Αυτά που άλλαξαν τον κόσμο

Ποιες ήταν οι κρίσιμες καμπές της ανθρωπότητας στα δυο χιλιάδες χρόνια που πέρασαν; Πολλοί μπορεί να φανταστούν μάχες και στρατηγούς, πολιτικούς και συνωμοσίες. Όχι, απαντούν ογδόντα επιστήμονες και στοχαστές που συγκεντρώθηκαν σε ένα ηλεκτρονικό φόρουμ για να εκθέσουν τις απόψεις τους σχετικά με το θέμα. Δεν ήταν η πολιτική ή η ιδεολογία που άλλαξε τον κόσμο ήταν τεχνολογία.
Μπορεί η δολοφονία του Αρχιδούκα Φερδινάρδου στο Σεράγεβο να ήταν η αφορμή του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, η αλήθεια όμως είναι ότι η συγκυρία, τα συμφέροντα και τα πάθη ήταν τέτοια που και μη υπάρχουσης της δολοφονίας ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος θα γινόταν. Απλώς η αφορμή θα ήταν άλλη. Η δύναμη του μυαλού, οι ιδέες που έγιναν πρακτικές εφαρμογές είχαν βαθύτατες κοινωνικές επιπτώσεις που σταδιακά άλλαξαν τον κόσμο.

Η εφεύρεση της τυπογραφίας. Από τον Γουτεμβέργιο τον 15ο αιώνα χάραξε βαθιά την εποχή του. Η παγωμένη σκέψη της Ευρώπης δέχθηκε με πλημμύρα νέων ιδεών. Έγινε εφικτή η μαζική διακίνηση της πληροφορίας, δημιουργήθηκαν οι βάσεις για τη δημόσια και καθολική εκπαίδευση και ήταν η βάση για χιλιάδες άλλες εφευρέσεις οι οποίες στηρίζονται στη συσωρευση γνώσης. “Η τυπογραφία”, παρατηρεί ο εκδότης του περιοδικού New Yorker, Hendrik Herzberg, “οδήγησε την κοινωνία στη γνώση και τη δημοκρατία”.
Ο φυσικός του Κολούμπια, Raphael Kasper, συμφωνεί: “Η τυπογραφία διέχυσε τη γνώση πέρα από μια μικρή ομάδα προνομιούχων ατόμων επιτρέποντας έτσι μεγάλο αριθμό ανθρώπων να μοιραστούν και να συζητήσουν παλιότερες και νέες ιδέες”.Η τυπογραφία, όπως και μερικές άλλες εφευρέσεις (τηλεσκόπιο, ατμομηχανή, διαστημικά ταξίδια κ.λ.π.) που πρότειναν οι ογδόντα στοχαστές ήταν σε ένα βαθμό αναμενόμενες.
Κάποιοι άλλοι όμως όπως ο φιλόσοφος καθηγητής του πανεπιστημίου Tufts, Danniel Dennet, εξέπληξαν: “Οι μπαταρίες”, λέει ο διάσημος καθηγητής τεχνητής νοημοσύνης, “επέτρεψαν την κατασκευή των ραδιοφώνων τρανζίστορ και των κινητών τηλεφώνων, συσκευές οι οποίες είναι τα πιο ισχυρά όπλα κατά του ολοκληρωτισμού, αφού καταστρέφουν κάθε προσπάθεια ελέγχου της πληροφόρησης…”.

Ματογυάλια: Ο ψυχολόγος του New School for Social Research, Nicholas Humphrey, πιστεύει πως καθοριστικό ρόλο στην ανθρώπινη ιστορία έπαιξε η εφεύρεση των γυαλιών που έχουμε για να διαβάζουμε. “Διπλασίασαν την ενεργή ζωή εκείνων που διαβάζουν”, είπε, “ανατρέποντας την προηγούμενη κατάσταση, στην οποία κυβερνούσαν τον κόσμο οι κάτω των σαράντα. Τα γυαλιά επίσης ήταν η πρώτη εφεύρεση που έδειξε στους ανθρώπους ότι η φύση δεν μπορεί να σταθεί εμπόδιο στην ενεργό ζωή τους, και ότι τα όρια που θέτει μπορούν να ξεπεραστούν με την καινοτομία”.

Ρολόγια: Χωρίς ρολόγια η μεταμεσαιωνική επιστημονική έρευνα δεν θα ήταν δυνατή. Ακόμη πιο σημαντικό, λέει ο πατέρας των παράλληλων υπολογιστών Danniel Hillis, “είναι ότι τα ρολόγια ενσωματώνουν την αντικειμενικότητα. Μετέβαλαν το χρόνο από προσωπική εμπειρία σε μια πραγματικότητα εκτός της προσωπικής αντίληψης του καθενός μας. Μας έδωσαν το πλαίσιο για να ποσοτικοποιήσουμε τους νόμους της φύσης”. Επιπλέον μας έδωσαν την αντίληψη του “Θεού ωρολογοποιού”, ο οποίος δημιουργεί μεν τον κόσμο και τον αφήνει να λειτουργήσει (με κανόνες) σαν ένα κουρδισμένο ρολόι. Αυτή κατά τον Hillis είναι η ιδεολογική βάση όλης της επιστήμης μετά το 15ο αιώνα.

Αναβατήρας: Ο ιστορικός Lynn White επιχειρηματολογεί ότι ο αναβατήρας στις σέλες των αλόγων επαναστατικοποίησε τον πόλεμο και έκανε δυνατή την ύπαρξη της φεουδαλικής κοινωνίας. Ο φυσικός Freeman Dyson πάει παραπέρα: ο ταπεινός σανός, λέει, έκανε δυνατή την ήπαρξη πολιτισμού στα βόρεια κλίματα. “Χωρίς άλογα”, σημειώνει, “δεν θα υπήρχε αστικός πολιτισμός. Ο σανός επέτρεψε να αναπτυχθούν η Βιέννη, το Λονδίνο και το Παρίσι…”.

Αριθμοί: Το ινδο-αραβικό αριθμητικό σύστημα που αντικατέστησε το ρωμαϊκό ήταν η κρίσιμη καμπή στην Ιστορία της ανθρωπότητας, λένε ο καθηγητής νευρολογίας του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια V. Ramachandran και ο μαθηματικός Keith Devlin. “Χωρίς το σύμβολο μηδέν και τους ινδικούς αριθμούς ο Γαλιλαίος δεν θα μπορουσε να ποσοτικοποιήσει τημελέτη της φύσης, αυτό που σήμερα αποκαλούμε επιστήμη.
Δεν υπάρχει πτυχή της ανθρώπινης ζωής σήμερα που να μην εξαρτάται από τη διαχείριση αυτών των συμβόλων, δηλαδή των αριθμών. Ο απειροστικόςλογισμός που βασίζεται σε αυτό το αριθμητικό σύστημα ανακαλύφθηκε τον 17ο αιώνα και ήταν η κινητήριος δύναμη της επιστήμης.
Η σύγχρονη τεχνολογία μπορεί να εμφανιζόταν και 1.000 χρόνια πριν αν οι αρχαίοι Ελληνες είχαν το αριθμητικό σύστημα, υποστηρίζει ο καθηγητής της πληροφορικής Bart Kosko.

Σβήστρες: Κάθε εργαλείο που μας επιτρέπει να γυρίσουμε πίσω στο χρόνο και να διορθώσουμε τα λάθη της σκέψης μας ήταν κρίσιμο για την πορεία της ανθρωπότητας, λέει ο συγγραφέας Douglas Rushkoff. “Η σβήστρα”, λέει, “είναι ο εξομολογητής μας, αυτό που μας δίνει άφεση αμαρτιών και η μηχανή του χρόνου”.

Αντισυλληπτικά: “Το χάπι πυροδότησε το φεμινισμό και τη διάβρωση της παραδοσιακής δυτικής οικογένειας”, λέει ο νευρολόγος της Οξφόρδης Dolin Bvlakemore. “Με το χάπι άλλαξε ο κοινωνικός ρόλος της γυναίκας”, αλλά το κυριότερο, άλλαξε ο τρόπος που βλέπουμε το σώμα μας. Τώρα θεωρείται υπηρέτης του μυαλού μας κι όχι το αντίθετο”.

Υδραυλικά: Ο αρθρογράφος του περιοδικού Discover, Carl Zimmer, θεωρεί ότι το υδραυλικό σύστημα που μεταφέρει καθαρό νερό στα σπίτια επέτρεψε τη δημιουργία των πόλεων. “Χωρίς αυτό, η συγκέντρωση μεγάλων πληθυσμών σε ένα μέρος θα ήταν αδύνατη”. Το υδραυλικό σύστημα επέτρεψε τον έλεγχο μικροβιακών παθήσεων, όπως είναι η χολέρα, προώθησε τη δημόσια υγεία και επέτρεψε την αστική ανάπτυξη σε όλα τα μέρη του κόσμου.

Κλασική Μουσική: Έργα σαν αυτά του Μπετόβεν επηρέασαν άλλες μορφές σκέψης, υποστηρίζει ο ψυχολόγος του Harvard, Howard Gardner. Σύμφωνα με τη θεωρία του που έχει το όνομα “η επίδραση Μότσαρτ”, η κλασική μουσική ευνοεί την ανάπτυξη εκείνης της μορφής σκέψης που χρειάζονται η λογική και τα μαθηματικά.

Υπολογιστής: Μπορεί οι ψηφιοκράτες να υποστηρίζουν ότι ο υπολογιστής αλλάζει τον τρόπο που ζούμε, εργαζόμαστε και ψυχαγωγούμαστε, κάποιοι άλλοι πάνε παραπέρα. Ο νευροφυσιολόγος του University of Washington, William Calvin, υποστηρίζει ότι ο υπολογιστής έσωσε τον πολιτισμό μας. Χωρίς τα μαθηματικά μοντέλα που αφορούν την αλλαγή του κλίματος και τα οποία μόνο ο υπολογιστής μπορεί να επεξεργαστεί, η καταστροφή του περιβάλλοντος θα συνεχιζόταν με αυξανόμενο ρυθμό.
Ο υπολογιστής μας έδωσε την πρόβλεψη εκείνη που χρειαζόμαστε για να σκεφθούμε σοβαρά που οδηγούμε την πλανήτη. “Αν ο υπολογιστής καταφέρει τελικά να μας σώσει από τον εαυτό μας”, υποστηρίζει ο φυσικός Lawrence Krauss, “θα κυβερνά ό,τι κάνουμε στους επόμενους είκοσι αιώνες. Θ α μας οδηγήσει στην επόμενη φάση της ανθρώπινης εξέλιξης, όπου αυτοπρογραμματιζόμενοι και με αυτογνωσία υπολογιστές θα ενσωματωθούν μέσα στη δική μας εξελικτική διαδικασία…”