο του 1815 (οι «100 Μέρες»), που είχε σαν συνέπεια πολλά από τα αντίπαλά του κράτη να κινητοποιήσουν τους στρατούς τους εναντίον του δημιουργώντας ταυτόχρονα τον Έβδομο Συνασπισμό. Δύο μεγάλες δυνάμεις υπό τον Ουέλινγκτον και τον Μπλύχερ δημιουργήθηκαν τότε στα βορειοανατολικά σύνορα της Γαλλίας. Ο Ναπολέων επέλεξε να επιτεθεί στις δυνάμεις αυτές με την ελπίδα να τις καταστρέψει πριν ενωθούν με τις άλλες δυνάμεις του Συνασπισμού σε μια γενικευμένη εισβολή στην Γαλλία και επιχείρησε την τριήμερη Εκστρατεία του Βατερλώ (15-19 Ιουνίου 1815). Η τελική και αποφασιστική σύγκρουση αυτής της εκστρατείας ήταν η Μάχη του Βατερλώ.
Η μάχη άρχισε με πρωτοβουλία του Γαλλικού στρατού το μεσημέρι της 18ης Ιουνίου, επειδή ο Ναπολέων περίμενε να στεγνώσει το έδαφος από την ραγδαία βροχή της προηγούμενης νύχτας ώστε να είναι ευχερής η μετακίνηση των πυροβόλων. Είχε εν τω μεταξύ αποσπάσει ένα τμήμα 33.000 στρατού υπό τον Γρουσύ για να επιτηρεί τους σε αρκετή απόσταση ευρισκόμενους Πρώσους. Ο στρατός του Ουέλινγκτον, τοποθετημένος στον δρόμο των Βρυξελλών, στο Mont-Saint-Jean (Ύψωμα του Αγίου Ιωάννη), αντιστάθηκε σε επανειλημμένες Γαλλικές επιθέσεις μέχρι το απόγευμα.
Η αμέσως επόμενη κίνηση του Λουδοβίκου ΙΗ’ ήταν να εγκαταλείψει τη Γαλλία. Μήπως ο Ναπολέων δεν είχε πει στα άτομα του περιβάλλοντός του, αρκετά πριν προσεγγίσει το Παρίσι, πως, «ο Λουδοβίκος ΙΗ’ είναι πολύ έξυπνος για να με περιμένει στο Τουιλερί»;
Στις 20 Μαρτίου 1815 ο Ναπολέων εισήλθε θριαμβευτικά στο Παρίσι και ανέκτησε την εξουσία για «100 ημέρες». Η πρώτη του δήλωση ήταν: «Ανθρωποι ανιδιοτελείς με οδήγησαν στην πρωτεύουσά μου, οι υπαξιωματικοί και οι στρατιώτες έπραξαν το ίδιο. Στον λαό και στον στρατό χρωστώ τα πάντα».
Ανήσυχοι από την επιστροφή του, διότι ο Ναπολέων παρά την ήττα του το 1814 διαιώνιζε τον μύθο του, οι συμμετέχοντες στο Συνέδριο της Βιέννης αντέδρασαν άμεσα με μια νέα συμμαχία, την έκτη από την εκδήλωση της Γαλλικής Επανάστασης, η οποία συνήφθη στις 23 Μαρτίου ανάμεσα στην Αγγλία, την Αυστρία, την Πρωσσία και τη Ρωσία. Αμέσως αποφάσισαν να στείλουν στρατεύματα στο Βέλγιο, κοντά στα γαλλικά σύνορα, ώστε να προετοιμάσουν την επίθεσή τους εναντίον της Γαλλίας, την οποία είχαν σχεδιάσει για την 1η Ιουλίου 1815, διότι τότε μόνο θα μπορούσαν τα ρωσικά στρατεύματα να τους συνδράμουν.
Μάχη του Βατερλώ
Η Μάχη του Βατερλώ (Bataille de Waterloo, Battle of Waterloo, Schlacht bei Waterloo) διεξήχθη την Κυριακή 18 Ιουνίου 1815 κοντά στο Βατερλώ (Waterloo) της Φλάνδρας, στο σημερινό Βέλγιο. Ο Γαλλικός αυτοκρατορικός στρατός υπό τον αυτοκράτορα Ναπολέοντα Α΄ ηττήθηκε από την στρατιά του Εβδόμου Συνασπισμού, μια συμμαχική στρατιά Άγγλων υπό τον δούκα του Ουέλινγκτον και Πρώσων υπό τον Γκέμπχαρντ Λέμπερεχτ φον Μπλύχερ. Ήταν το αποκορύφωμα της Εκστρατείας του Βατερλώ και η τελευταία μάχη του Ναπολέοντα. Η ήττα του είχε σαν αποτέλεσμα το τέλος της εξουσίας του και την εξορία του στην νήσο της Αγίας Ελένης.
Προηγήθηκε η επιστροφή του Ναπολέοντα στην εξουσία τον Μάρτιο του 1815 (οι «100 Μέρες»), που είχε σαν συνέπεια πολλά από τα αντίπαλά του κράτη να κινητοποιήσουν τους στρατούς τους εναντίον του δημιουργώντας ταυτόχρονα τον Έβδομο Συνασπισμό. Δύο μεγάλες δυνάμεις υπό τον Ουέλινγκτον και τον Μπλύχερ δημιουργήθηκαν τότε στα βορειοανατολικά σύνορα της Γαλλίας. Ο Ναπολέων επέλεξε να επιτεθεί στις δυνάμεις αυτές με την ελπίδα να τις καταστρέψει πριν ενωθούν με τις άλλες δυνάμεις του Συνασπισμού σε μια γενικευμένη εισβολή στην Γαλλία και επιχείρησε την τριήμερη Εκστρατεία του Βατερλώ (15-19 Ιουνίου 1815). Η τελική και αποφασιστική σύγκρουση αυτής της εκστρατείας ήταν η Μάχη του Βατερλώ.
Η μάχη άρχισε με πρωτοβουλία του Γαλλικού στρατού το μεσημέρι της 18ης Ιουνίου, επειδή ο Ναπολέων περίμενε να στεγνώσει το έδαφος από την ραγδαία βροχή της προηγούμενης νύχτας ώστε να είναι ευχερής η μετακίνηση των πυροβόλων. Είχε εν τω μεταξύ αποσπάσει ένα τμήμα 33.000 στρατού υπό τον Γρουσύ για να επιτηρεί τους σε αρκετή απόσταση ευρισκόμενους Πρώσους. Ο στρατός του Ουέλινγκτον, τοποθετημένος στον δρόμο των Βρυξελλών, στο Mont-Saint-Jean (Ύψωμα του Αγίου Ιωάννη), αντιστάθηκε σε επανειλημμένες Γαλλικές επιθέσεις μέχρι το απόγευμα.
Τότε ο Μπλύχερ, που κατόρθωσε να απαγκιστρωθεί από τον Γκρουσύ -ο οποίος έμεινε προσκολλημένος στις διαταγές και δεν έσπευσε «προς τον ήχο των κανονιών»- ήρθε και διέλυσε την δεξιά πτέρυγα του γαλλικού στρατού. Εκείνη τη στιγμή, οι Άγγλοι και οι υπόλοιποι σύμμαχοι αντεπιτέθηκαν και υποχρέωσαν τους Γάλλους σε φυγή. Οι νικήτριες δυνάμεις του Συνασπισμού εισέβαλαν στην Γαλλία και επανέφεραν τον Λουδοβίκο ΙΗ΄. Ο Ναπολέων παραιτήθηκε, παραδόθηκε στους Βρετανούς και εξορίστηκε στην Αγία Ελένη, όπου και πέθανε το 1821.
Το πεδίο μάχης είναι στο σημερινό Βέλγιο, περίπου οκτώ μίλια (13 χλμ.) από τις Βρυξέλλες, και περίπου ένα μίλι (1,6 χλμ.) από την πόλη του Βατερλώ. Στο πεδίο της μάχης σήμερα κυριαρχεί ένα μεγάλο μνημείο, τον Λόφο του Λιονταριού (Butte du Lion, Lion's Mound, ολλανδ.Leeuw van Waterloo). Δεδομένου ότι ο λόφος αυτός δημιουργήθηκε από χώμα παρμένο από το πεδίο της μάχης, η τοπογραφία του πέριξ χώρου δεν έχει διατηρηθεί.
Πρελούδιο
Στις 13 Μαρτίου 1815, έξι ημέρες πριν να φτάσει ο Ναπολέοντας στο Παρίσι από την Έλβα, οι δυνάμεις που συμμετείχαν στο Συνέδριο της Βιέννης τον κήρυξαν εκτός νόμου. Τέσσερις μέρες αργότερα, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ρωσία, η Αυστρία και η Πρωσία κινητοποίησαν τους στρατούς τους εναντίον της Γαλλίας. Ο Ναπολέων ήξερε ότι, εφ' όσον δεν μπόρεσε να αποτρέψει κάποιες δυνάμεις από από την συμμετοχή τους στον Συνασπισμό, η μόνη του ελπίδα ήταν καταστρέψει την υπάρχουσα συμμαχική δύναμη στα νότια των Βρυξελλών προτού ενισχυθεί, να απωθήσει τους Βρετανούς στη θάλασσα και έτσι να εξουδετερώσει έτσι τους Πρώσους.
Το πεδίο μάχης είναι στο σημερινό Βέλγιο, περίπου οκτώ μίλια (13 χλμ.) από τις Βρυξέλλες, και περίπου ένα μίλι (1,6 χλμ.) από την πόλη του Βατερλώ. Στο πεδίο της μάχης σήμερα κυριαρχεί ένα μεγάλο μνημείο, τον Λόφο του Λιονταριού (Butte du Lion, Lion's Mound, ολλανδ.Leeuw van Waterloo). Δεδομένου ότι ο λόφος αυτός δημιουργήθηκε από χώμα παρμένο από το πεδίο της μάχης, η τοπογραφία του πέριξ χώρου δεν έχει διατηρηθεί.
Πρελούδιο
Στις 13 Μαρτίου 1815, έξι ημέρες πριν να φτάσει ο Ναπολέοντας στο Παρίσι από την Έλβα, οι δυνάμεις που συμμετείχαν στο Συνέδριο της Βιέννης τον κήρυξαν εκτός νόμου. Τέσσερις μέρες αργότερα, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ρωσία, η Αυστρία και η Πρωσία κινητοποίησαν τους στρατούς τους εναντίον της Γαλλίας. Ο Ναπολέων ήξερε ότι, εφ' όσον δεν μπόρεσε να αποτρέψει κάποιες δυνάμεις από από την συμμετοχή τους στον Συνασπισμό, η μόνη του ελπίδα ήταν καταστρέψει την υπάρχουσα συμμαχική δύναμη στα νότια των Βρυξελλών προτού ενισχυθεί, να απωθήσει τους Βρετανούς στη θάλασσα και έτσι να εξουδετερώσει έτσι τους Πρώσους.
Επίσης ήταν θετικό το γεγονός ότι στο Βέλγιο, η πλειοψηφία του πληθυσμού ήταν Γαλλόφωνη και συμπαθούσα. Τέλος, τα βρετανικά στρατεύματα δεν ήταν από τα πλέον αξιόμαχα, καθώς οι περισσότεροι βετεράνοι του πολέμου της Ιβηρικής χερσονήσου βρίσκονταν στην Αμερική από το 1812, πολεμώντας εναντίον των ΗΠΑ.
Το αρχικό σχέδιο του Ουέλινγκτον για την αποφυγή περικύκλωσης της συμμαχικής δύναμης, ήταν να κινηθεί μέσω Μονς, προς τα νοτιοδυτικά των Βρυξελλών. Αυτό θα τον απέκοπτε από την βάση του ανοδιασμού του στην Οστάνδη αλλά θα τον έφερνε πιο κοντά στον Μπλύχερ. Ο Ναπολέων εκμεταλλεύτηκε τον φόβο του Ουέλινγκτον για το πρώτο ενδεχόμενο διοχετεύοντας ψεύτικες πληροφορίες.
Διαίρεσε τον στρατό του στα τρία : στην αριστερή πτέρυγα υπό τον στρατάρχη Νέυ, στην δεξιά υπό τον στρατάρχη Γκρουσύ και σε ένα εφεδρικό στράτευμα υπό την προσωπική του διοίκηση. Τα τρία στρατεύματα παρέμεναν σε μικρή απόσταση μεταξύ τους για αλληλοϋποστήριξη. Οι Γάλλοι διέσχισαν τα σύνορα κοντά στο Σαρλρουά πριν την αυγή της 15 Ιουνίου και κατέλαβαν τα προκεχωρημένα φυλάκια του Συνασπισμού εξασφαλίζοντας θέση μεταξύ Ουέλινγκτον και Μπλύχερ.
Κινητοποίηση και Στρατηγική
Ο νέος πόλεμος ήταν πλέον αναπόφευκτος, αν και ο Ναπολέων προσπάθησε (μάταια) να συνεννοηθεί με τις ευρωπαϊκές Αυλές. Αμέσως μόλις ανέκτησε την εξουσία, έστειλε σε κάθε Ευρωπαίο βασιλιά μία επιστολή με την οποία του γνωστοποιούσε ότι, «<η Γαλλία> μετά ζήλου θηρώσα την ανεξαρτησία της θέλει έχει ως αναλλοίωτον αρχήν της πολιτικής της απόλυτον σέβας προς την ανεξαρτησίαν των άλλων εθνών. Αν τοιαύτα είναι, ως έχω την ευτυχή πεποίθησω, τα προσωπικά αισθήματα της μεγαλειότητός Σου, η γενική ησυχία εξησφαλίσθη επί πολύν χρόνον, και η δικαιοσύνη καθημένη επί των ορίων εκάστης χώρας θέλει αρκέσει προς διατήρησιν αυτών».
Το αρχικό σχέδιο του Ουέλινγκτον για την αποφυγή περικύκλωσης της συμμαχικής δύναμης, ήταν να κινηθεί μέσω Μονς, προς τα νοτιοδυτικά των Βρυξελλών. Αυτό θα τον απέκοπτε από την βάση του ανοδιασμού του στην Οστάνδη αλλά θα τον έφερνε πιο κοντά στον Μπλύχερ. Ο Ναπολέων εκμεταλλεύτηκε τον φόβο του Ουέλινγκτον για το πρώτο ενδεχόμενο διοχετεύοντας ψεύτικες πληροφορίες.
Διαίρεσε τον στρατό του στα τρία : στην αριστερή πτέρυγα υπό τον στρατάρχη Νέυ, στην δεξιά υπό τον στρατάρχη Γκρουσύ και σε ένα εφεδρικό στράτευμα υπό την προσωπική του διοίκηση. Τα τρία στρατεύματα παρέμεναν σε μικρή απόσταση μεταξύ τους για αλληλοϋποστήριξη. Οι Γάλλοι διέσχισαν τα σύνορα κοντά στο Σαρλρουά πριν την αυγή της 15 Ιουνίου και κατέλαβαν τα προκεχωρημένα φυλάκια του Συνασπισμού εξασφαλίζοντας θέση μεταξύ Ουέλινγκτον και Μπλύχερ.
Κινητοποίηση και Στρατηγική
Ο νέος πόλεμος ήταν πλέον αναπόφευκτος, αν και ο Ναπολέων προσπάθησε (μάταια) να συνεννοηθεί με τις ευρωπαϊκές Αυλές. Αμέσως μόλις ανέκτησε την εξουσία, έστειλε σε κάθε Ευρωπαίο βασιλιά μία επιστολή με την οποία του γνωστοποιούσε ότι, «<η Γαλλία> μετά ζήλου θηρώσα την ανεξαρτησία της θέλει έχει ως αναλλοίωτον αρχήν της πολιτικής της απόλυτον σέβας προς την ανεξαρτησίαν των άλλων εθνών. Αν τοιαύτα είναι, ως έχω την ευτυχή πεποίθησω, τα προσωπικά αισθήματα της μεγαλειότητός Σου, η γενική ησυχία εξησφαλίσθη επί πολύν χρόνον, και η δικαιοσύνη καθημένη επί των ορίων εκάστης χώρας θέλει αρκέσει προς διατήρησιν αυτών».
Επειδή, όμως, δεν έλαβε καμία απάντηση σε αυτήν την επιστολή του, αποφάσισε να αντιδράσει περνώντας στην αντεπίθεση. Το σχέδιό του ήταν να κτυπήσει στο Βέλγιο τους Αγγλους και τους Πρώσσους πριν προλάβουν να ενισχυθούν από τους Αυστριακούς και τους Ρώσους. Οπως εύστοχα παρατήρησε ο Ε. Λούντβιχ, «ο ελιγμός που ο Αυτοκράτορας επιχείρησε μπρος στο Σαρλερουά, ήταν ίδιος μ’ αυτόν που είχε εγκαινιάσει κάποτε κάποιος άγνωστος στρατηγός στο Μιλεσίμο ενάντια στους Αυστριακούς και τους Πεδεμόντιους. Ηταν μοιραίο η τελευταία μάχη να θυμίζει την πρώτη».
Ο Ναπολέων εγκατέλειψε το Παρίσι για την έναρξη της εκστρατείας του, στις 12 Ιουνίου. Την επομένη έφθασε στην Αβέν (Avesnes) και στις 14 στα γαλλο-βελγικά σύνορα, με 125.000 στρατιώτες, στην πλειονότητά τους βετεράνους των προηγούμενων εκστρατειών και νέους εθελοντές που δεν διέθεταν ιδιαίτερη πείρα. Ο στρατηγός Καρνό, μόλις πληροφορήθηκε τα σχέδια του Αυτοκράτορα, τον συμβούλευσε να περιμένει, διότι ο στρατός ήταν πολύ μικρός και είχε ανάγκη από ενισχύσεις, «μα ο Ναπολέων κούνησε το κεφάλι αρνητικά και είπε: έχω ανάγκη από μια νίκη. Πριν απ’ αυτή τίποτα δεν μπορώ να κάνω».
Απέναντι στον Ναπολέοντα βρέθηκαν αμέσως τρεις συνασπισμένοι στρατοί: ο Πρωσσικός με 134.000 στρατιώτες και επικεφαλής τον στρατάρχη Μπλύχερ (Bluecher), και ο Βρετανικός με τον ολλανδικό συνολικής δύναμης 106.000 ανδρών, υπό την ενιαία διοίκηση του Βρετανού στρατηγού Αρθουρ Ουέσλυ (Arthur Wellesley), δούκα του Ουέλλινγκτον (Wellington).
Ο Ναπολέων συγκρότησε τις δυνάμεις του σε πέντε σώματα πεζικού, τέσσερα σώματα ιππικού και ένα εφεδρικό σώμα που αποκλήθηκε «Στρατός Εφεδρείας». Την ίδια ημέρα (14 Ιουνίου) με διακήρυξή του κάλεσε τους στρατιώτες του να πολεμήσουν για το δίκαιο, την τιμή και την ευτυχία της Γαλλίας, ως γενναίοι Γάλλοι, και να νικήσουν ή να πεθάνουν. «Στρατιώται!», συμπλήρωνε, «σήμερα είναι η επέτειος ημέρα του Μαρένγκο και της Φρίελανδ, όπου δύο φορές αποφασίσθηκε η μοίρα της Ευρώπης.
Και τότε μεν, όσο και μετά το Αουστερλιτζ και μετά το Βαγκράμ, εμείς φανήκαμε πολύ γενναίοι, πιστέψαμε τους όρκους των ηγεμόνων και τους αφήσαμε στον θρόνο τους, σήμερα όμως αυτοί συμμάχησαν μεταξύ τους και επιτίθενται άδικα κατά της ανεξαρτησίας και των ιεροτάτων δικαίων της Γαλλίας. Ας σπεύσουμε λοιπόν να τους συναντήσουμε… Αλλά να μη νομίσουν ότι θα καταπιέσουν και θα ταπεινώσουν τον γαλλικό λαό. Αν μπουν στη Γαλλία, αναμφίβολα θα βρουν εκεί τον τάφο τους».
Το απόγευμα της ίδιας ημέρας ο Ναπολέων και ο Γαλλικός Στρατός απείχαν δύο λεύγες από τον εχθρό τους.
Οι Πρώτες Τρεις Μέρες – Η Μάχη του Λινύ και Κάτρ Μπρά
Η ξαφνική άφιξη του Ναπολέοντα εξέπληξε τους συμμάχους που δεν τον περίμεναν τόσο σύντομα. Ταυτόχρονα, όμως, ένας στρατηγός και δύο συνταγματάρχες εγκατέλειψαν τον Γαλλικό Στρατό και πέρασαν στην υπηρεσία του εχθρού μαζί με όλες τις πληροφορίες που διέθεταν.
Στις 15 Ιουνίου 1815 άρχισε η τελευταία εκστρατεία του Ναπολέοντα. Στις 10.00 το πρωί ο Γαλλικός Στρατός διέσχισε τον ποταμό Σαμπρ και εισήλθε στο Σαρλερουά, με στόχο να κτυπήσει τους δύο εχθρικούς στρατούς. Ο Ναπολέων διέταξε το αριστερό Σώμα, υπό τη διοίκηση του στρατάρχη Νέυ, να επιτεθεί στην ταξιαρχία ιππικού του Ουέλλινγκτον που βρισκόταν βόρεια του Σαρλερουά, στο Κατρ Μπρα, ώστε να τον αποκόψει από τους συμμάχους του, ενώ ταυτόχρονα ο ίδιος θα επιτίθετο κατά των Πρώσσων στο Λινύ.
Στις 16 Ιουνίου ο Ναπολέων, επικεφαλής του τμήματος του στρατού τη διοίκηση του οποίου είχε αναθέσει στον Γκρουσύ (Grouchy) (δύναμης 71.000 ανδρών), επιτέθηκε στον στρατό του Μπλύχερ (83.000 άνδρες) βόρεια του Λινύ. Είχε κάνει το λάθος να υποθέσει πως, επειδή δεν άκουσε τους ήχους της μάχης από το Κατρ Μπρα, ο Νέυ είχε επιτύχει εύκολα τον στόχο του και συνεπώς ανέμενε από αυτόν να εκπληρώσει τη δεύτερη φάση των διαταγών που είχε λάβει, δηλαδή να επιστρέψει προς το Ναμύρ (Namur) και να κτυπήσει τον Μπλύχερ εκ των όπισθεν. «Σε τρεις ώρες η εκστρατεία <του 1815> θα έχει λήξει.
Αν ο Νέυ τηρήσει επακριβώς τις διαταγές, ούτε ένα πυροβόλο των Πρώσσων δεν θα απομείνει», είχε πει ο Ναπολέων πριν ξεκινήσει την επίθεσή του κατά των Πρώσσων. Μετά από μάχη τριών ωρών, οι Πρώσσοι υποχώρησαν αφήνοντας στο πεδίο της μάχης 12.000 νεκρούς και 8.500 τραυματίες, ο δε Μπλύχερ μόλις πρόλαβε να σωθεί όταν έπεσε από το σκοτωμένο άλογό του. Είχε, όμως, ήδη νυκτώσει, γεγονός που διευκόλυνε τις κινήσεις του.
Ο Ναπολέων, ευχαριστημένος από τα αποτελέσματα της μάχης στο Λινύ, δεν δέχθηκε να καταδιώξει τον ηττημένο εχθρό. Αυτή η απόφαση ήταν ένα από τα πολλά λάθη που διέπραξε σε αυτήν την εκστρατεία, η οποία έκρινε την τύχη της Γαλλίας, του λαού της, αλλά και του ιδίου. Στα «Απομνημονεύματα της Αγίας Ελένης» ο Ναπολέων αναφέρει σχετικά: «Ούτε ίχνος από τον στρατό τους δεν θα έμενε εάν τους κατεδίωκα μέσα στη νύκτα, όπως έκαναν εκείνοι με εμένα το απόγευμα της 18ης. Τους έδωσα πολλά μαθήματα, αλλά και εκείνοι με έμαθαν αντίστοιχα ότι η νυκτερινή καταδίωξη, όσο επικίνδυνη και εάν φαίνεται στον νικητή, έχει και τα πλεονεκτήματά της».
Την επομένη, 17 Ιουνίου, έφθασαν δυσάρεστα νέα: ο Νέυ όχι μόνο δεν είχε καταλάβει το Κατρ Μπρα, αλλά οι άνδρες του Ουέλλινγκτον τον είχαν υποχρεώσει σε μερική υποχώρηση. Μάλιστα, ο Νέυ αναζήτησε βοήθεια στο 1ο Σώμα, το οποίο έως τότε είχε λάβει διαταγή να κατευθυνθεί στο Λινύ, με αποτέλεσμα ο Ναπολέων να στερηθεί αυτήν τη δύναμη και ταυτόχρονα ο Νέυ να εμπλακεί σε μια λογική εντολών και ανακλήσεων εντολών.
Τότε ο Ναπολέων διέπραξε το μοιραίο σφάλμα. Αποφάσισε να ενώσει τον κύριο όγκο του στρατού του με τις υπόλοιπες δυνάμεις του Νέυ και να στραφεί κατά των δυνάμεων του Ουέλλινγκτον, αφού, όπως πίστευε, είχε κατατροπώσει τους Πρώσσους! Αμέσως ανακάλεσε τον Νέυ με τα λόγια: «Στα χέρια σας βρίσκεται η τύχη της Γαλλίας».
Στρατοί
Τρεις στρατοί πήραν μέρος στην μάχη : η Στρατιά του Βορρά (Armée du Nord) του Ναπολέοντα, μια πολυεθνική δύναμη υπό τον Ουέλινγκτον και ο Πρωσικός στρατός υπό τον Μπλύχερ.
Ο Γαλλικός στρατός αριθμούσε 69.000 άνδρες. Αποτελούνταν από 48.000 πεζούς, 14.000 ιππείς, 7.000 πυροβολητές και 250 πυροβόλα. Αντίθετα με τις προηγούμενες εκστρατείες του, ο Ναπολέων δεν είχε κηρύξει τώρα επιστράτευση και όλο του το στράτευμα αποτελούνταν από βετεράνους που προσέτρεξαν ως επί το πλείστον εθελονικά. Το ιππικό ιδιαίτερα ήταν πολυπληθές και τρομερό. Αποτελούνταν από 14 συντάγματα βαρέος ιππικού (θωρακοφόρων) και επτά συντάγματα εξαιρετικά επιδέξιων λογχοφόρων.
Ο Ουέλινγκτον ισχυρίστηκε ότι είχε "ένα αισχρό στρατό, πολύ αδύναμο και κακοεξοπλισμένο και ένα επιτελείο χωρίς καθόλου εμπειρία". Το στράτευμά του αποτελούνταν από 67.000 άνδρες: 50.000 πεζούς, 11.000 ιππείς, 6.000 πυροβολητές και 150 πυροβόλα. Από αυτούς οι 25.000 ήταν Βρετανοί και 6.000 ανήκαν στην Γερμανική Λεγεώνα του Βασιλιά (της Αγγλίας). Όλα τα στρατεύματα του βρετανικού στρατού ήταν τακτικοί στρατιώτες αλλά μόνο 7.000 από αυτούς ήταν Βετεράνοι του πολέμου της Ιβηρικής χερσονήσου. Υπήρχαν επίσης 17.000 βελγικά και Ολλανδικά στρατεύματα, 11.000 Αννοβεριανοί, 6.000 από το Μπράουνσβαϊγκ και 3.000 από το Νασσάου.
Το στράτευμα του Συνασπισμού στερούνταν γενικά εμπειρίας. Ο Ολλανδικός στρατός είχε επανιδρυθεί το 1815, μετά την προηγούμενη ήττα του Ναπολέοντα στην Λειψία. Μόνο οι Βρετανοί και ορισμένα τμήματα από το Αννόβερο και το Μπράουνσβαϊγκ είχαν πολεμήσει στην Ισπανία. Πολλοί από τους επαγγελματίες στρατιώτες του Συνασπισμού είχαν πολεμήσει στις τάξεις του Γαλλικού στρατού ή συμμάχων του. Ο Ουέλινγκτον υστερούσε επίσης σε βαρύ ιππικό, έχοντας μόνο επτά Αγγλικά και τρία Ολλανδικά συντάγματα.
Ο αρχιστράτηγος δούκας της Υόρκης (δευτερότοκος του βασιλιά της Αγγλίας) έθεσε στην διάθεση του Ουέλινγκτον πολλούς επιτελείς του, μεταξύ των οποίων και τον υπαρχηγό του κόμη του Όξμπριτζ, που διοικούσε τώρα το ιππικό και είχε την άδεια του Ουέλινγκτον να το χρησιμοποιήσει κατά βούλησιν. Ο Ουέλινγκτον τοποθέτησε ένα στράτευμα 17.000 ανδρών στην Αλ, 13 χιλιόμετρα δυτικά, ως τμήμα υποστήριξης σε περίπτωση υποχώρησης. Αποτελούντας κυρίως από Ολλανδούς υπό την διοίκηση του πρίγκιπα Γουλιέλμου της Οράγγης.
Ο Πρωσικός στρατός ήταν σε στάδιο ριζικής αναδιοργάνωσης. Το 1815, τα πρώην Συντάγματα εφέδρων, οι Λεγεώνες και οι σχηματισμοί εθελοντών Φράικορπς από τους πολέμους του 1813-14, άρχισαν να απορροφώνται στον τακτικό στρατό μαζί με πολλά συντάγματα Πολιτοφυλακής (Λάντβερ). Το μεγαλύτερο μέρος της Πολιτοφυλακής ήταν ανεκπαίδευτο και ανεπαρκώς εξοπλισμένο όταν ήρθε στο Βέλγιο. Το Πρωσικό ιππικό βρισκόταν σε παρόμοια κατάσταση.
Το πυροβολικό ήταν επίσης υπό αναδιοργάνωσιν κι έκανε εντύπωση το γεγονός ότι πυροβόλα και πολεμοφόδια έφταναν κατά και μετά την μάχη. Αλλά η ηγεσία του πρωσικού Γενικού Επιτελείου, οι αξιωματικοί του οποίου προέρχονταν από τέσσερις ειδικές σχολές, ήταν εξαίρετη και επαγγελματική. Το αντίθετο συνέβαινε με το Γενικό Επιτελείο της Γαλλίας, από όπου δίνονταν ασαφείς και αλληλοσυγκρουόμενες διαταγές. Προκειμένου να συμμετάσχει στην μάχη του Λινύ, τα τρία τέταρτα του Πρωσικού στρατού συγκεντρώθηκαν εντός 24 ωρών.
Ο Ναπολέων εγκατέλειψε το Παρίσι για την έναρξη της εκστρατείας του, στις 12 Ιουνίου. Την επομένη έφθασε στην Αβέν (Avesnes) και στις 14 στα γαλλο-βελγικά σύνορα, με 125.000 στρατιώτες, στην πλειονότητά τους βετεράνους των προηγούμενων εκστρατειών και νέους εθελοντές που δεν διέθεταν ιδιαίτερη πείρα. Ο στρατηγός Καρνό, μόλις πληροφορήθηκε τα σχέδια του Αυτοκράτορα, τον συμβούλευσε να περιμένει, διότι ο στρατός ήταν πολύ μικρός και είχε ανάγκη από ενισχύσεις, «μα ο Ναπολέων κούνησε το κεφάλι αρνητικά και είπε: έχω ανάγκη από μια νίκη. Πριν απ’ αυτή τίποτα δεν μπορώ να κάνω».
Απέναντι στον Ναπολέοντα βρέθηκαν αμέσως τρεις συνασπισμένοι στρατοί: ο Πρωσσικός με 134.000 στρατιώτες και επικεφαλής τον στρατάρχη Μπλύχερ (Bluecher), και ο Βρετανικός με τον ολλανδικό συνολικής δύναμης 106.000 ανδρών, υπό την ενιαία διοίκηση του Βρετανού στρατηγού Αρθουρ Ουέσλυ (Arthur Wellesley), δούκα του Ουέλλινγκτον (Wellington).
Ο Ναπολέων συγκρότησε τις δυνάμεις του σε πέντε σώματα πεζικού, τέσσερα σώματα ιππικού και ένα εφεδρικό σώμα που αποκλήθηκε «Στρατός Εφεδρείας». Την ίδια ημέρα (14 Ιουνίου) με διακήρυξή του κάλεσε τους στρατιώτες του να πολεμήσουν για το δίκαιο, την τιμή και την ευτυχία της Γαλλίας, ως γενναίοι Γάλλοι, και να νικήσουν ή να πεθάνουν. «Στρατιώται!», συμπλήρωνε, «σήμερα είναι η επέτειος ημέρα του Μαρένγκο και της Φρίελανδ, όπου δύο φορές αποφασίσθηκε η μοίρα της Ευρώπης.
Και τότε μεν, όσο και μετά το Αουστερλιτζ και μετά το Βαγκράμ, εμείς φανήκαμε πολύ γενναίοι, πιστέψαμε τους όρκους των ηγεμόνων και τους αφήσαμε στον θρόνο τους, σήμερα όμως αυτοί συμμάχησαν μεταξύ τους και επιτίθενται άδικα κατά της ανεξαρτησίας και των ιεροτάτων δικαίων της Γαλλίας. Ας σπεύσουμε λοιπόν να τους συναντήσουμε… Αλλά να μη νομίσουν ότι θα καταπιέσουν και θα ταπεινώσουν τον γαλλικό λαό. Αν μπουν στη Γαλλία, αναμφίβολα θα βρουν εκεί τον τάφο τους».
Οι Πρώτες Τρεις Μέρες – Η Μάχη του Λινύ και Κάτρ Μπρά
Η ξαφνική άφιξη του Ναπολέοντα εξέπληξε τους συμμάχους που δεν τον περίμεναν τόσο σύντομα. Ταυτόχρονα, όμως, ένας στρατηγός και δύο συνταγματάρχες εγκατέλειψαν τον Γαλλικό Στρατό και πέρασαν στην υπηρεσία του εχθρού μαζί με όλες τις πληροφορίες που διέθεταν.
Στις 15 Ιουνίου 1815 άρχισε η τελευταία εκστρατεία του Ναπολέοντα. Στις 10.00 το πρωί ο Γαλλικός Στρατός διέσχισε τον ποταμό Σαμπρ και εισήλθε στο Σαρλερουά, με στόχο να κτυπήσει τους δύο εχθρικούς στρατούς. Ο Ναπολέων διέταξε το αριστερό Σώμα, υπό τη διοίκηση του στρατάρχη Νέυ, να επιτεθεί στην ταξιαρχία ιππικού του Ουέλλινγκτον που βρισκόταν βόρεια του Σαρλερουά, στο Κατρ Μπρα, ώστε να τον αποκόψει από τους συμμάχους του, ενώ ταυτόχρονα ο ίδιος θα επιτίθετο κατά των Πρώσσων στο Λινύ.
Στις 16 Ιουνίου ο Ναπολέων, επικεφαλής του τμήματος του στρατού τη διοίκηση του οποίου είχε αναθέσει στον Γκρουσύ (Grouchy) (δύναμης 71.000 ανδρών), επιτέθηκε στον στρατό του Μπλύχερ (83.000 άνδρες) βόρεια του Λινύ. Είχε κάνει το λάθος να υποθέσει πως, επειδή δεν άκουσε τους ήχους της μάχης από το Κατρ Μπρα, ο Νέυ είχε επιτύχει εύκολα τον στόχο του και συνεπώς ανέμενε από αυτόν να εκπληρώσει τη δεύτερη φάση των διαταγών που είχε λάβει, δηλαδή να επιστρέψει προς το Ναμύρ (Namur) και να κτυπήσει τον Μπλύχερ εκ των όπισθεν. «Σε τρεις ώρες η εκστρατεία <του 1815> θα έχει λήξει.
Αν ο Νέυ τηρήσει επακριβώς τις διαταγές, ούτε ένα πυροβόλο των Πρώσσων δεν θα απομείνει», είχε πει ο Ναπολέων πριν ξεκινήσει την επίθεσή του κατά των Πρώσσων. Μετά από μάχη τριών ωρών, οι Πρώσσοι υποχώρησαν αφήνοντας στο πεδίο της μάχης 12.000 νεκρούς και 8.500 τραυματίες, ο δε Μπλύχερ μόλις πρόλαβε να σωθεί όταν έπεσε από το σκοτωμένο άλογό του. Είχε, όμως, ήδη νυκτώσει, γεγονός που διευκόλυνε τις κινήσεις του.
Ο Ναπολέων, ευχαριστημένος από τα αποτελέσματα της μάχης στο Λινύ, δεν δέχθηκε να καταδιώξει τον ηττημένο εχθρό. Αυτή η απόφαση ήταν ένα από τα πολλά λάθη που διέπραξε σε αυτήν την εκστρατεία, η οποία έκρινε την τύχη της Γαλλίας, του λαού της, αλλά και του ιδίου. Στα «Απομνημονεύματα της Αγίας Ελένης» ο Ναπολέων αναφέρει σχετικά: «Ούτε ίχνος από τον στρατό τους δεν θα έμενε εάν τους κατεδίωκα μέσα στη νύκτα, όπως έκαναν εκείνοι με εμένα το απόγευμα της 18ης. Τους έδωσα πολλά μαθήματα, αλλά και εκείνοι με έμαθαν αντίστοιχα ότι η νυκτερινή καταδίωξη, όσο επικίνδυνη και εάν φαίνεται στον νικητή, έχει και τα πλεονεκτήματά της».
Την επομένη, 17 Ιουνίου, έφθασαν δυσάρεστα νέα: ο Νέυ όχι μόνο δεν είχε καταλάβει το Κατρ Μπρα, αλλά οι άνδρες του Ουέλλινγκτον τον είχαν υποχρεώσει σε μερική υποχώρηση. Μάλιστα, ο Νέυ αναζήτησε βοήθεια στο 1ο Σώμα, το οποίο έως τότε είχε λάβει διαταγή να κατευθυνθεί στο Λινύ, με αποτέλεσμα ο Ναπολέων να στερηθεί αυτήν τη δύναμη και ταυτόχρονα ο Νέυ να εμπλακεί σε μια λογική εντολών και ανακλήσεων εντολών.
Τότε ο Ναπολέων διέπραξε το μοιραίο σφάλμα. Αποφάσισε να ενώσει τον κύριο όγκο του στρατού του με τις υπόλοιπες δυνάμεις του Νέυ και να στραφεί κατά των δυνάμεων του Ουέλλινγκτον, αφού, όπως πίστευε, είχε κατατροπώσει τους Πρώσσους! Αμέσως ανακάλεσε τον Νέυ με τα λόγια: «Στα χέρια σας βρίσκεται η τύχη της Γαλλίας».
Στρατοί
Τρεις στρατοί πήραν μέρος στην μάχη : η Στρατιά του Βορρά (Armée du Nord) του Ναπολέοντα, μια πολυεθνική δύναμη υπό τον Ουέλινγκτον και ο Πρωσικός στρατός υπό τον Μπλύχερ.
Ο Γαλλικός στρατός αριθμούσε 69.000 άνδρες. Αποτελούνταν από 48.000 πεζούς, 14.000 ιππείς, 7.000 πυροβολητές και 250 πυροβόλα. Αντίθετα με τις προηγούμενες εκστρατείες του, ο Ναπολέων δεν είχε κηρύξει τώρα επιστράτευση και όλο του το στράτευμα αποτελούνταν από βετεράνους που προσέτρεξαν ως επί το πλείστον εθελονικά. Το ιππικό ιδιαίτερα ήταν πολυπληθές και τρομερό. Αποτελούνταν από 14 συντάγματα βαρέος ιππικού (θωρακοφόρων) και επτά συντάγματα εξαιρετικά επιδέξιων λογχοφόρων.
Ο Ουέλινγκτον ισχυρίστηκε ότι είχε "ένα αισχρό στρατό, πολύ αδύναμο και κακοεξοπλισμένο και ένα επιτελείο χωρίς καθόλου εμπειρία". Το στράτευμά του αποτελούνταν από 67.000 άνδρες: 50.000 πεζούς, 11.000 ιππείς, 6.000 πυροβολητές και 150 πυροβόλα. Από αυτούς οι 25.000 ήταν Βρετανοί και 6.000 ανήκαν στην Γερμανική Λεγεώνα του Βασιλιά (της Αγγλίας). Όλα τα στρατεύματα του βρετανικού στρατού ήταν τακτικοί στρατιώτες αλλά μόνο 7.000 από αυτούς ήταν Βετεράνοι του πολέμου της Ιβηρικής χερσονήσου. Υπήρχαν επίσης 17.000 βελγικά και Ολλανδικά στρατεύματα, 11.000 Αννοβεριανοί, 6.000 από το Μπράουνσβαϊγκ και 3.000 από το Νασσάου.
Το στράτευμα του Συνασπισμού στερούνταν γενικά εμπειρίας. Ο Ολλανδικός στρατός είχε επανιδρυθεί το 1815, μετά την προηγούμενη ήττα του Ναπολέοντα στην Λειψία. Μόνο οι Βρετανοί και ορισμένα τμήματα από το Αννόβερο και το Μπράουνσβαϊγκ είχαν πολεμήσει στην Ισπανία. Πολλοί από τους επαγγελματίες στρατιώτες του Συνασπισμού είχαν πολεμήσει στις τάξεις του Γαλλικού στρατού ή συμμάχων του. Ο Ουέλινγκτον υστερούσε επίσης σε βαρύ ιππικό, έχοντας μόνο επτά Αγγλικά και τρία Ολλανδικά συντάγματα.
Ο αρχιστράτηγος δούκας της Υόρκης (δευτερότοκος του βασιλιά της Αγγλίας) έθεσε στην διάθεση του Ουέλινγκτον πολλούς επιτελείς του, μεταξύ των οποίων και τον υπαρχηγό του κόμη του Όξμπριτζ, που διοικούσε τώρα το ιππικό και είχε την άδεια του Ουέλινγκτον να το χρησιμοποιήσει κατά βούλησιν. Ο Ουέλινγκτον τοποθέτησε ένα στράτευμα 17.000 ανδρών στην Αλ, 13 χιλιόμετρα δυτικά, ως τμήμα υποστήριξης σε περίπτωση υποχώρησης. Αποτελούντας κυρίως από Ολλανδούς υπό την διοίκηση του πρίγκιπα Γουλιέλμου της Οράγγης.
Ο Πρωσικός στρατός ήταν σε στάδιο ριζικής αναδιοργάνωσης. Το 1815, τα πρώην Συντάγματα εφέδρων, οι Λεγεώνες και οι σχηματισμοί εθελοντών Φράικορπς από τους πολέμους του 1813-14, άρχισαν να απορροφώνται στον τακτικό στρατό μαζί με πολλά συντάγματα Πολιτοφυλακής (Λάντβερ). Το μεγαλύτερο μέρος της Πολιτοφυλακής ήταν ανεκπαίδευτο και ανεπαρκώς εξοπλισμένο όταν ήρθε στο Βέλγιο. Το Πρωσικό ιππικό βρισκόταν σε παρόμοια κατάσταση.
Το πυροβολικό ήταν επίσης υπό αναδιοργάνωσιν κι έκανε εντύπωση το γεγονός ότι πυροβόλα και πολεμοφόδια έφταναν κατά και μετά την μάχη. Αλλά η ηγεσία του πρωσικού Γενικού Επιτελείου, οι αξιωματικοί του οποίου προέρχονταν από τέσσερις ειδικές σχολές, ήταν εξαίρετη και επαγγελματική. Το αντίθετο συνέβαινε με το Γενικό Επιτελείο της Γαλλίας, από όπου δίνονταν ασαφείς και αλληλοσυγκρουόμενες διαταγές. Προκειμένου να συμμετάσχει στην μάχη του Λινύ, τα τρία τέταρτα του Πρωσικού στρατού συγκεντρώθηκαν εντός 24 ωρών.
Μετά το Λινύ, ο πρωσικός στρατός, μολονότι ηττημένος, μπόρεσε να αναδιοργανώσει την γραμμή εφοδιασμού του, να ανασυγκροτηθεί και να παρέμβει αποφασιστικά στην μάχη του Βατερλώ εντός 48 ωρών. 48.000 Πρώσοι πολέμησαν στο Βατερλώ -δύο ταξιαρχίες υπό τον Μπύλοβ, διοικητή του 4ου Σώματος επετέθησαν στο Λομπώ στις 16.30, ενώ το 10 σώμα του Τσίτεν και τμήματα του 2ου Σώματος του Πιρχ ενεπλάκησαν περίπου στις 18.00
To Πεδίο της Μάχης
Η θέση του Βατερλώ ήταν ισχυρή. Επρόκειτο για μία μακριά λοφοσειρά με αντολική-δυτική κατεύθυνση, κάθετη προς τον δρόμο των Βρυξελλών και διχοτομούμενη απ' αυτόν. Δίπλα στην κορυφή περνούσε ο δρόμος του Οαίν, χαμηλότερα από την επιφάνεια του εδάφους. Κοντά στη διασταύρωση με το δρόμο των Βρυξελλών υπήρχε μία μεγάλη φτελιά, η οποία ήταν περίπου στο κέντρο της δύναμης του Ουέλινγκτον και χρησίμευσε σαν στρατηγείο του κατά το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας. Ο Ουέλινγκτον ανέπτυξε το πεζικό του σε μία γραμμή ακριβώς πίσω από την κορυφή της κορυφογραμμής μετά τον δρόμο του Οαίν.
Χρησιμοποιώντας τακτική απόκρυψης, όπως είχε κάνει πολλές φορές στο παρελθόν, ο Ουέλινγκτον απέκρυψε τη δύναμή του από τους Γάλλους, με εξαίρεση τους ακροβολιστές και το πυροβολικό. Το μήκος του μετώπου της μάχης ήταν σχετικά μικρό (4 χιλιόμετρα). Αυτό επέτρεψε στον Ουέλινγκτον να συντάξει τις δυνάμεις του σε βάθος, κάτι που έπραξε στο κέντρο και δεξιά, σε όλη την απόσταση ώς το χωριό Braine-l'Alleud, με την προσδοκία ότι οι Πρώσοι θα ενισχύσουν την αριστερή του πτέρυγα κατά τη διάρκεια της ημέρας.
To Πεδίο της Μάχης
Η θέση του Βατερλώ ήταν ισχυρή. Επρόκειτο για μία μακριά λοφοσειρά με αντολική-δυτική κατεύθυνση, κάθετη προς τον δρόμο των Βρυξελλών και διχοτομούμενη απ' αυτόν. Δίπλα στην κορυφή περνούσε ο δρόμος του Οαίν, χαμηλότερα από την επιφάνεια του εδάφους. Κοντά στη διασταύρωση με το δρόμο των Βρυξελλών υπήρχε μία μεγάλη φτελιά, η οποία ήταν περίπου στο κέντρο της δύναμης του Ουέλινγκτον και χρησίμευσε σαν στρατηγείο του κατά το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας. Ο Ουέλινγκτον ανέπτυξε το πεζικό του σε μία γραμμή ακριβώς πίσω από την κορυφή της κορυφογραμμής μετά τον δρόμο του Οαίν.
Μπροστά από την λοφοσειρά, υπήρχαν τρεις θέσεις, οι οποίες θα μπορούσαν να οχυρωθούν. Στο τέλος δεξιά υπήρχε ο πύργος, ο κήπος και ο δενδρώνας του Hougoumont. Ήταν ένα μεγάλο και καλοφτιαγμένο εξοχικό σπίτι, κρυμμένο αρχικά μέσα στα δέντρα. Έβλεπε νότια σ' ένα βαθύ μονοπάτι ("the hollow-way" κατά τους Βρετανούς). Στο τέλος αριστερά υπήρχε ένα μικρό χωριουδάκι, το Papelotte. Τόσο το Hougoumont όσο και το Papelotte οχυρώθηκαν και συνεπώς οι πτέρυγες του Ουέλινγκτον ήταν ασφαλισμένες. Επί πλέον, το Papelotte ήλεγχε τον δρόμο για την Βαβρ, τον οποίον θα χρησιμοποιούσαν οι Πρώσοι προκειμένου να του στείλουν ενισχύσεις.
Στη δυτική πλευρά του κεντρικού δρόμου, και μπροστά από το υπόλοιπο της γραμμής του Ουέλινγκτον, υπήρχε η αγροικία και ο δενδρώνας της La Haye Sainte, που φρουρούνταν από 400 στρατιώτες του ελαφρού πεζικού οι άνδρες της Γερμανικής Λεγεώνος του Βασιλιά. Στην αντίθετη πλευρά του δρόμου, υπήρχε ένα εγκαταλειμμένο αμμορυχείο, όπου το 95ο Σύνταγμα Τυφεκιοφόρων, τοποθετήθηκαν ως ελεύθεροι σκοπευτές. Η θέση αυτό παρουσίαζε μεγάλη πρόκληση για τον επιτιθέμενο.
Αν προσπαθούσε ν' ανατρέψει την δεξιά πτέρυγα του Ουέλινγκτον θα είχε ν' αντιμετωπίσει το περιχαρακωμένο Hougoumont • κάθε επίθεση στο κέντρο του σήμαινε έκθεση στα διασταυρούμενα πυρά του Hougoumont και της La Haye Sainte. Στ' αριστερά, κάθε επίθεση θ' αντιμετώπιζε επίσης τα διασταυρούμενα πυρά της La Haye Sainte και του αμμορυχείου και κάθε προσπάθεια κατά της αριστερής πτέρυγας σήμαινε προέλαση σε λασπώδες έδαφος υπό τα πυρά των φρακτών του Papelotte.
Ο Γαλλικός Στρατός αναπτύχθηκε στις πλαγιές ενός άλλου λόφου στα νότια. Καθώς δεν μπορούσε να δει τις θέσεις του Ουέλινγκτον, ο Ναπολέων τοποθέτησε τις δυνάμεις του, συμμετρικά γύρω από τον δρόμο προς τις Βρυξέλλες. Στα δεξιά βρισκόταν το Α΄Σώμα υπό τον στρατάρχη ντ' Ερλόν, με 16.000 πεζικού και 1.500 ιππείς, συν μια εφεδρεία ιππικού με δύναμη 4.700 ανδρών. Αριστερά τοποθετήθηκε το Β΄Σώμα υπό την διοίκηση του στρατάρχη Ρέιγ με 13.000 πεζούς και 1.300 ιππείς καθώς και μια εφεδρεία ιππικού 2.000 ατόμων.
Στο κέντρο, γύρω από τον δρόμο νότια του πανδοχείου La belle Alliance ήταν μια εφεδρική δύναμη που περιλάμβανε το Δ΄Σώμα του Λομπώ με 6000 άντρες, τους 13.000 πεζούς της Αυτοκρατορικής Φρουράς και μια εφεδρεία ιππικού(2.000). Στα νώτα των γαλλικών δυνάμεων και δεξιά υπήρχε το χωριό Plancenoit, μια ισχυρή θέση, και στο τέλος δεξιά το δάσος Bois de Paris. Αρχικά ο Ναπολέων διηύθυνε την μάχη από το αγρόκτημα Rossomme, απ' όπου μπορούσε να βλέπει ολόκληρο το πεδίο, νωρίς το απόγευμα όμως μετακινήθηκε κοντά στο La belle Alliance. Η διεξαγωγή της μάχης (που το πεδίο της ήταν κατά μέγα μέρος αθέατο στον Ναπολέοντα) ανατέθηκε στον στρατάρχη Ney.
H 'Εναρξη της Μάχης
Ο Ουέλινγκτον σηκώθηκε στις 02.00 με 03.00 στις 18 Ιουνίου κι έγραφε γράμματα ώς την αυγή. Προηγουμένως είχε γράψει στον Μπλύχερ ότι θα έδινε μάχη στο Ύψωμα του Αγίου Ιωάννη, υπό την προϋπόθεση ότι θα του έστελνε αυτός τουλάχιστον ένα σώμα στρατού. Διαφορετικά θα υποχωρούσε προς τις Βρυξέλλες. Σε μια νυχτερινή σύσκεψη, ο επιτελάρχης του Μπλύχερ Γκνάιζενάου αποδοκίμασε την στρατηγική του Ουέλινγκτον, αλλά ο Μπλύχερ τον έπεισε ότι έπρεπε να ενωθούν με τους Άγγλους κι έστειλε μήνυμα το πρωί στον Ουέλινγκτον ότι θα τον ενίσχυε με τρία σώματα στρατού.
H 'Εναρξη της Μάχης
Ο Ουέλινγκτον σηκώθηκε στις 02.00 με 03.00 στις 18 Ιουνίου κι έγραφε γράμματα ώς την αυγή. Προηγουμένως είχε γράψει στον Μπλύχερ ότι θα έδινε μάχη στο Ύψωμα του Αγίου Ιωάννη, υπό την προϋπόθεση ότι θα του έστελνε αυτός τουλάχιστον ένα σώμα στρατού. Διαφορετικά θα υποχωρούσε προς τις Βρυξέλλες. Σε μια νυχτερινή σύσκεψη, ο επιτελάρχης του Μπλύχερ Γκνάιζενάου αποδοκίμασε την στρατηγική του Ουέλινγκτον, αλλά ο Μπλύχερ τον έπεισε ότι έπρεπε να ενωθούν με τους Άγγλους κι έστειλε μήνυμα το πρωί στον Ουέλινγκτον ότι θα τον ενίσχυε με τρία σώματα στρατού.
Το Δ΄Σώμα του Μπύλοβ που βρισκόταν στην Βαβρ, ορίστηκε να ηγηθεί της προέλασης προς Βατερλώ, δεδομένου ότι ήταν σε καλύτερη κατάσταση μη έχοντας εμπλακεί στην μάχη του Λινύ. Βάδιζε όμως επί δύο μέρες, καλύπτοντας την υποχώρηση των άλλων τριών Πρωσικών σωμάτων από το Λινύ, είχε καταυλιστεί πολύ μακριά και η πορεία του ήταν αργή.
_-_Waterloo_1.jpg)
Οι δρόμοι ήταν σε άσχημη κατάσταση λόγω της νυχτερινής βροχής κι από τους στενούς δρόμους της Βαβρ έπρεπε να περάσουν 88 πυροβόλα. Τα πράγματα χειροτέρεψαν για τον Μπύλοβ όταν μια φωτιά απέκλεισε πολλούς δρόμους της Βαβρ, με αποτέλεσμα τα τελευταία τμήματα να ξεκινήσουν για το Βατερλώ στις 10.00 ενώ τα πρώτα είχαν ξεκινήσει έξι ώρες νωρίτερα. Ακολουθούσαν το Α΄ και ύστερα το Β΄σώμα.
Ο Ναπολέων πέρασε τη νύχτα στην αγροικία Le Caillou. Ενώ προγευμάτιζαν, ο Σουλτ πρότεινε να κληθεί ο Γκρουσύ να ενωθεί με το υπόλοιπο στράτευμα. Ο Ναπολέων απάντησε : «Επειδή έχετε όλοι σας ηττηθεί από τον Ουέλινγκτον, νομίζετε ότι είναι καλός στρατηγός. Σας λέω ότι ο Ουέλινγκτον είναι κακός στρατηγός, οι Βρετανοί κακό στράτευμα, κι αυτή η υπόθεση τίποτα σοβαρότερο από το πρωινό που παίρνουμε». Τα παραδόξως μειωτικά αυτά σχόλια του Ναπολέοντα δεν θα πρέπει να εκληφθούν κατά γράμμα, δοθέντος ότι αξίωμά του ήταν «στον πόλεμο το ηθικό είναι το παν», και δεν μπορούσε βέβαια τέτοια ώρα να επαινεί τον αντίπαλο.
_-_Waterloo_1.jpg)
Οι δρόμοι ήταν σε άσχημη κατάσταση λόγω της νυχτερινής βροχής κι από τους στενούς δρόμους της Βαβρ έπρεπε να περάσουν 88 πυροβόλα. Τα πράγματα χειροτέρεψαν για τον Μπύλοβ όταν μια φωτιά απέκλεισε πολλούς δρόμους της Βαβρ, με αποτέλεσμα τα τελευταία τμήματα να ξεκινήσουν για το Βατερλώ στις 10.00 ενώ τα πρώτα είχαν ξεκινήσει έξι ώρες νωρίτερα. Ακολουθούσαν το Α΄ και ύστερα το Β΄σώμα.
Ο Ναπολέων πέρασε τη νύχτα στην αγροικία Le Caillou. Ενώ προγευμάτιζαν, ο Σουλτ πρότεινε να κληθεί ο Γκρουσύ να ενωθεί με το υπόλοιπο στράτευμα. Ο Ναπολέων απάντησε : «Επειδή έχετε όλοι σας ηττηθεί από τον Ουέλινγκτον, νομίζετε ότι είναι καλός στρατηγός. Σας λέω ότι ο Ουέλινγκτον είναι κακός στρατηγός, οι Βρετανοί κακό στράτευμα, κι αυτή η υπόθεση τίποτα σοβαρότερο από το πρωινό που παίρνουμε». Τα παραδόξως μειωτικά αυτά σχόλια του Ναπολέοντα δεν θα πρέπει να εκληφθούν κατά γράμμα, δοθέντος ότι αξίωμά του ήταν «στον πόλεμο το ηθικό είναι το παν», και δεν μπορούσε βέβαια τέτοια ώρα να επαινεί τον αντίπαλο.
Τα συνήθιζε αυτά πριν από την μάχη, και τώρα μάλιστα έπρεπε να κατανικήσει την νευρικότητα κι απαισιοδοξία των στραταρχών του, και να υπερνικήσει τις επίμονες και σχεδόν ηττοπαθείς αντιρρήσεις τους. Λίγο αργότερα, όταν του είπαν πως μαθεύτηκε ότι οι Πρώσοι ξεκινούσαν από την Βαβρ, είπε ότι ήθελαν τουλάχιστον δυο μέρες για να συνέλθουν κι ότι θα είχαν εν τω μεταξύ να κάνουν με τον Γκρουσύ. Πέραν της πληροφορίας αυτής όμως, κανείς δεν περίμενε ότι οι Πρώσοι θα έφταναν στο πεδίο της μάχης μόνο πέντε ώρες αργότερα.
Ο Ναπολέων άργησε ν’ αρχίσει την μάχη γιατί περίμενε να στεγνώσει το έδαφος από την ραγδαία βροχή της προηγούμενης νύχτας ώστε να είναι ευχερείς οι μετακινήσεις των πυροβόλων και οι επελάσεις του ιππικού. Στις 10.00, απαντώντας σε μήνυμα του Γκρουσύ ύστερα από έξι ώρες, του παρήγγειλε να κατευθυνθεί στην Βαβρ, ώστε να είναι κοντά, να διώξει τους Πρώσους από μπροστά του για να έρθει στο Βατερλώ όσο το δυνατόν ταχύτερα.
Στις 11.00 ο Ναπολέων ανακοίνωσε το οριστικό του σχέδιο : το σώμα του Ρέιγ στ’ αριστερά και του ντ’ Ερλόν στα δεξιά θα επετίθεντο συντονισμένα στο Ύψωμα του Αγίου Ιωάννη. Αυτό προϋπέθετε ότι το μέτωπο του Ουέλινγκτον ήταν στο χωριό του Αγίου Ιωάννη και όχι στην λοφοσειρά. Για να πετύχει λοιπόν το σχέδιο, η μεραρχία του Ιερώνυμου Βοναπάρτη θα έκανε μιαν αρχική επίθεση στο Hougoumont, η οποία πιστευόταν ότι θα αποσπούσε εφεδρείες του Ουέλινγκτον, προκειμένου να μη αποκοπεί αυτός από την θάλασσα.
Ο Ναπολέων άργησε ν’ αρχίσει την μάχη γιατί περίμενε να στεγνώσει το έδαφος από την ραγδαία βροχή της προηγούμενης νύχτας ώστε να είναι ευχερείς οι μετακινήσεις των πυροβόλων και οι επελάσεις του ιππικού. Στις 10.00, απαντώντας σε μήνυμα του Γκρουσύ ύστερα από έξι ώρες, του παρήγγειλε να κατευθυνθεί στην Βαβρ, ώστε να είναι κοντά, να διώξει τους Πρώσους από μπροστά του για να έρθει στο Βατερλώ όσο το δυνατόν ταχύτερα.
Στις 11.00 ο Ναπολέων ανακοίνωσε το οριστικό του σχέδιο : το σώμα του Ρέιγ στ’ αριστερά και του ντ’ Ερλόν στα δεξιά θα επετίθεντο συντονισμένα στο Ύψωμα του Αγίου Ιωάννη. Αυτό προϋπέθετε ότι το μέτωπο του Ουέλινγκτον ήταν στο χωριό του Αγίου Ιωάννη και όχι στην λοφοσειρά. Για να πετύχει λοιπόν το σχέδιο, η μεραρχία του Ιερώνυμου Βοναπάρτη θα έκανε μιαν αρχική επίθεση στο Hougoumont, η οποία πιστευόταν ότι θα αποσπούσε εφεδρείες του Ουέλινγκτον, προκειμένου να μη αποκοπεί αυτός από την θάλασσα.
Γενική ομοβροντία (grande batterie) του εφεδρικού πυροβολικού του Α΄, Β΄ και ΣΤ΄Σώματος θα βομβάρδιζε το κέντρο του Ουέλινγκτον στις 13.00. Το σώμα του ντ’ Ερλόν θα επετίθετο στο αριστερό του Ουέλινγκτον, θα το διασπούσε και θα στρεφόταν προς τ’ αριστερά. Στις αναμνήσεις του ο Ναπολέων έγραφε ότι σκοπός του ήταν να χωρίσει τον Ουέλινγκτον από τον Μπλύχερ και να τον απωθήσει προς την θάλασσα.
Hougoumont
Η μάχη άρχισε με την επίθεση στο Hougoumont αλλά υπάρχει αβεβαιότητα ως προς την ώρα έναρξης, με τις πληροφορίες σχετικά να κυμαίνονται μεταξύ 10.00 και 11.30. Τον πύργο του Hougoumont υπερασπιζόταν τέσσερις λόχοι ελαφρού πεζικού των Φρουρών (Guards), ενώ το δάσος και το πάρκο Αννοβεριανοί Κυνηγοί (Jäger) και το 1ο Τάγμα του 2ου Συντάγματος του Νασσάου. Η πρώτη επίθεση υπό τον Bauduin έδιωξε τους Γερμανούς από το δάσος και το πάρκο, αλλά αποκρούστηκε από σφοδρό Αγγλικό βομβαρδισμό κι ο Bauduin σκοτώθηκε.
Hougoumont
Η μάχη άρχισε με την επίθεση στο Hougoumont αλλά υπάρχει αβεβαιότητα ως προς την ώρα έναρξης, με τις πληροφορίες σχετικά να κυμαίνονται μεταξύ 10.00 και 11.30. Τον πύργο του Hougoumont υπερασπιζόταν τέσσερις λόχοι ελαφρού πεζικού των Φρουρών (Guards), ενώ το δάσος και το πάρκο Αννοβεριανοί Κυνηγοί (Jäger) και το 1ο Τάγμα του 2ου Συντάγματος του Νασσάου. Η πρώτη επίθεση υπό τον Bauduin έδιωξε τους Γερμανούς από το δάσος και το πάρκο, αλλά αποκρούστηκε από σφοδρό Αγγλικό βομβαρδισμό κι ο Bauduin σκοτώθηκε.
Νέα έφοδος υπό τον Soye έφερε τους Γάλλους μέσα στην αυλή της αγροικίας αλλά τελικά κι αυτή η επίθεση αποκρούστηκε από τους Φρουρούς. Ύστερα από διαταγή του Ναπολέοντα, το Hougoumont βομβαρδίστηκε με εμπρηστικά βλήματα και κάηκε όλο εκτός από το παρεκκλήσι. Γάλλοι και Βρετανοί έστελναν συνεχώς ενισχύσεις και τελικά το Hougoumont κράτησε ώς το τέλος της μάχης.
Ο πόλεμος στο Hougoumont χαρακτηρίστηκε από πολλούς σαν μια επίθεση αντιπερισπασμού προκειμένου ν’ απασχολήσει τις εφεδρείες του Ουέλινγκτον, η οποία όμως κλιμακώθηκε σε ολοήμερη μάχη που απασχόλησε τις γαλλικές εφεδρείες.
Το πιθανότερο είναι ότι και ο Ναπολέων και ο Ουέλινγκτον πίστευαν ότι το Hougoumont ήταν το κλειδί της μάχης. Ήταν ένα σημείο από το οποίο ο Ναπολέων μπορούσε να έχει πλήρη εποπτεία κι έρριξε εκεί όλο το απόγευμα 33 τάγματα (14.000 άντρες). Ο Ουέλινγκτον διέθεσε 21 τάγματα (12.000 άντρες) προκειμένου να κρατήσει ανοικτό τον δρόμο και μετακίνησε αρκετές πυροβολαρχίες από το σκληρά πιεζόμενο κέντρο του για να κρατήσει το μέρος. Δήλωσε αργότερα ότι η έκβαση της μάχης οφειλόταν στο Hougoumont.
Πρώτη Επίθεση του Γαλλικού Πεζικού
Στις 13.00 περίπου ο Ναπολέων είδε τις πρώτες φάλαγγες των Πρώσων κοντά στο χωριό Lasne-Chapelle-Saint-Lambert, τέσσερα ή πέντε μίλια (τριών ωρών πορεία) από την δεξιά του πτέρυγα. Έστειλε μήνυμα στον Γκρουσύ να σπεύσει στο Βατερλώ και να επιτεθεί στους καταφθάνοντες Πρώσους. Ο Γκρουσύ όμως, εκτελώντας προηγούμενες διαταγές του Ναπολέοντα ν’ ακολουθεί τους Πρώσους «με το σπαθί του στην πλάτη τους» προς την Βαβρ, ήταν πλέον πολύ μακριά για να φτάσει στο Βατερλώ. Ο υφιστάμενός του Ζεράρ τον συμβούλευσε να «βαδίσει προς τον ήχο των κανονιών» αλλά αυτός έμεινε προσκολλημένος στις διαταγές και ενεπλάκη με την οπισθοφυλακή του 3ου πρωσικού Σώματος του Τίλμαν στην μάχη της Βαβρ. Επί πλέον, η νέα διαταγή να κινηθεί γρήγορα για να ενωθεί με τον Ναπολέοντα και να επιτεθεί στον Μπύλοβ δεν μπορούσε να φτάσει παρά μετά τις 18.00
Ο Ναπολέοντας βλέποντας το Βρετανικό κέντρο αποδυναμωμένο, ύστερα από τον βαμβαρδισμό της grande batterie, έδωσε εντολή στον στρατηγό ντ' Ερλόν να επιτεθεί στο Βρετανικό κέντρο με 4 μεραρχίες επίλεκτου πεζικού όμως χωρίς κάλυψη ιππικού, η οποια ήταν απαραίτητη για έναν τέτοιο σκοπό. Τελικά κατα τις 1:00 ο Ντ' Ερλόν ανέπτυξε τρεις μεραρχίες ανάμεσα στο Hougoumont και το Pappelote σε διάταξη 24 γραμμών αφήνοντας τον στρατηγό Κέλερμαν με τους 4.000 λογχοφόρους του άπραγους με αποτέλεσμα ο Βρετανός στρατηγός Πίκτον να επιτεθεί με το πεζικό και το ιππικό του αναγκάζοντας τον Ντ' Ερλόν να υποχωρήσει χάνοντας όμως την ζωή του.
Ωστόσο μια από τις 4 μεραρχίες υπο τις διαταγές του Νέϋ επετέθη στο La Haye Saint χωρίς όμως επιτυχία, με αποτέλεσμα να υποχωρήσει για να μην αποκοπεί από τις Γαλλικές γραμμές. Παρ'όλα αυτά το Βρετανικό ιππικό που καταδίωκε τον Ντ' Ερλόν παρ'οτι υπερείχε αριθμητικά σφαγιάστηκε από τους 4.000 λογχοφόρους του Κέλερμαν με αποτέλεσμα ο Ναπολέοντας να αποκτήσει πλεονέκτημα σε ιππικό κάτι που θα μπορούσε να του χαρίσει την πολυπόθητη νίκη.
Ο πόλεμος στο Hougoumont χαρακτηρίστηκε από πολλούς σαν μια επίθεση αντιπερισπασμού προκειμένου ν’ απασχολήσει τις εφεδρείες του Ουέλινγκτον, η οποία όμως κλιμακώθηκε σε ολοήμερη μάχη που απασχόλησε τις γαλλικές εφεδρείες.
Το πιθανότερο είναι ότι και ο Ναπολέων και ο Ουέλινγκτον πίστευαν ότι το Hougoumont ήταν το κλειδί της μάχης. Ήταν ένα σημείο από το οποίο ο Ναπολέων μπορούσε να έχει πλήρη εποπτεία κι έρριξε εκεί όλο το απόγευμα 33 τάγματα (14.000 άντρες). Ο Ουέλινγκτον διέθεσε 21 τάγματα (12.000 άντρες) προκειμένου να κρατήσει ανοικτό τον δρόμο και μετακίνησε αρκετές πυροβολαρχίες από το σκληρά πιεζόμενο κέντρο του για να κρατήσει το μέρος. Δήλωσε αργότερα ότι η έκβαση της μάχης οφειλόταν στο Hougoumont.
Πρώτη Επίθεση του Γαλλικού Πεζικού
Στις 13.00 περίπου ο Ναπολέων είδε τις πρώτες φάλαγγες των Πρώσων κοντά στο χωριό Lasne-Chapelle-Saint-Lambert, τέσσερα ή πέντε μίλια (τριών ωρών πορεία) από την δεξιά του πτέρυγα. Έστειλε μήνυμα στον Γκρουσύ να σπεύσει στο Βατερλώ και να επιτεθεί στους καταφθάνοντες Πρώσους. Ο Γκρουσύ όμως, εκτελώντας προηγούμενες διαταγές του Ναπολέοντα ν’ ακολουθεί τους Πρώσους «με το σπαθί του στην πλάτη τους» προς την Βαβρ, ήταν πλέον πολύ μακριά για να φτάσει στο Βατερλώ. Ο υφιστάμενός του Ζεράρ τον συμβούλευσε να «βαδίσει προς τον ήχο των κανονιών» αλλά αυτός έμεινε προσκολλημένος στις διαταγές και ενεπλάκη με την οπισθοφυλακή του 3ου πρωσικού Σώματος του Τίλμαν στην μάχη της Βαβρ. Επί πλέον, η νέα διαταγή να κινηθεί γρήγορα για να ενωθεί με τον Ναπολέοντα και να επιτεθεί στον Μπύλοβ δεν μπορούσε να φτάσει παρά μετά τις 18.00
Ο Ναπολέοντας βλέποντας το Βρετανικό κέντρο αποδυναμωμένο, ύστερα από τον βαμβαρδισμό της grande batterie, έδωσε εντολή στον στρατηγό ντ' Ερλόν να επιτεθεί στο Βρετανικό κέντρο με 4 μεραρχίες επίλεκτου πεζικού όμως χωρίς κάλυψη ιππικού, η οποια ήταν απαραίτητη για έναν τέτοιο σκοπό. Τελικά κατα τις 1:00 ο Ντ' Ερλόν ανέπτυξε τρεις μεραρχίες ανάμεσα στο Hougoumont και το Pappelote σε διάταξη 24 γραμμών αφήνοντας τον στρατηγό Κέλερμαν με τους 4.000 λογχοφόρους του άπραγους με αποτέλεσμα ο Βρετανός στρατηγός Πίκτον να επιτεθεί με το πεζικό και το ιππικό του αναγκάζοντας τον Ντ' Ερλόν να υποχωρήσει χάνοντας όμως την ζωή του.
Παρά την επιτυχία η χαρά του δεν θα κρατήσει για πολύ γιατί ένας Πρωσικός στρατός πλησίαζε ολοενά στο πεδίο και αναγκάστηκε να στείλει δυο σώματα πεζικού και ιππικου να φρουρούν την δεξιά πτέρυγά του. ΑΙσθάνθηκε όμως κάποιες ενοχλήσεις στο στομάχι με αποτέλεσμα να αποσυρθεί στο στρατηγείο του στο "La Belle Alliance".
Επίθεση Γαλλικού Ιππικού
Ο Ουέλινγκτον αντιλαμβανόμενος το κολοσσιαίο πλεονέκτημα που είχε αποκτήσει ο Ναπολέων αποφάσισε να εκμεταλλευτεί την παρορμητικότητα του στρατάρχη Νέϋ με σκοπό να εξολοθρεύσει τον παντοδύναμο Γαλλικό ιππικό το οποιο με υποστήριξη πεζικού μπορούσε να νικήσει ολόκληρο τον βρετανικό στρατό. Έτσι δίνει εντολή στους στρατιώτες προσποιηθούν οτι υποχωρούν με αποτέλεσμα ο Νέϋ και 12.000 ιππείς να επιτεθούν στον Ουέλινγκτον χωρίς την έγκριση του Ναπολέοντα, ο οποιος μόλις το αντίκρισε έγινε έξαλλος στέλνοντας ταυτόχρονα το πεζικό του Νέϋ για να κυριεύσουν το La Haye Saint.
Τελικά το πεζικό του γενναίου στρατάρχη κατάφερε να κυριέυσει εύκολα το La Haye Saint αφού τα Βρετανικά βόλια είχαν εξαντληθεί με αποτέλεσμα ο Ναπολέοντας να ετοιμάσει την μεγάλη επίθεση που θα τσάκιζε τον Βρετανικό στρατό.
Plancenoit
Όμως τα πρώτα σώματα του Πρωσικού στρατού υπο τον Μπλυχέρ κατέφθασαν στην μάχη με σκοπό την κατάληψη του οικισμού Plancenoit για να κόψουν τον δρόμο της υποχωρήσης στον Γαλλικό στρατό. Ο Βοναπάρτης αντιλαμβανόμενος τον κίνδυνο έστειλε τα στρατεύματα που φρουρούσαν την δεξιά πτέρυγα του για να κυριεύσουν το Plancenoit ετσί ώστε σε περίπτωση υποχώρησης ο Γαλλικό στρατός να ξεφύγει με ασφάλεια.
Τελικά μετά από σκληρή μάχη το σώμα του Μπλυχέρ ύστερα από μια τρομερή επίθεση Γαλλικού ιππικού και δυο τάγματα της Παλιάς Φρουράς έσπασε με αποτέλεσμα οι Γάλλοι να ελέγχουν το Plancenoit και τα νώτα του Γαλλικού στρατού να ήταν ασφαλή. Ωστόσο ο Πρώσος στρατηγός Ζετιέν προχώρησε προς τον Ουέλινγκτον με σκοπό να τον ενισχύσει και να αντεπιτεθούν ενάντια στο Αυτοκρατορικό στράτευμα το οποιο θα αναγκαζόταν να υποχωρήσει και αυτό να σημάνει το τέλος του πολέμου.
Επίθεση Αυτοκρατορικής Φρουράς
Ο Ναπολέοντας βλέποντας οτι συνεχώς ο Πρωσικός στρατός μεγάλωνε αποφάσισε να αντεπιτεθεί εναντιον του Βρετανικού στρατού με απόλυτο σκοπό να τον διασπάσει και αργότερα να στραφεί εναντίον του Μπλυχέρ και του αποδιοργανωμένου στρατεύμάτος του. Έτσι στέλνει την ως τότε ανίκητη Αυτοκρατορική Φρουρά η οποια δεν είχε ποτέ ξανά υποχωρήσει ούτε ηττηθεί. Η Αυτοκρατορική Φρουρά αναπτύχθηκε ανάμεσα στο Hougoumont και La Haye Saint όμως χωρίς υποστήριξη του ιππικού του Νέϋ το οποίο είχε αποδεκατιστεί από το Βρετανικό πεζικό και το υπόλοιπο ιππικό να πολεμά τους Πρώσσους με αποτέλεσμα να αποτελούν εύκολο στόχο για τους απλούς Βρετανούς πεζόυς οι οποιοι την αιφνιδίασαν και την περικύκλωσαν με αποτέλεσμα την απόλυτη συντριβή της κάτι που κόστισε πολύ ηθικό στα στράτευμα.
Το Όρος του Αγίου Ιωάννη
Νωρίς το πρωί της 17ης Ιουνίου ο Ουέλλινγκτον βρισκόταν στο Κατρ Μπρα, όταν ο Μπλύχερ με μήνυμά του τον ενημέρωσε πως ο Πρωσσικός Στρατός είχε ηττηθεί στο Λινύ. Αμέσως ο Ουέλλινγκτον τον προέτρεψε να αναδιπλωθεί στο Ορος του Αγίου Ιωάννη, νότια του δάσους Σουάν (Soignes) και του χωριού Βατερλώ, ώστε να σχηματίσουν κοινό μέτωπο κατά του Ναπολέοντα. Λίγες ώρες αργότερα, ο Ουέλλινγκτον εγκατέλειψε κρυφά το Κατρ Μπρα αφήνοντας πίσω του μία ταξιαρχία ιππικού, ώστε να παραπλανήσει τον Νέυ, ο οποίος σε κάθε περίπτωση φαινόταν πως είχε περιορισθεί σε ρόλο παρατηρητή.
Από την πλευρά του, ο Ναπολέων άργησε να ενημερωθεί για τη νέα πορεία που ακολούθησε ο ηττημένος Πρωσσικός Στρατός, και με καθυστέρηση 14 ωρών έστειλε τον Γκρουσύ και δύναμη 33.000 ανδρών να τον αντιμετωπίσει. Αναλαμβάνοντας τη διοίκηση των δυνάμεων του Νέυ ο Ναπολέων στράφηκε προς αναζήτηση του Ουέλλινγκτον, ο οποίος στο μεταξύ είχε αναπτυχθεί στο Ορος του Αγίου Ιωάννη. Από εκεί, ευρισκόμενος σε υψηλότερη θέση, μπορούσε να παρακολουθεί τις κινήσεις του Γαλλικού Στρατού. Στο ενδιάμεσο, ο Γκρουσύ που δεν είχε προφθάσει τον στρατό του Μπλύχερ, ενημέρωσε τον Ναπολέοντα ότι οι Πρώσσοι, αντί να αναδιπλωθούν προς τα ανατολικά, δηλαδή προς το Ναμύρ, είχαν προελάσει βορειοδυτικά, ώστε να συναντήσουν τον Ουέλλινγκτον.
Ωστόσο, ο Γκρουσύ, αν και είχε λάβει διαταγή να καταδιώξει τους Πρώσσους, ενήργησε τόσο νωχελικά, ώστε εύκολα μπορεί να κατηγορηθεί για εξαιρετική αδράνεια. Περιορίσθηκε στην αποστολή, στις 2 μετά τα μεσάνυκτα, μιας επιστολής προς τον Ναπολέοντα, με την οποία τον ενημέρωνε για την πορεία των Πρώσσων προς τη Βαβρ (Wavre). Για άγνωστους λόγους, όμως, ο Αυτοκράτορας δεν εκτίμησε τη σοβαρότητα αυτής της πληροφορίας, την οποία άφησε αναπάντητη, με αποτέλεσμα την επομένη να βρεθεί ενώπιον του Μπλύχερ με έντονο το αίσθημα του αιφνιδιασμού.
Από την πλευρά του, ο Ναπολέων άργησε να ενημερωθεί για τη νέα πορεία που ακολούθησε ο ηττημένος Πρωσσικός Στρατός, και με καθυστέρηση 14 ωρών έστειλε τον Γκρουσύ και δύναμη 33.000 ανδρών να τον αντιμετωπίσει. Αναλαμβάνοντας τη διοίκηση των δυνάμεων του Νέυ ο Ναπολέων στράφηκε προς αναζήτηση του Ουέλλινγκτον, ο οποίος στο μεταξύ είχε αναπτυχθεί στο Ορος του Αγίου Ιωάννη. Από εκεί, ευρισκόμενος σε υψηλότερη θέση, μπορούσε να παρακολουθεί τις κινήσεις του Γαλλικού Στρατού. Στο ενδιάμεσο, ο Γκρουσύ που δεν είχε προφθάσει τον στρατό του Μπλύχερ, ενημέρωσε τον Ναπολέοντα ότι οι Πρώσσοι, αντί να αναδιπλωθούν προς τα ανατολικά, δηλαδή προς το Ναμύρ, είχαν προελάσει βορειοδυτικά, ώστε να συναντήσουν τον Ουέλλινγκτον.
Το πρωί της 18ης Ιουνίου ο Γαλλικός και ο Βρετανο-Ολλανδικός Στρατός είχαν καταλάβει θέσεις μάχης. Η ενδιάμεση απόστασή τους ήταν 1 χλμ., σε ένα πεδίο το οποίο η ολονύκτια νεροποντή είχε μετατρέψει σε βάλτο. Οι βρετανο-ολλανδικές δυνάμεις ανέρχονταν σε 67.000 άνδρες και 156 κανόνια. Ο στρατός του Μπλύχερ, με δύναμη 70.000 ανδρών, αναμενόταν να φθάσει κατά τη διάρκεια της ημέρας και να ενδυναμώσει την παρουσία τους. Το σχέδιο του Ουέλλινγκτον ήταν να αντισταθεί στον Ναπολέοντα έως ότου φθάσει ο Μπλύχερ. Ο στρατός του Ναπολέοντα αριθμούσε 74.000 άνδρες και 246 κανόνια. Το σχέδιο του Ναπολέοντα ήταν να επιτεθεί στην αριστερή πτέρυγα των Βρετανών, ώστε να τους αποκόψει από τους Πρώσσους.
Ωστόσο, ο Ναπολέων διέταξε την αναβολή της επίθεσης για λίγες ώρες, ώστε να στεγνώσει το έδαφος από την καταρρακτώδη βροχή που έπεφτε όλη τη νύκτα και να καταστεί δυνατόν να κινηθούν άλογα, άνδρες και πυροβόλα. Αραγε, σε αυτήν την απόφασή του βρίσκεται το αίτιο της ήττας του, ή μήπως στη φθορά του οργανισμού του που είχε περιορίσει την ενεργητικότητά του; Στη μάχη της Ιένας, αν και ήταν Οκτώβριος και όλο το πεδίο της μάχης σκεπαζόταν από πυκνή ομίχλη, είχε επιθεωρήσει από τα ξημερώματα τα στρατεύματά του και αιφνιδίασε τον μισοκοιμισμένο ακόμη εχθρό. Στο Βατερλώ ο Ναπολέων περίμενε να φθάσει το μεσημέρι!
Η Καθοριστική Ήττα
Η Καθοριστική Ήττα
Ο λοχαγός Λεμονιέ-Ντελαφός (Lemonnier-Delafosse) κατέγραψε στα Απομνημονεύματά του ως εξής την παραμονή της μάχης: «Η νύκτα της 17ης προς την 18η Ιουνίου προμήνυε τα δυσάρεστα που θα ακολουθούσαν την επομένη. Εβρεχε έντονα και ακατάπαυστα. Αυτό δεν επέτρεψε στον στρατό να ξεκουραστεί ούτε για μια στιγμή. Τα πράγματα χειροτέρεψαν όταν η κατάσταση των δρόμων καθυστέρησε την άφιξη του φαγητού με αποτέλεσμα πολλοί στρατιώτες, όπως και αξιωματικοί, να μείνουν νηστικοί… Κατά τις 8 το πρωί, ο ήλιος ξαναβγήκε αλλά ο Ναπολέων δεν μπορούσε ακόμη να ενεργοποιήσει τον στρατό του. Η συνεχής βροχή είχε δημιουργήσει τόση λάσπη που ήταν αδύνατον να πατήσει το πόδι τη γη χωρίς να την μετατρέψει σε βόρβορο».
Στις 8 το πρωί της 18ης Ιουνίου 1815 ο Ναπολέων συγκέντρωσε στο επιτελείο του τους στενότερους συνεργάτες του, μεταξύ των οποίων ήταν οι Μπερτράν (Bertrand), Σουλτ (Soult) και ο αδελφός του Ιερώνυμος, και τους είπε: «Η μάχη που θα ακολουθήσει θα σώσει τη Γαλλία και θα καταγραφεί στα κατάστιχα της ανθρωπότητας. Θα αξιοποιήσω το πολυάριθμο πυροβολικό μου, θα κινητοποιήσω το ιππικό μου ώστε να υποχρεώσω τους εχθρούς να εκτεθούν και θα στραφώ κατά των Αγγλων με την έμπειρη Φρουρά μου».
Στις 8 το πρωί της 18ης Ιουνίου 1815 ο Ναπολέων συγκέντρωσε στο επιτελείο του τους στενότερους συνεργάτες του, μεταξύ των οποίων ήταν οι Μπερτράν (Bertrand), Σουλτ (Soult) και ο αδελφός του Ιερώνυμος, και τους είπε: «Η μάχη που θα ακολουθήσει θα σώσει τη Γαλλία και θα καταγραφεί στα κατάστιχα της ανθρωπότητας. Θα αξιοποιήσω το πολυάριθμο πυροβολικό μου, θα κινητοποιήσω το ιππικό μου ώστε να υποχρεώσω τους εχθρούς να εκτεθούν και θα στραφώ κατά των Αγγλων με την έμπειρη Φρουρά μου».
Σύμφωνα με μαρτυρία του στρατηγού Ντεσάλ (Dessales), ο οποίος έλαβε μέρος στη μάχη, ακόμη και το πρωί της 18ης Ιουνίου ο Ναπολέων δεν πίστευε ότι οι Αγγλοι ήταν έτοιμοι να πολεμήσουν, και συνέχισε να αποδίδει μεγαλύτερη αξία από την πραγματική στην ήττα των Πρώσσων στο Λινύ. Στον αδελφό του Ιερώνυμο είπε: «Η συνύπαρξη των Πρώσσων με τους Αγγλους είναι αδύνατη πριν περάσουν δύο ημέρες, μετά από μία μάχη όπως αυτή του Λινύ».
Μεταξύ της 9ης και της 10ης το πρωί ο Ναπολέων ίππευσε το άλογό του και πήγε να επιθεωρήσει τον χώρο της μάχης. Στη συνέχεια, κατευθύνθηκε σε ένα ύψωμα όπου υπήρχε η φάρμα Μπελ Αλλιάνς (Belle Alliance), από όπου θα καθοδηγούσε την επιχείρηση.
Ο στρατηγός Φουά (Foy), ο οποίος διοικούσε την 9η Μεραρχία Πεζικού, κατέγραψε την εμπειρία του από τη μάχη, στην οποία και τραυματίσθηκε: «Είδα τον Αυτοκράτορα στην Μπελ Αλλιάνς, να περπατάει πάνω-κάτω, ντυμένο με τη γκρίζα ρεντινγκότα του, και να ακουμπά συχνά το μικρό τραπεζάκι επάνω στο οποίο βρισκόταν ο χάρτης του. Στο τέλος της ημέρας τέθηκε επικεφαλής της Φρουράς του… Οταν είδα και αυτό, πίστεψα ότι ήθελε να πεθάνει. Η τύχη του τον προκαλούσε. Αποτρόπαια τύχη για κάποιον που ήταν κάποτε ο κυρίαρχος του κόσμου».
Ωστόσο, η εκτίμηση που σχημάτισε ο Ναπολέων για το πεδίο της μάχης αποδείχθηκε λανθασμένη. Μπροστά του και αριστερά είχε ένα δάσος. Αλλά κανείς δεν ήξερε ότι αυτό το δάσος ήταν οχυρωμένο και πως εκεί έμελλε να χαθεί το μεγαλύτερο μέρος του γαλλικού πεζικού. Στο κέντρο βρισκόταν το ανάχωμα προς τις Βρυξέλλες, το οποίο ο Ναπολέων άδικα θεώρησε ως το χωριό Ορος του Αγίου Ιωάννη (εκτίμηση που προκάλεσε η λανθασμένη αποτύπωση της τοποθεσίας επάνω στον χάρτη). Στην πραγματικότητα, το Όρος του Αγίου Ιωάννη βρισκόταν 1 χλμ. μακρύτερα και στο ενδιάμεσο είχαν τοποθετηθεί Αγγλοι στρατιώτες!
Η μάχη άρχισε στις 11.30 το πρωί της 18ης Ιουνίου 1815, με την ιαχή «Ζήτω ο Αυτοκράτορας». Ομως, επειδή τίποτε δεν είναι μόνιμο, αυτή έμελλε να είναι η τελευταία φορά κατά την οποία αντήχησε η κραυγή που είχε συγκλονίσει όλη την Ευρώπη από την εποχή της μάχης του Αουστερλιτς. Αμέσως, ο Γαλλικός Στρατός προσέβαλε τη δεξιά πτέρυγα του Ουέλλινγκτον σε μια παραπλανητική επίθεση, ευελπιστώντας ότι θα ανάγκαζε τον αντίπαλό του να ενισχύσει τον τομέα αυτόν αποδυναμώνοντας το αριστερό πλευρό και το κέντρο. Η ενέργεια, όμως, απέτυχε.
Καθόλη τη διάρκεια της ημέρας πραγματοποιούντο ανεπιτυχείς προσπάθειες του γαλλικού ιππικού και του πεζικού να διασπάσουν την αριστερή πτέρυγα και, στη συνέχεια, το κέντρο του Βρετανικού Στρατού. Στις 16.30 η εμπροσθοφυλακή του Μπλύχερ επιτέθηκε στη δεξιά πτέρυγα του Γαλλικού Στρατού και την υποχρέωσε να οπισθοχωρήσει.
Στις 17.00 ο Ναπολέων έριξε τις περισσότερες δυνάμεις του κατά του κέντρου του Βρετανικού Στρατού, αλλά και πάλι απέτυχε. Στις 19.00 διέταξε μια απέλπιδα γενική επίθεση κατά του Ορους του Αγίου Ιωάννη με όσες δυνάμεις τού είχαν απομείνει, ευελπιστώντας ότι θα κατέφθαναν και οι δυνάμεις του Γκρουσύ αλλά αντ’ αυτού έφθασε ο Μπλύχερ. Ο Ναπολέων δεν ανέφερε τυχαία στους επιτελείς του ότι, «η μέρα εξαρτάται από τον Γκρουσύ. Αν ακολουθήσει τις διαταγές που έλαβε, έχουμε ελπίδα επιτυχίας 90%.»
Κατά τις 20.00 το Πρωσσικό ιππικό, ερχόμενο από τα βορειο-ανατολικά, προσέβαλε τις γαλλικές δυνάμεις. Ο Γαλλικός Στρατός είχε ηττηθεί. Ο Ναπολέων άφησε τη διοίκηση του στρατού στον Ιερώνυμο Βοναπάρτη και επέστρεψε αμέσως στο Παρίσι. Σε εννέα ημέρες είχε χάσει την αυτοκρατορία για την οικοδόμηση της οποίας χρειάσθηκε έντεκα χρόνια.
Η Γαλλία πληροφορήθηκε την είδηση της ήττας στο Βατερλώ στις 21 Ιουνίου από ένα έκτακτο παράρτημα της πλέον επίσημης εφημερίδας, της «Le Moniteur Universel», όταν αυτή αναδημοσίευσε το Δελτίο του Ορους του Αγίου Ιωάννη το οποίο είχε συντάξει στις 20 Ιουνίου ο Ναπολέων με την καταγραφή των πεπραγμένων της μάχης. Οταν το παρέδιδε στους υπασπιστές του για δημοσίευση είπε:
«Εάν ξέχασα κάποια αξιοσημείωτα γεγονότα να μου τα υπενθυμίσετε. Η πρόθεσή μου είναι να μην αποκρύψω τίποτα. Πρέπει, όπως μετά τη Μόσχα, να αποκαλυφθεί ολόκληρη η αλήθεια στη Γαλλία. Θα μπορούσα», συνέχισε, «να επιρρίψω στον στρατάρχη Νέυ ένα μέρος των λαθών εκείνης της ημέρας. Αλλά το κακό έχει ήδη γίνει. Δεν πρέπει να ξαναμιλήσουμε πλέον γι’ αυτό».
Στην αναφορά του της 19ης Ιουνίου 1815 προς το βρετανικό Υπουργείο Πολέμου, ο δούκας του Ουέλλινγκτον περιέγραψε ως εξής τη μάχη της προηγούμενης ημέρας: «Το εχθρικό ιππικό κατ’ επανάληψιν επετέθη ανεπιτυχώς κατά του πεζικού μας. Αυτές οι επιθέσεις επαναλαμβάνονταν έως περίπου τις επτά το βράδυ, όταν ο εχθρός κατέβαλε απέλπιδα προσπάθεια με το ιππικό και το πεζικό του, υποστηριζόμενα από το πυροβολικό, να εκβιάσει το κέντρο της παράταξής μας, κοντά στην αγροικία La Haye Sainte. Μετά από σκληρό αγώνα, το εγχείρημα απέτυχε.
Μεταξύ της 9ης και της 10ης το πρωί ο Ναπολέων ίππευσε το άλογό του και πήγε να επιθεωρήσει τον χώρο της μάχης. Στη συνέχεια, κατευθύνθηκε σε ένα ύψωμα όπου υπήρχε η φάρμα Μπελ Αλλιάνς (Belle Alliance), από όπου θα καθοδηγούσε την επιχείρηση.
Ο στρατηγός Φουά (Foy), ο οποίος διοικούσε την 9η Μεραρχία Πεζικού, κατέγραψε την εμπειρία του από τη μάχη, στην οποία και τραυματίσθηκε: «Είδα τον Αυτοκράτορα στην Μπελ Αλλιάνς, να περπατάει πάνω-κάτω, ντυμένο με τη γκρίζα ρεντινγκότα του, και να ακουμπά συχνά το μικρό τραπεζάκι επάνω στο οποίο βρισκόταν ο χάρτης του. Στο τέλος της ημέρας τέθηκε επικεφαλής της Φρουράς του… Οταν είδα και αυτό, πίστεψα ότι ήθελε να πεθάνει. Η τύχη του τον προκαλούσε. Αποτρόπαια τύχη για κάποιον που ήταν κάποτε ο κυρίαρχος του κόσμου».
Ωστόσο, η εκτίμηση που σχημάτισε ο Ναπολέων για το πεδίο της μάχης αποδείχθηκε λανθασμένη. Μπροστά του και αριστερά είχε ένα δάσος. Αλλά κανείς δεν ήξερε ότι αυτό το δάσος ήταν οχυρωμένο και πως εκεί έμελλε να χαθεί το μεγαλύτερο μέρος του γαλλικού πεζικού. Στο κέντρο βρισκόταν το ανάχωμα προς τις Βρυξέλλες, το οποίο ο Ναπολέων άδικα θεώρησε ως το χωριό Ορος του Αγίου Ιωάννη (εκτίμηση που προκάλεσε η λανθασμένη αποτύπωση της τοποθεσίας επάνω στον χάρτη). Στην πραγματικότητα, το Όρος του Αγίου Ιωάννη βρισκόταν 1 χλμ. μακρύτερα και στο ενδιάμεσο είχαν τοποθετηθεί Αγγλοι στρατιώτες!
Η μάχη άρχισε στις 11.30 το πρωί της 18ης Ιουνίου 1815, με την ιαχή «Ζήτω ο Αυτοκράτορας». Ομως, επειδή τίποτε δεν είναι μόνιμο, αυτή έμελλε να είναι η τελευταία φορά κατά την οποία αντήχησε η κραυγή που είχε συγκλονίσει όλη την Ευρώπη από την εποχή της μάχης του Αουστερλιτς. Αμέσως, ο Γαλλικός Στρατός προσέβαλε τη δεξιά πτέρυγα του Ουέλλινγκτον σε μια παραπλανητική επίθεση, ευελπιστώντας ότι θα ανάγκαζε τον αντίπαλό του να ενισχύσει τον τομέα αυτόν αποδυναμώνοντας το αριστερό πλευρό και το κέντρο. Η ενέργεια, όμως, απέτυχε.
Καθόλη τη διάρκεια της ημέρας πραγματοποιούντο ανεπιτυχείς προσπάθειες του γαλλικού ιππικού και του πεζικού να διασπάσουν την αριστερή πτέρυγα και, στη συνέχεια, το κέντρο του Βρετανικού Στρατού. Στις 16.30 η εμπροσθοφυλακή του Μπλύχερ επιτέθηκε στη δεξιά πτέρυγα του Γαλλικού Στρατού και την υποχρέωσε να οπισθοχωρήσει.
Στις 17.00 ο Ναπολέων έριξε τις περισσότερες δυνάμεις του κατά του κέντρου του Βρετανικού Στρατού, αλλά και πάλι απέτυχε. Στις 19.00 διέταξε μια απέλπιδα γενική επίθεση κατά του Ορους του Αγίου Ιωάννη με όσες δυνάμεις τού είχαν απομείνει, ευελπιστώντας ότι θα κατέφθαναν και οι δυνάμεις του Γκρουσύ αλλά αντ’ αυτού έφθασε ο Μπλύχερ. Ο Ναπολέων δεν ανέφερε τυχαία στους επιτελείς του ότι, «η μέρα εξαρτάται από τον Γκρουσύ. Αν ακολουθήσει τις διαταγές που έλαβε, έχουμε ελπίδα επιτυχίας 90%.»
Κατά τις 20.00 το Πρωσσικό ιππικό, ερχόμενο από τα βορειο-ανατολικά, προσέβαλε τις γαλλικές δυνάμεις. Ο Γαλλικός Στρατός είχε ηττηθεί. Ο Ναπολέων άφησε τη διοίκηση του στρατού στον Ιερώνυμο Βοναπάρτη και επέστρεψε αμέσως στο Παρίσι. Σε εννέα ημέρες είχε χάσει την αυτοκρατορία για την οικοδόμηση της οποίας χρειάσθηκε έντεκα χρόνια.
Η Γαλλία πληροφορήθηκε την είδηση της ήττας στο Βατερλώ στις 21 Ιουνίου από ένα έκτακτο παράρτημα της πλέον επίσημης εφημερίδας, της «Le Moniteur Universel», όταν αυτή αναδημοσίευσε το Δελτίο του Ορους του Αγίου Ιωάννη το οποίο είχε συντάξει στις 20 Ιουνίου ο Ναπολέων με την καταγραφή των πεπραγμένων της μάχης. Οταν το παρέδιδε στους υπασπιστές του για δημοσίευση είπε:
«Εάν ξέχασα κάποια αξιοσημείωτα γεγονότα να μου τα υπενθυμίσετε. Η πρόθεσή μου είναι να μην αποκρύψω τίποτα. Πρέπει, όπως μετά τη Μόσχα, να αποκαλυφθεί ολόκληρη η αλήθεια στη Γαλλία. Θα μπορούσα», συνέχισε, «να επιρρίψω στον στρατάρχη Νέυ ένα μέρος των λαθών εκείνης της ημέρας. Αλλά το κακό έχει ήδη γίνει. Δεν πρέπει να ξαναμιλήσουμε πλέον γι’ αυτό».
Στην αναφορά του της 19ης Ιουνίου 1815 προς το βρετανικό Υπουργείο Πολέμου, ο δούκας του Ουέλλινγκτον περιέγραψε ως εξής τη μάχη της προηγούμενης ημέρας: «Το εχθρικό ιππικό κατ’ επανάληψιν επετέθη ανεπιτυχώς κατά του πεζικού μας. Αυτές οι επιθέσεις επαναλαμβάνονταν έως περίπου τις επτά το βράδυ, όταν ο εχθρός κατέβαλε απέλπιδα προσπάθεια με το ιππικό και το πεζικό του, υποστηριζόμενα από το πυροβολικό, να εκβιάσει το κέντρο της παράταξής μας, κοντά στην αγροικία La Haye Sainte. Μετά από σκληρό αγώνα, το εγχείρημα απέτυχε.
Παρατηρώντας ότι τα στρατεύματα αποσύρονταν από την επίθεση με μεγάλη σύγχυση, και ότι η πορεία του προερχομένου εκ του Φρίσερμοντ (Frischermont) σώματος του στρατηγού Μπίλοφ προσέγγιζε το Planchenois και την Μπελ Αλλιάνς, καθώς έβλεπα το πυρ των κανονιών του, και ενώ ο στρατάρχης πρίγκιπας Μπλύχερ αυτοπροσώπως, προερχόμενος από το Ohain, προστέθηκε με ένα σώμα του στρατού του στα αριστερά της γραμμής μας, απεφάσισα να επιτεθώ κατά του εχθρού και αμέσως προώθησα το πεζικό κατά μήκος όλου του μετώπου, με την υποστήριξη του ιππικού και του πυροβολικού.
Η επίθεση υπήρξε επιτυχής σε όλα τα σημεία: ο εχθρός αναγκάσθηκε να εγκαταλείψει τις οχυρές του θέσεις και να διασκορπισθεί με πλήρη σύγχυση, αφήνοντας πίσω του 150 πυροβόλα με τα πυρομαχικά τους, τα οποία περιήλθαν στην κατοχή μας. Συνέχισα την καταδίωξη επί μακρόν μετά την πτώση του σκότους, σταματώντας μόνον εξαιτίας της κούρασης των στρατευμάτων μας, που πολεμούσαν επί δωδεκάωρο, και επειδή συνάντησα καθ’ οδόν τον στρατάρχη Μπλύχερ, που με διαβεβαίωσε για την πρόθεσή του να καταδιώξει τον εχθρό καθ’ όλη τη διάρκεια της νύκτας.
Έλαβα μήνυμά του σήμερα το πρωί ότι κατέλαβε 60 κανόνια της Αυτοκρατορικής Φρουράς και αρκετές άμαξες, αποσκευές κ.τ.λ. που ανήκαν στον Βοναπάρτη… Δεν θα ήμουν δίκαιος έναντι των αισθημάτων μου ή έναντι του στρατάρχου Μπλύχερ και του Πρωσσικού Στρατού, εάν δεν απέδιδα το επιτυχές αποτέλεσμα αυτής της δυσχερούς ημέρας στην εγκάρδια και έγκαιρη επικουρία που μου παρείχαν.
Η επίθεση υπήρξε επιτυχής σε όλα τα σημεία: ο εχθρός αναγκάσθηκε να εγκαταλείψει τις οχυρές του θέσεις και να διασκορπισθεί με πλήρη σύγχυση, αφήνοντας πίσω του 150 πυροβόλα με τα πυρομαχικά τους, τα οποία περιήλθαν στην κατοχή μας. Συνέχισα την καταδίωξη επί μακρόν μετά την πτώση του σκότους, σταματώντας μόνον εξαιτίας της κούρασης των στρατευμάτων μας, που πολεμούσαν επί δωδεκάωρο, και επειδή συνάντησα καθ’ οδόν τον στρατάρχη Μπλύχερ, που με διαβεβαίωσε για την πρόθεσή του να καταδιώξει τον εχθρό καθ’ όλη τη διάρκεια της νύκτας.
Έλαβα μήνυμά του σήμερα το πρωί ότι κατέλαβε 60 κανόνια της Αυτοκρατορικής Φρουράς και αρκετές άμαξες, αποσκευές κ.τ.λ. που ανήκαν στον Βοναπάρτη… Δεν θα ήμουν δίκαιος έναντι των αισθημάτων μου ή έναντι του στρατάρχου Μπλύχερ και του Πρωσσικού Στρατού, εάν δεν απέδιδα το επιτυχές αποτέλεσμα αυτής της δυσχερούς ημέρας στην εγκάρδια και έγκαιρη επικουρία που μου παρείχαν.
H επιχείρηση του στρατηγού Μπίλοφ στο πλευρό του εχθρού υπήρξε λίαν αποφασιστική. Ακόμη και εάν δεν είχα βρεθεί στην κατάλληλη συγκυρία να πραγματοποιήσω εγώ την επίθεση που παρήγαγε το τελικό αποτέλεσμα, θα είχε εξαναγκάσει τον εχθρό να αποσυρθεί, εάν οι επιθέσεις του αποτύγχαναν, και θα τον είχε εμποδίσει να τις εκμεταλλευθεί εάν, παρ’ ελπίδα, είχαν επιτύχει».
Ένας από τους χειρουργούς του Αγγλικού Στρατού, ο Τσαρλς Μπελ (Charles Belle), έγραψε στον φίλο του Ουώλτερ Σκωτ αυτό που συνάντησε στο Βατερλώ: «Παραβρέθηκα στην περισυλλογή των τραυματισμένων Γάλλων. Αν τους είχατε δει ξαπλωμένους ολόγυμνους ή σχεδόν γυμνούς, αν και τραυματισμένοι, εξουθενωμένοι, ηττημένοι, θα λέγατε όπως και εγώ ότι αυτοί οι άνθρωποι ήταν ικανοί να προχωρήσουν χωρίς δυσκολία από τα δυτικά της Ευρώπης έως τα ανατολικά της Ασίας.
Εάν είχατε δει αυτά τα μελανιασμένα μάτια και τα σκούρα δέρματα, θα είχατε εκπλαγεί από τον θαυμασμό που θα σας προκαλούσαν… Δεν μπορώ να αντισταθώ να σας περιγράψω την εντύπωση που μου προκάλεσαν αυτοί οι υπέροχοι τύποι της Γαλλικής φυλής. Είναι ένας έπαινος που διατυπώνω παρά τη θέλησή μου».
Ένας από τους χειρουργούς του Αγγλικού Στρατού, ο Τσαρλς Μπελ (Charles Belle), έγραψε στον φίλο του Ουώλτερ Σκωτ αυτό που συνάντησε στο Βατερλώ: «Παραβρέθηκα στην περισυλλογή των τραυματισμένων Γάλλων. Αν τους είχατε δει ξαπλωμένους ολόγυμνους ή σχεδόν γυμνούς, αν και τραυματισμένοι, εξουθενωμένοι, ηττημένοι, θα λέγατε όπως και εγώ ότι αυτοί οι άνθρωποι ήταν ικανοί να προχωρήσουν χωρίς δυσκολία από τα δυτικά της Ευρώπης έως τα ανατολικά της Ασίας.
Ο Ρόλος του Γκρουσύ
Την επομένη του Λινύ, ο στρατάρχης Γκρουσύ διέθετε 34.000 άνδρες για να περικυκλώσει τους Πρώσσους που αποχωρούσαν από το πεδίο της μάχης και να τους κρατήσει μακριά από τους Αγγλους, ώστε να αποτρέψει την πιθανή συμμετοχή τους στη διεξαγωγή της εκστρατείας. Στις 17 Ιουνίου ο Γκρουσύ ακολούθησε την κατεύθυνση προς το Ναμύρ, χωρίς να υποθέσει ότι ο Μπλύχερ και οι στρατιώτες του θα κατευθύνονταν προς το Ορος του Αγίου Ιωάννη.
Επρόκειτο για μεγάλο λάθος, δεδομένου ότι διέθετε ικανό ιππικό, ώστε να καταγράψει τις κινήσεις των Πρώσσων, αλλά και ότι ο ίδιος είχε διακριθεί ως αξιωματικός του ιππικού. Αλλά και όταν το ίδιο βράδυ πληροφορήθηκε τις κινήσεις των Πρώσσων, δεν ενήργησε αμέσως. Επέλεξε να δραστηριοποιηθεί την επομένη χάνοντας πολύτιμο χρόνο.
Στις 18 Ιουνίου προχώρησε με αργούς ρυθμούς χωρίς να ενοχλήσει τον εχθρό, ο οποίος την ίδια ώρα έστελνε τρία σώματα Πρώσσων προς το Ορος του Αγίου Ιωάννη. Ετσι, όταν έφθασε κοντά στη Βαβρ, η οποία απείχε μόνο 10 χλμ. από το Ορος του Αγίου Ιωάννη, βρήκε να τον περιμένει το 3ο Σώμα των Πρώσσων του Τίελμαν (Thielmann). Εάν θεωρήσουμε πως η κινητικότητα του Γκρουσύ ήταν ανεπαρκής, το ίδιο ήταν και η επικοινωνία του με το επιτελείο του Ναπολέοντα, του οποίου ο επικεφαλής Σουλτ φάνηκε κατώτερος των περιστάσεων.
Και σε αυτήν την περίπτωση ο Ναπολέων υπήρξε άτυχος. Μόλις λίγες εβδομάδες νωρίτερα είχε χάσει στην Ελβετία τον καλύτερο επιτελάρχη του, τον Μπερτιέ (Berthier). Ετσι, η αδυναμία ενημέρωσης του Γκρουσύ για τις διαταγές του Αυτοκράτορα επιδείνωσε τις λανθασμένες ενέργειές του. Από τη στιγμή κατά την οποία ο Ναπολέων ανακάλεσε στο πλευρό του τον Γκρουσύ έως την ώρα που ο στρατάρχης έλαβε το μήνυμα πέρασαν έξι ώρες!
Στην Αγία Ελένη ο Ναπολέων σχολίασε τις ενέργειες του Γκρουσύ: «Η συμπεριφορά του στρατάρχη Γκρουσύ ήταν τόσο απρόβλεπτη, όσο εάν στον δρόμο του, ο στρατός του αντιμετώπιζε έναν σεισμό και τον κατάπινε η γη. Οχι, όχι, ο Γκρουσύ δεν θέλησε να με προδώσει αλλά δεν έδειξε ενεργητικότητα».
Μετά την Μάχη
Οι νικητές εισέβαλαν στην Γαλλία και κατευθύνθηκαν προς το Παρίσι. Στις 24 Ιουνίου ο Ναπολέων παραιτήθηκε και ο Λουδοβίκος ΙΗ΄ επανήλθε στον θρόνο. Στις 3 Ιουλίου, στην τελευταία σύγκρουση των Ναπολεοντείων πολέμων, ο στρατάρχης Νταβού, υπουργός Πολέμου, νίκησε τον Μπλύχερ στο Ισσύ αλλά με την παράδοση του αυτοκράτορα εγκατέλειψε τον αγώνα. Ο Ναπολέων προσπάθησε να διαφύγει στην Νότιο Αμερική αλλά το Αγγλικό πολεμικό ναυτικό είχε αποκλείσει τα Γαλλικά λιμάνια.
.jpg)
Τελικά παραδόθηκε στο Αγγλικό πολεμικό πλοίο "Βελλεροφόντης" και εξορίστηκε στο νησί της Αγίας Ελένης, στον Ατλαντικό, όπου πέθανε το 1821. Στις 20 Νοεμβρίου υπεγράφη η Συνθήκη των Παρισίων. O Νέυ καταδικάστηκε σε θάνατο από την Βουλή των Ομοτίμων της Γαλλίας και τουφεκίστηκε.
Οι Συνέπειες
Η εκστρατεία του 1815 αποκλήθηκε από τους Αγγλους «μάχη του Βατερλώ», από τους Πρώσσους «μάχη της Μπελ Αλλιάνς» και από τον Ναπολέοντα «μάχη του Αγίου Ιωάννη». Ομως, επικράτησε η αγγλική εκδοχή, αν και το Βατερλώ δεν είχε καμία σχέση με τη μάχη! Η μάχη του Βατερλώ στοίχισε στους Γάλλους περισσότερο από 40.000 άνδρες, στους Βρετανούς 15.000 και στους Πρώσσους 7.000. Στις 22 Ιουνίου 1815 ο Ναπολέων υπέγραψε τη δεύτερη παραίτησή του με την πεποίθηση ότι, «δεν με καθαιρεί η ελευθερία. Με καθαιρεί το Βατερλώ, ο φόβος, ένας φόβος που οι εχθροί σας θα τον εκμεταλλευθούν κατάλληλα».
Στη διακήρυξη της παραίτησής του έγραψε: «Προσφέρω εμαυτόν ως θυσίαν εις το μίσος των εχθρών της Γαλλίας. Είθε δε να είναι ειλικρινείς στις διακηρύξεις τους και πραγματικά να καταφέρονται μόνον κατά του προσώπου μου. Ο πολιτικός μου βίος τελείωσε πλέον και ανακηρύσσω τον γιο μου με το όνομα Ναπολέοντα Β’, αυτοκράτορα των Γάλλων».
Όμως, ο Ναπολέων είχε κάνει ακόμη μία λανθασμένη εκτίμηση. Αυτό που επιζητούσαν οι μεγαλοσχήμονες εκτός και εντός Γαλλίας ήταν να πάψει να υπάρχει όχι μόνον ο ίδιος, αλλά και η δυναστεία του. Στις 28 Ιουνίου ο Λουδοβίκος ΙΗ’ ανέκτησε τον θρόνο του και ο Ναπολέων εξορίσθηκε από τους Αγγλους στην Αγία Ελένη, όπου και πέθανε στις 5 Μαϊου 1821.
Στα Απομνημονεύματά του έγραψε: «Βατερλώ! Ημέρα ακατανόητη… ανήκουστη συρροή κακοτυχιών!… Γκρουσύ, Νέυ! Ηταν προδοσία ή απλώς το πεπρωμένο; Ατυχη Γαλλία! Μεγάλη εκστρατεία… Και όμως είχα τα πάντα προείδει… Θα είχα κατατροπώσει σε κάθε περίπτωση τους εχθρούς μου στο Βατερλώ, αν καθένας εκπλήρωνε το χρέος του, αν οι διαταγές μου εκτελούντο πιστά».
Αλλά και για την ιστορία της τακτικής, το Βατερλώ αποτελεί ορόσημο: μετά από αυτήν τη μάχη και έως το 1939, δηλαδή επί 124 χρόνια, η άμυνα απέκτησε την πρωτοκαθεδρία επί της επίθεσης.
Φωτογραφικό Υλικό
* ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ: ΜΕΡΟΣ Β'
ΔΕΣ: ΝΑΠΟΛΕΩΝ Α΄ ΒΟΝΑΠΑΡΤΗΣ ''Ο ΜΕΓΑΣ''
