Ευτυχία: Γιατί κάποιοι είναι πολύ τυχεροί και άλλοι καθόλου;

Γενικεύοντας, θα μπορούσαμε να πούμε πως υπάρχουν τρεις μεγάλοι άξονες σκέψης που συνοψίζουν πάνω από τις ερμηνείες ή  τις απόψεις σχετικά με την τύχη. Τρεις θέσεις που περιέχουν σχεδόν όλα εκείνα τα οποία ο άνθρωπος έχει συζητήσει, σκεφτεί, αναλύσει και διδάξει από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, και φαίνονται να παρεισφρέουν σε κάθε φράση και αναφορά. Όλα αυτά, με το πέρασμα του χρόνου έφτασαν ώς εμάς προκειμένου να μας ενθαρρύνουν ή να μας προειδοποιήσουν, στα σοβαρά ή ειρωνικά, για τα απρόβλεπτα σχέδια της μοίρας, του πεπρωμένου και της τύχης.

Κάθε μία από αυτές τις τρεις θεωρίες βασίζεται σε μια ιδέα γύρω από την οποία αναπτύσσεται η αντίστοιχη θέση.

Οι τρεις θεμελιώδεις ιδέες είναι οι εξής:

 

I.ΔΕΝ υπάρχει τύχη.

 

II.Υπάρχει τύχη, αλλά η επίδρασή της δεν εξαρτάται σε καμία περίπτωση από την επιθυμία ή τις πράξεις μας.

 

III.Η τύχη υπάρχει και μας επηρεάζει, αλλά μπορούμε κι εμείς με τις ενέργειές μας να την επηρεάσουμε προ­κειμένου να φέρουμε κάποια καλά ή κακά αποτελέ­σματα.

 

I. ΔΕΝ υπάρχει τύχη

Αυτή είναι η βασική θέση όλων εκείνων που δίνουν έμφαση στις επιστημονικές ιδέες και ευνοούν τη λογική, αρνούμενοι να δε­χτούν οτιδήποτε δεν είναι μετρήσιμο, δεν παράγεται, δεν είναι επεξεργάσιμο. Για πολλούς απ' όσους ζουν ερμηνεύοντας τα γε­γονότα μοναχά με τη λογική, η τύχη, απλώς, δεν υπάρχει.

Καταφάσκουν πως πίσω απ' οτιδήποτε συμβαίνει κρύβεται ι να κίνητρο κι ένας λόγος ύπαρξης (ακόμα κι αν δε φαίνονται) — μια γενεσιουργός αιτία.

Κι αφού έτσι έχουν τα πράγματα, διερωτώνται: πώς μπορεί κανείς να μιλάει για τύχη;

Το τυχαίο ούτε είναι ούτε θα μπορούσε να είναι κάτι παραπάνω από μια άγνωστη αιτία αγνώστου αποτελέσματος.

 

Γι' αυτούς, ό,τι συμβαίνει στη ζωή και στην ιστορία του κόσμου όλου είναι προϊόν της σύγκλισης όλων αυτών των αιτιών, — έστω κι αν κάποιες μας διαφεύγουν—, και πάνω σε αυτή τη βάση, η πραγματικότητα μοιάζει με ένα μονοσήμαντο και αναπόφευκτο γεγονός. Η επιχειρηματολογία τους, συνήθως, είναι ισχυρή και πειστική.

Το δίχως άλλο...

Η ευφυΐα χρησιμεύει παντού, αλλά δεν φτάνει για όλα.

 

Στην πράξη, δεν έχει και μεγάλη σημασία αν κάποιος δυσπιστεί ως προς όλα αυτά, ή εμφανίζεται να είναι πιο «λογικός». Το βέβαιο είναι ότι πολύ λίγοι είναι αυτοί που θα αρνούνταν να ευχηθούν «καλή τύχη» σ' ένα φίλο τη στιγμή που αντιμετωπίζει μια περίπλο­κη υπόθεση, ή σε κάποιο από τα παιδιά τους που θα ετοιμαζόταν να δώσει σημαντικές εξετάσεις. Υποθέτω πως θα υπάρχουν και τέτοιοι άνθρωποι, εγώ όμως, προσωπικά, δεν έτυχε ποτέ να συ­ναντήσω κανέναν.

Αυτό το φαινομενικά υποθετικό και ασήμαντο γεγονός, μας κάνει να σκεφτούμε ότι μέχρι και οι πιο ψυχροί ορθολογιστές, —ακόμα κι αν δεν θέλουν να το παραδεχτούν—, αναγνωρίζουν κατά βάθος την παρουσία του τυχαίου στον κόσμο που μας πε­ριβάλλει αναγνωρίζουν την επίδραση της τύχης στη ζωή τους, καθώς και μια κάποια εξουσία που ασκεί το απρόοπτο στο πε­πρωμένο των ανθρώπων.'

 

II.Υπάρχει τύχη, αλλά η επίδρασή της δεν εξαρτάται σε κα­μία περίπτωση από την επιθυμία ή τις πράξεις μας

Για κάποιους άλλους που βρίσκονται στην αντίπερα όχθη, η τύχη μοιάζει να 'ναι άρρηκτα δεμένη με την πραγματικότητα, έτσι όπως αυτή αντικατοπτρίζεται πάνω στα καθημερινά γεγονότα.

Αυτή η άποψη —που στηρίζεται συχνά σε κάποια συμπερά­σματα λίγο-πολύ παράλογα—, οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι συγγενεύει με προλήψεις, με πανάρχαιες οικογενειακές συνήθειες ή με λαϊκά έθιμα αβέβαιης προέλευσης, καμωμένα από την ανά­γκη του ανθρώπου να εξηγήσει το λόγο για τον οποίο τα πράγμα­τα έρχονται αλλιώς απ' ό,τι μπορεί κανείς να προβλέψει.

Προς μεγάλη λύπη ορισμένων, και κυρίως των πιο φανατικών ορθολογιστών, η θέση αυτών των «πιστών ακολούθων της θεάς Τύχης» που βρίθει από ιδέες σαφώς απλοϊκές και παιδαριώδεις, συμπληρώνεται με την πεποίθηση (αν όχι τη βεβαιότητα), ότι θα ήταν δυνατόν, μέχρις ενός ορισμένου σημείου, να επηρεάσου-

1. Θέλω ευθύς εξαρχής να ξεκαθαρίσω πως, όταν σ' αυτό το άρθρο αναφέρομαι στο πεπρωμένο, δεν το κάνω με μεταφορική έννοια αναφερόμενος στο «πεπρωμένο του ανθρώπου», ή χρησιμοποιώντας το ως συνώνυμο της πορείας ή του απώτερου στόχου όλων, ούτε και με την έννοια κάποιου φευγαλέου και άπιαστου για την ανθρωπότητα σημείου. Όταν μιλάω για το πεπρωμένο, αναφέρομαι στην πιο κοινή έννοια της λέξης: το πεπρωμένο ως μια υποτιθέμενη προκαθορισμένη τάξη γεγο­νότων, ικανών να καθορίζουν μια συγκεκριμένη πραγματικότητα και μια μεταγενέστερη προβλεπόμενη ακολουθία. Μια ιδέα «γεγονότος ολο­κληρωμένου» προκαταβολικά, που προσδιορίζει και καθορίζει, αναπό­τρεπτα, το μέλλον καθενός και του κόσμου στο σύνολό του.

 

IΙI.Η Τύχη υπάρχει και μας επηρεάζει, αλλά μπορούμε κι εμείς με τις ενέργειες μας να την επηρεάσουμε προκειμένου να φέρουμε κάποια καλά ή κακά αποτελέσματα

Αυτή η τρίτη θέση θα μπορούσε να είναι μια απάντηση στην πρό­κληση να επιχειρήσουμε με κάποιον λογικό τρόπο να συμβιβά­σουμε τις δύο προηγούμενες θέσεις, με δεδομένο ότι αυτές δεν στέκουν από μόνες τους ή, τέλος πάντων, φαίνονται εύκολα αμφισβητήσιμες.

Αυτή τη θέση υποστηρίζουν, σε διάφορους τόνους, όσοι πι­στεύουν ότι είναι δυνατόν να μάθουμε να κατασκευάζουμε την τύχη μας στη βάση μιας λογικής· να τη δημιουργούμε, να την αλ­λάζουμε, να την προκαλούμε. Προτείνω «να προσπαθήσου­με» το πώς θα μπορούσαμε να αντιμετωπί­σουμε την πρόκληση της «δημιουργίας της καλής τύχης».

 

Η δημιουργία της καλής τύχης συνίσταται απλά και μόνο στη... δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών!

Η καλή τύχη εξαρτάται αποκλειστικά από Σένα.

 

Όσοι δουλεύουν και σκέφτονται σύμφωνα μ' αυτή τη θέση, αλλά και όσοι προσπαθούμε να διαμορφώσουμε μια νέα άποψη, θα θέλαμε, το δίχως άλλο, να λύσουμε τη διαμάχη που σοβεί μεταξύ πιστών, αφενός, και πολέμιων, αφετέρου, της ιδέας πως η τύχη και υπάρχει και επιδρά.

Αν αυτό μπορούσε να συμβεί, τότε θα είχαμε όλοι μαζί βοη­θήσει την κοινωνία να ξεπεράσει πολλά εμπόδια και να εξελιχτεί. (Είναι προφανές πως ένας κόσμος διαιρεμένος και αμφιταλαντευόμενος, —και αυτό αφορά κάθε είδους θέμα—, μόνο αντιφατικά μηνύματα έχει να προσφέρει...)
 

Αυτό το απλό συμπέρασμα ίσως μας βοηθάει να καταλάβου­με γιατί τα μηνύματα που πήραμε στην παιδική μας ηλικία (γεμά­τα εντολές και παραχωρήσεις) μας καταδικάζουν, όπως θα δούμε παρακάτω, να υποστηρίζουμε συγκεχυμένες και αντιφατικές θέ­σεις σε θέματα όπως η μοίρα, η τύχη και το πεπρωμένο. Τα μηνύματα αυτά, από τη μια μας διδάσκουν να αμφισβη­τούμε αυτό που δεν μπορούμε να ελέγξουμε, κι από την άλλη να θεωρούμε πως ανήκουμε δια βίου και με τρόπο οριστικό και αμετάκλητο στους τυχερούς ή τους άτυχους.